Γράφει ο Γιάννης Λιάκος*

Μέσα στις αποσκευές μου, στο μεγάλο και ατελείωτο ταξίδι στην Τέχνη, έχω συναντήσει και συνεχίζω να γνωρίζω αρκετούς καλλιτέχνες με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εικαστικής αναζήτησης και της φιλοσοφικής σκέψης.

Συνάντησα τον Μανώλη Σαριδάκη και συνεργαστήκαμε το 2014 στην ατομική του έκθεση στην Αθήνα. Από τότε και μέχρι σήμερα, συζητούμε και ανταλλάσσουμε απόψεις για την ζωγραφική. Το ήθος, η ευγένεια μαζί με την ευαισθησία του είναι τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν και παρουσιάζονται εμφατικά μέσα στην ζωγραφική του. Έχω την αίσθηση ότι είναι ένας ζωγράφος που γνωρίζει πως να δίνει μορφή και ζωή στα κρυμμένα.

Στην επιθυμία μου να παρουσιάσω την δουλειά του απάντησε μεγάλη προθυμία στις ερωτήσεις μου.

-Μανώλη, ο τόπος, ο χώρος και ο χρόνος της δημιουργίας ενός καλλιτέχνη είναι ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία. Ζεις και δουλεύεις στην Κρήτη. Πόσο επηρεάζει αυτό τη θεματολογία σου;

-Ο χώρος είναι το κέντρο της Μεσογείου με όλα τα χαρακτηριστικά του στοιχεία, το φως, τη φύση. Στο συγκεκριμένο λοιπόν χώρο και τόπο, εν μέσω της αναρχίας που χαρακτηρίζει τις ανθρώπινες επεμβάσεις στη φύση, το βλέμμα στρέφεται σε ό,τι ο άνθρωπος δεν έχει καταφέρει ακόμα να παραμορφώσει: τη θάλασσα και τον ουρανό.

Η θάλασσα είναι το ανοικτό πεδίο που σε οδηγεί σε διάλογο με το βαθύτερο και το ουσιαστικό, που δεν μπορεί παρά να είναι η ειλικρινής σχέση σου με την πραγματικότητα. Είναι ο βαθύς υπαρξισμός που γίνεται βίωμα και το βίωμα η απαρχή της ερμηνείας και των αναγωγών μέσα από τη ζωγραφική.

-Σε κάποια έργα χρησιμοποιείς αντικείμενα που επικαλούνται την παιδική μας ηλικία. Πώς θα το σχολίαζες;

-Το χάρτινο καραβάκι είναι η έκφραση των πρώιμών μας βιωμάτων, ο κοινός τόπος που φθάνει κανείς μέσα από μια συνεχή αφαιρετική διαδικασία στις τρεις – τέσσερις εικόνες που κάποτε άνοιξαν την καρδιά.

Το χάρτινο καραβάκι μαζί με τα άλλα εικονογραφικά στοιχεία του πίνακα, μας οδηγεί στον πρώτο φλοιό της ύπαρξής μας, σε περιοχές που αδυνατούν να αναδυθούν κάτω από το βάρος της επαναλαμβανόμενης καθημερινότητάς μας και που όταν συμβεί αποκαλύπτεται η πληρέστερη οντότητά μας.

Αν αποκόπταμε από την καθημερινότητα μας τις προσβλέψεις, τα όνειρα, το απίθανο ή το φανταστικό ως δυνητικά εφικτό, η ζωή μας θα ήταν μηχανική, αντανακλαστική, ίσως αβάσταχτα κουραστική. Το έργο θα ήθελα λοιπόν να βοηθήσει στην επαναπροσέγγιση της βαθύτερης πραγματικότητας.

-Τι σύμβολα χρησιμοποιείς στα έργα σου;

-Σύμβολα που δημιουργούν ανοιχτούς διαλόγους, ταξίδια από τη μνήμη ως την ασχημάτιστη προσδοκία, χάρτινες βάρκες και μπάλες πλαστικές, σύννεφα που κατεβαίνουν χαμηλά στον ορίζοντα, τοπία φευγαλέα, παράθυρα που ανοίγουν στο γαλάζιο τίποτα, μικροφιγούρες και μονοφόρμες πουλιών, την ισορροπία ανάμεσα στο φως του φανοστάτη και το διάχυτο το εσπερινό, τη σιωπή του βυθού.

Τροχειοδείκτες που μας οδηγούν από τις αμορφοποίητες εσωτερικές αναγκαιότητες στους προσωπικούς μας συμβολισμούς κι από εκεί στις σημάνσεις του κοινού βιώματος και της συλλογικής συνείδησης ή και ακόμα πιο πέρα, στους χώρους και τους τόπους που ονειρευόμαστε.

Η ζωγραφική είναι μια περιπέτεια της σκέψης όπως αποτυπώνεται στο ζωγραφικό έργο

-Γιατί απουσιάζουν τα πρόσωπα από τα έργα σου;

-Τα πρόσωπα υπάρχουν. Όμως μετακινήθηκαν αθόρυβα έξω από τον πίνακα, για να σταθούν δίπλα στον ζωγράφο, ακολουθώντας τη ματιά του ως τον απόηχο των πραγμάτων και των προσώπων, όπου το βλέμμα εγκαταλείπει το πρόσωπο για να γίνει μέρος του όλου σ’ αυτή τη μετάβαση από το προσωπικό στο συλλογικό, και από το ιδιωτικό στο δημόσιο.

-Τα έργα σου προσδιορίζονται από μια αφαιρετική διαδικασία, γεωμετρική αρμονία και διηγούνται μια ιστορία. Μίλησέ μας για την ιστορία πίσω από την εικόνα.

-Το ζωγραφικό έργο δεν είναι παρά το όχημα της μετάβασης από το ιδιωτικό στο δημόσιο και από το προσωπικό στο συλλογικό, ξεφεύγει ή προσπαθεί να ξεφύγει από τον υποκειμενισμό προσβλέποντας σε μια γενικότερη ευταξία μέσω της γεωμετρικής αρμονίας και αφαίρεσης, όπως είπες. Όμως ποια είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και ποια τα δομικά στοιχεία του έργου; Ποια είναι η δυναμική που το μορφοποιεί;

Για να ζωγραφίσεις τα σύννεφα πρέπει να ζωγραφίσεις τον αέρα που φυσά ∙ η αμεσότητα θα έλεγα είναι ο παράγων ο καταλυτικός που συνδέει την πρόθεση του ζωγράφου με την χρονική στιγμή, γειώνει τη σύλληψη της ιδέας με την γλώσσα της εφαρμογής, μορφοποιεί το  ίχνος με τη γραφή και τον τρόπο της έκφρασης. Πνέει όπως ο αέρας ανάμεσα στα πράγματα, δίδοντας μόνο το πλεόνασμα από την καθημερινότητα, μετουσιώνοντας το έργο σε πειστήριο μιας ξεχωριστής πραγματικότητας.

-Έργα υπερβατικά αλλά συνάμα ρεαλιστικά με υπερρεαλιστικές παραστάσεις. Πώς θα χαρακτήριζες τη δουλειά σου;

-Ναι έτσι! Τουλάχιστον από τότε που κατάλαβα πως πίσω από τις μορφές, τα σχήματα και τις φόρμες βρίσκεται η χρονική στιγμή και πως πίσω από τις οπτικές εικόνες, βρίσκονται οι νοητικές εικόνες, οι άρρητες, οι αμορφοποίητες, οι ιδέες και οι έννοιες όλα όσα ο ζωγράφος κάποια στιγμή θα συναντήσει και θα θελήσει να οπτικοποιήσει. Αυτά που θα τον οδηγήσουν από την τρέχουσα πραγματικότητα, πίσω στην αθέατη πλευρά των πραγμάτων ή στις παράλληλες και πολλαπλές πραγματικότητες, περιοχές βαθύτερες της ύπαρξής μας.

Σαν μια διήθηση, λέει απ’ τα Χανιά ο εξαιρετικός φίλος Γιάννης Μαρκαντωνάκης, που δεν την αντιλαμβάνεται άλλος κανείς, ίσως γιατί αυτό το μυστικό φιλτράρισμα εν-κατοικεί στο ιστορικό κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου και που βγαίνει ποιητικά στα έργα του Μανώλη Σαριδάκη, που ζωγραφίζει μέσα από ένα ιδιότυπο Ελληνικό υπερρεαλισμό,  -σκοτεινό και φωτεινό ταυτόχρονα- υπαινικτικό αλλά και αναλυτικό, όμως τόσο αυστηρά οργανωμένο στο τελάρο. Παραπέμποντας στους στίχους από το ποίημα του Ελύτη «κοίταζα το κομμάτι που χωρούσε στο μεγάλο τετράγωνο παράθυρο: λίγες καμένες στεριές και μια λουρίδα κύμα βαθυκύανο…»

-Μελλοντικά σχέδια…

-Η ζωγραφική είναι μια περιπέτεια της σκέψης όπως αποτυπώνεται στο ζωγραφικό έργο. Είναι παράλληλα ένα σχέδιο συμμετοχής και ένας δίαυλος προς όλους, όπου ο καθένας έχει τον δικό του ρόλο και όλοι μαζί συνολικά συνθέτουν αυτή τη διάσταση επικοινωνίας, στη οποία δεν χωρούν σκοπιμότητες. Είμαι αισιόδοξος ότι θα συνεχίσω να συμμετέχω σ’ αυτή την περιπέτεια.

*Ο Γιάννης Λιάκος είναι Σύμβουλος Τέχνης

Who is who

Μανώλης Σαριδάκης

Η ζωγραφική για μένα ήταν κάτι το αυτονόητο και το εργαστήριο του πατέρα μου τόπος παιχνιδιού με τα χρώματα. Αργότερα, όταν άφησα πίσω μου την εποχή της παιδιάς, οι σπουδές στη ζωγραφική ήταν κάτι το αυτονόητο ή καλύτερα μια συνέχεια σε κάτι που είχε ήδη ξεκινήσει.

Ακολούθησαν τα χρόνια των σπουδών στην Α.Σ.Κ.Τ., πρώτα με τον Γιάννη Μόραλη κι ύστερα με τον Δημήτρη Μυταρά, εκπαίδευση στις τεχνικές, στα υλικά, στην αναζήτηση της φόρμας και της μορφής, σύμφωνα με τον τρόπο και το βαθμό που μπορούσαν να παρασχεθούν από το μοναδικό τότε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα σπουδών στις Καλές Τέχνες της χώρας και βέβαια σύμφωνα με τα αιτήματα και τις αναγκαιότητες εκείνων των καιρών.

Και όλα αυτά μέχρι να καταλάβουμε, στον απόηχο των σπουδών, πως πίσω από τη μορφή, το σχήμα και τη φόρμα βρίσκεται η χρονική στιγμή και πως πίσω από τις οπτικές εικόνες, βρίσκονται οι νοητικές εικόνες, οι άρρητες, οι αμορφοποίητες, οι ιδέες και οι έννοιες καθώς και όλα όσα ο ζωγράφος κάποια στιγμή θα συναντήσει και θα θελήσει να οπτικοποιήσει. Όλα όσα θα τον οδηγήσουν από την τρέχουσα πραγματικότητα, πίσω στην αθέατη πλευρά των πραγμάτων ή στις παράλληλες και πολλαπλές πραγματικότητες, περιοχές βαθύτερες της ύπαρξής μας.

Και τότε βέβαια θα χρειαστεί να βρει τα σύμβολά του∙ εκείνα που δημιουργούν ανοιχτούς διαλόγους, ταξίδια από τη μνήμη ως την ασχημάτιστη προσδοκία, χάρτινες βάρκες και μπάλες πλαστικές, σύννεφα που κατεβαίνουν χαμηλά στον ορίζοντα, παράθυρα που ανοίγουν στο γαλάζιο τίποτα, μικροφιγούρες και μονοφόρμες πουλιών, την ισορροπία ανάμεσα στο φως του φανοστάτη και το διάχυτο το εσπερινό, τη σιωπή του βυθού, στοιχεία που μας οδηγούν από τις αμορφοποίητες εσωτερικές αναγκαιότητες στους προσωπικούς μας συμβολισμούς κι από εκεί στις σημάνσεις του κοινού βιώματος και της συλλογικής συνείδησης ή και ακόμα πιο πέρα, στους χώρους και τους τόπους που ονειρευόμαστε.

Τότε είναι που τα πρόσωπα στο έργο μετακινούνται αθόρυβα έξω από τον πίνακα, για να σταθούν δίπλα στον ζωγράφο, ακολουθώντας τη ματιά του ως τον απόηχο των πραγμάτων και των προσώπων όπου το βλέμμα εγκαταλείπει το πρόσωπο για να γίνει μέρος του όλου, συντροφεύοντας τον σ’ αυτή τη μετάβαση από το προσωπικό στο συλλογικό, και από το ιδιωτικό στο δημόσιο.

Και το ζωγραφικό έργο, το όχημα αυτών των μεταβάσεων; Είπαμε για τις αιτιάσεις που το δημιουργούν, αλλά ποια είναι τα χαρακτηριστικά του και ποια τα δομικά του στοιχεία; Ποια είναι η δυναμική που το μορφοποιεί; Για να ζωγραφίσεις τα σύννεφα πρέπει να ζωγραφίσεις τον αέρα που φυσά ∙ η αμεσότητα θα έλεγα είναι ο παράγων ο καταλυτικός που συνδέει την πρόθεση του ζωγράφου με την χρονική στιγμή, γειώνει τη σύλληψη της ιδέας με την γλώσσα της εφαρμογής, μορφοποιεί το  ίχνος με τη γραφή και τον τρόπο της έκφρασης. Πνέει όπως ο αέρας ανάμεσα στα πράγματα, δίδοντας μόνο το πλεόνασμα από την καθημερινότητα, μετουσιώνοντας το έργο σε πειστήριο μιας ξεχωριστής πραγματικότητας.

Ατομικές εκθέσεις

2018. Mουσείο Εικαστικών Τεχνών Ηρακλείου / Ηράκλειο
2015. Βασιλική Αγίου Μάρκου / Ηράκλειο.
2014. Εικαστικός κύκλος / Αθήνα.
2008. Art Space / Σαντορίνη
2008. Βeyond Art Gallery / Αθήνα.
2006. Art Gallery Liana Scourli / Πόρτο Eλούντα, Κρήτη.
2006. Βασιλική Αγίου Μάρκου / Ηράκλειο
2005. Diana Gallery down – town / Αθήνα.
2004. Εργαστήρι Γ. Κουνάλη  / Χανιά.
2003. Χώρος Τέχνης Αριάδνη / Ηράκλειο, Κρήτη.
2002. Opus 39 / Λευκωσία, Κύπροs.
2002. Diana Gallery down – town / Αθήνα.
2000. Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης ΟΜΜΑ / Χανιά.
1998. Χώρος Τέχνης Αριάδνη / Ηράκλειο, Κρήτη.
1998. Γκαλερί Όλγα Γεωργαντέα / Αθήνα.
1996. Γκαλερί Σταυρακάκη / Ηράκλειο, Κρήτη.

Απόσπασματα από τα κείμενα του Γιάννη Μαρκαντωνάκη με την ευκαιρία της έκθεσης του Μανώλη Σαριδάκη «Παρα θίν αλός»

Η ζωγραφική του Μανώλη είναι τόσο οικεία στον καθένα μας, γιατί ενώ επιμένει στις ευανάγνωστες  θεματολογικές θαλασσινές εικόνες (θάλασσες ρηχές με βότσαλα, μοναχικά ασημένια ψάρια, χάρτινα καραβάκια, μπλόκια, σωσίβια κ.λ.π.) η επαναδόμηση του έργου του καθένα ξεχωριστά και όλα μαζί, προσδίδουν ένα φιλοσοφικό υπαρξιακό υπόβαθρο στέρεο, μορφολογικά οριοθετημένο, αλλά αμφίδρομα επικοινωνιακό, αφού η εκφραστική του ανασύνθεση επιτρέπει όπως σε όλα τα έργα τα άξια λόγου άλλωστε, την υποκειμενική ανάγνωση του φιλότεχνου θεατή.

Οδηγός του σ’ ένα έργο λαμπερό με ποιοτικά στάνταρ υψηλού επιπέδου ο εξαιρετικός-καλοσυνάτος χαρακτήρας του και η παιδεία του -τις βάσεις πήρε κοντά στον ζωγράφο πατέρα του- ενώ αφομοίωσε με  τον καλλίτερο τρόπο σπουδές και ερεθίσματα για μια σύγχρονη καλλιτεχνική αντίληψη που δεν μένει στα λόγια η τις προθέσεις αλλά προβάλλεται στο έργο του.