… I won’t throw myself downstairs
or drink poison
nor can I put a gun to my head.
No blade
holds me transfixed
but your glance…
Vladimir Mayakovsky, Lilichka
Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Το ποίημα Lilichka, o Vladimir Mayakovsky, το έγραψε για την απόλυτη μούσα του, που δεν είναι άλλη από την πολυτάλαντη Lilya Brik και αποτελεί ένα συνοθύλευμα έντονων συναισθημάτων, σε μορφή ξέπνοου μονολόγου.
Ηθοποιός, χορεύτρια, ποιήτρια και γλύπτρια, αλλά κυρίως μια “σειρήνα” που γνώριζε άριστα την τέχνη της αποπλάνησης και υπήρξε το αντικείμενο του πόθου πολλών διανοούμενων, η “μούσα της ρωσικής avant garde”, όπως την αποκαλούσε ο Pablo Neruda.
Ο σοβιετικός κριτικός και συγγραφέας Viktor Shklovsky γράφει για εκείνη: “Ήξερε πώς να είναι θλιμμένη, θηλυκή, περίεργη, με τα καπρίτσια της, περήφανη, ανεκτική, ευμετάβλητη, έξυπνη, ερωτευμένη. Σαν γυναίκες από τις κωμωδίες του Σαίξπηρ. Είναι όμορφη, με καστανά μάτια. Έχει μεγάλο κεφάλι, κόκκινα μαλλιά, είναι ευχάριστη και θέλει να γίνει χορεύτρια.”.
H Anna Akhmatova, με τη σειρά της, χαρακτηρίζει “μπουρδέλο” το σαλόνι της Lilya, αλλά κάθε απόγευμα, αυτό είναι γεμάτο από λόγιους και καλλιτέχνες που επιθυμούν διακαώς να δεχθούν μια πρόκληση για να συμμετέχουν στις ενδιαφέρουσες συγκεντρώσεις της. Εξάλλου, λέγεται πως η ίδια δεν δίσταζε αρκετές φορές να περιφέρεται γυμνή ανάμεσα στους καλεσμένους της.
Η Lilya Brik, διέθετε όλα εκείνα τα στοιχεία που την έκαναν να βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο της προσοχής, μια γυναίκα που θα έλεγε κανείς πως ήταν γεννημένη πρωταγωνίστρια. Έτσι, ο Mayakovsky, το Κουτάβι, δεν είχε άλλη επιλογή από το να ερωτευθεί παράφορα τη Γάτα και να γίνει για εκείνον η αιώνια αγαπημένη, χωρίς να τον εμποδίσει καθόλου το γεγονός πως όταν, τη γνώρισε, εκείνη ήταν ήδη παντρεμένη με τον Osip Brik, που του παραχώρησε ευγενικά τη θέση του στη καρδιά της και στο σπίτι του, σε μια “τριγωνική” σχέση ζωής που κράτησε δεκαπέντε περίπου χρόνια.
Η Lilya Kagan γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1891, στη Μόσχα και ήταν το μεγαλύτερο από τα δύο κορίτσια μιας εύπορης εβραϊκής οικογένειας. Με πατέρα δικηγόρο και μητέρα δασκάλα πιάνου, τα παιδιά είχαν εξαιρετική εκπαίδευση που περιελάμβανε την άριστη γνώση γαλλικών και γερμανικών και βέβαια μαθήματα πιάνου. Επιπλέον, η Lilya σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας.
Οι δύο αδελφές ήταν γνωστές για την ομορφιά τους και πολλοί ήταν οι ζωγράφοι που τις χρησιμοποίησαν σαν μοντέλα στα έργα τους. Ανάμεσά τους, o Henri Matisse και ο Marc Chagall. Στα δεκατέσσερα της συναντά τον 17χρονο τότε Osip Brik και τον παντρεύεται στα είκοσι της, ενώ η αδελφή της Elsa παντρεύεται τον Louis Aragon, πρωταγωνιστεί στα γαλλικά σαλόνια και γίνεται η πρώτη γυναίκα που της απονέμεται το βραβείο Goncourt.
Από την αρχή του γάμου τους, ο φουτουριστής συγγραφέας και κριτικός Brik, δέχεται τον “ανοιχτό” γάμο που του προτείνει η φιλόδοξη ή ίσως ανεξάρτητη και προχωρημένη για την εποχή της, Lilya και μάλιστα φαίνεται να απολαμβάνει τις συγκεντρώσεις της ρώσικης avant garde διανόησης, με επίκεντρο την ίδια, στο σαλόνι τους και τον μποέμικο τρόπο ζωής τους.
Το 1915, η αδελφή της Elsa γνωρίζει τον πολλά υποσχόμενο νεαρό ποιητή Vladimir Mayakovsky και τον προσκαλεί για να απαγγείλει ο ίδιος το Σύννεφο με παντελόνια, στο σαλόνι της αδελφής της. Αν και είναι ήδη εραστής της Elsa, o Mayakovsky μαγεύεται από τα μεγάλα καστανά μάτια της Lilya, “σκαμμένα σαν να ‘ταν δύο τάφοι” και ακολουθεί μια ερωτική εμμονή μαζί της που θα τελειώσει μόνο με το τραγικό τέλος του.
Ήδη, o Ρώσος ποιητής ο Nikolai Aseev είχε γράψει για τα καστανά της μάτια: “Η οικοδέσποινα με τα μεγάλα εκφραστικά καστανά μάτια που έπειθε και εξέπληττε με την αυθεντικότητα των απόψεων της. Εντυπωσιαστήκαμε από τα μάτια της και τις απόψεις της που ποτέ δεν πίεζαν κανέναν αλλά πάντα συνόψιζαν την ουσία των συζητήσεων μας.”.
Η Lilya, ομολογεί στον Brik πως το ίδιο βράδυ κοιμήθηκε με τον Mayakovsky και η απάντησή του είναι: “Πώς θα μπορούσες να αρνηθείς τίποτα σε αυτόν τον άνθρωπο?”. Όταν, ο ποιητής μετακομίζει στο σπίτι τους, το 1918, ξεκινά η ιδιόμορφη σχέση τους που θα προκαλέσει και θα δημιουργήσει ερωτηματικά στην κοινωνία της εποχής, αλλά και στο σοβιετικό καθεστώς, που δεν μπορούν να κατανοήσουν την ιδιαίτερη αυτή συγκατοίκηση.
Η Lilya, περιγράφει την καθημερινοτητά τους στο ημερολόγιό της: “Συνήθως ο Vladimir ξυπνούσε πρώτος. Περνούσε από το δωμάτιο του Osip κι αν άκουγε πως είχε ξυπνήσει του ζητούσε να έρθει αμέσως για πρωινό. Είχε ετοιμάσει το σαμοβάρι κι έφτιαχνε ένα βουνό από σάντουιτς –βούτυρο, αβγά, λουκάνικα- καθόμασταν στο τραπέζι, τρώγαμε, πίναμε τσάι και διαβάζαμε τις πρωινές εφημερίδες. Το πρωινό ήταν η αγαπημένη του στιγμή της μέρας. Το πρωί ήταν πάντα καλοδιάθετος και κάθε πρωί το περνούσαμε έτσι. Ο Osip του μιλούσε για όλα αυτά που διάβαζε. Ο Mayakovsky σπανίως είχε χρόνο να διαβάσει. Έγραφε συνεχώς. Αλλά τον ενδιέφεραν τα πάντα. Μετά από αυτές τις συζητήσεις, ο Mayakovsky συχνά φιλούσε στο μέτωπο τον Osip και του έλεγε: φιλώ τη μικρή σου καράφλα.”
Αν μ’ αγαπάς είσαι μαζί μου, για μένα, πάντα και παντού, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Δεν μπορείς να είσαι εναντίον μου ποτέ. Όσο άδικος ή σκληρός κι αν είμαι
Αν και η σχέση τους περνά σκαμπανεβάσματα, με παράλληλες ερωτικές σχέσεις και περιοδικούς χωρισμούς, δεν μπορούν να αποχωριστούν ο ένας τον άλλο. Εμφανίζεται, όμως, ανάμεσά τους, ανίκητος εχθρός, η κατάθλιψη και οι τάσεις αυτοκτονίας του Mayakovsky. Η Lilya και κατ’επέκταση η ταραχώδης σχέση τους, πιστεύεται από πολλούς, πως τον οδήγησαν στην αυτοκτονία, με την ίδια να αποκαλύπτει πως ο ποιητής είχε ήδη επιχειρήσει να αυτοκτονήσει άλλες δύο φορές και εκείνη τον έσωσε.
Η Lilya Brik, στην πραγματικότητα, υπήρξε ένα ανήσυχο πνεύμα που δεν μπόρεσε ποτέ να δεσμευτεί ολοκληρωτικά. Οι σημειώσεις της, που αναφέρονται στην αυτοκτονία του Mayakovsky λειτουργούν ίσως απολογητικά, ίσως λυτρωτικά, στον επίλογο που εκείνος, επέλεξε να δώσει.
“Ο Mayakovsky έτσι την καταλάβαινε την αγάπη: αν μ’ αγαπάς είσαι μαζί μου, για μένα, πάντα και παντού, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Δεν μπορείς να είσαι εναντίον μου ποτέ. Όσο άδικος ή σκληρός κι αν είμαι. Ο παραμικρός δισταγμός, η παραμικρή αλλαγή μεταφράζονταν ως προδοσία.
Η αγάπη οφείλει να είναι μόνιμη και παντοτινή. Σαν ένας νόμος της φύσης. Χωρίς εξαιρέσεις. Σύμφωνα με τον Mayakovsky η αγάπη δεν ήταν μια πράξη ελεύθερης βούλησης, ήταν η κατάσταση της ζωής. Σαν τη βαρύτητα.
Υπήρξαν γυναίκες που τον αγάπησαν μ’ αυτόν τον τρόπο; Ναι. Τις αγάπησε κι εκείνος; Όχι. Τις θεωρούσε δεδομένες. Αγάπησε εκείνος καμία μ’ αυτόν τον τρόπο; Ναι. Αλλά εκείνος ήταν ιδιοφυΐα. Η ιδιοφυΐα του ήταν μεγαλύτερη από τη δύναμη της βαρύτητας. Όταν διάβαζε τα ποιήματα του το έδαφος σηκώνονταν προς τα πάνω για να ακούσει καλύτερα. Φυσικά αν κάποιος μπορούσε να βρει έναν πλανήτη αδιαπέραστο στην ποίηση… αλλά δεν υπήρξε τέτοιος πλανήτης.”.
