You think my paintings are calm, like windows in some cathedral? You should look again. I’m the most violent of all the American painters. Behind those colors there hides the final cataclysm.
  Mark Rothko

Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Στα έργα του συναντά κανείς, όλο το παιχνίδι που θα μπορούσε να κάνει ένας δημιουργός, χρησιμοποιώντας μόνο παραλληλόγραμμα σχήματα και μια χρωματική παλέτα που κινείται από το απόλυτο βελούδινο μαύρο έως το εκτυφλωτικό λαμπερό κίτρινο και το ζεστό πορτοκαλί, μην παραλείποντας όμως να χρησιμοποιήσει και αποχρώσεις του γαλάζιου και του πράσινου, ανάλογα πάντα με τη διάθεση της στιγμής.

Οι αριθμοί κάποια στιγμή αντικαθιστούν τους τίτλους των έργων του, όπως και το χρώμα αντικαθιστά τις μορφές, ενώ ο ίδιος δεν μπαίνει στη διαδικασία να εξηγεί τι εννοεί μέσα από αυτά, γιατί όπως δηλώνει … silence is so accurate και γιατί, για εκείνον η τέχνη είναι μια βαθιά μορφή επικονωνίας.

Ο στόχος του είναι να δημιουργήσει έργα που θα κάνουν τους ανθρώπους να δακρύζουν, αντικρίζοντας την έκφραση των ανθρώπινων συναισθημάτων, που προκύπτουν από την τραγωδία, την έκσταση ή τη μοίρα. Οι ιστορίες γύρω από τη ζωή του, ακολουθούν τον σκοτεινό και περίπλοκο χαρακτήρα του Mark Rothko ακόμη και σήμερα.

Γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου του 1903, στο Dvinsk της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας και σημερινό Daugavpils της Λετονίας και το πραγματικό του όνομα ήταν Marcus Rothkowitz. Ο φαρμακοποιός πατέρας του, επέλεξε για τα παιδιά του να μεγαλώσουν, προσφέροντάς τους από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, μια μόρφωση που δεν αντιστοιχούσε στη θρησκόληπτη εκείνη εποχή. Η αδελφή του, θυμάται πως όλη η οικογένεια διάβαζε, ενώ ο ζωγράφος μιλώντας για τον πατέρα του, τον χαρακτηρίζει “violently anti-religious”.

Το 1913, με τη μητέρα και την αδελφή του μεταναστεύουν στις ΗΠΑ για να συναντήσουν τον πατέρα και τα μεγαλύτερα αδέλφια του που έφυγαν νωρίτερα για να αποφύγουν τη στράτευση. Ο έντονος αντισημιτισμός που κυριαρχεί τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική, οδηγεί στην αλλαγή του ονόματος της οικογένειας σε Rothko.

Η παιδική του ηλικία υπήρξε δύσκολη λόγω του θανάτου του πατέρα του λίγους μόλις μήνες μετά την άφιξή τους στην Αμερική. Παρ’όλα αυτά συνέχισε τη φοίτησή του στο σχολείο και αργότερα, τον δεχθηκαν με υποτροφία στο Yale.

Το ελεύθερο πνεύμα με το οποίο μεγάλωσε και ήταν αυτό που τον έκανε να ενδιαφέρεται περισσότερο για τα κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα παρά για τον ελιτισμό ενός πανεπιστημίου τον έκαναν να το εγκαταλέιψει στο δεύτερο έτος και να βρεθεί στο αστικό, μοντέρνο περιβάλλον της Νέας Υόρκης.

Η Νέα Υόρκη αποδείχθηκε το κατάλληλο περιβάλλον για να αναπτυχθούν οι καλλιτεχνικές ανηυχίες του Rothko, αλλά και για να του δωθούν τα κατάλληλα ερεθίσματα μέσα από τις πολυάριθμες εκθέσεις των σύγχρονων καλλιτεχνών που πραγματοποιούνταν στις γκαλερί και τα μουσεία. Παράλληλα, οι παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις και ο καταστροφικός πόλεμος επηρεάζουν το μέχρι τότε συμβατικό και αποδεκτό από κοινό κριτικούς έργο του και ξεκινά η μεταστροφή του που ουσιαστικά χαρακτηρίζει από εκεί και μετά το έργο του.

Χρονιά σταθμός για αυτή την αλλαγή είναι το 1947 με τον ζωγράφο να δημιουργεί τα σημαντικότερα έργα μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες, όπου κυριαρχούν έργα κυρίως πολύ μεγάλων διαστάσεων.  

Ο ίδιος δικαιολογεί αυτή την επιλογή ή εμμονή του με τις μεγάλες διαστάσεις, λέγοντας: “Ο λόγος που ζωγραφίζω σε μεγάλους καμβάδες είναι γιατί θέλω η ζωγραφική μου να είναι οικεία και ανθρώπινη. Για να ζωγραφίσεις ένα μικρό έργο πρέπει να τοποθετήσεις τον εαυτό σου έξω από αυτή την εμπειρία και να τη δεις στερεοσκοπικά ή μέσα από έναν παραμορφωτικό φακό. Εντούτοις, όταν ζωγραφίζεις ένα μεγαλύτερο έργο είσαι μέσα σε αυτό. Δεν είναι κάτι που το ελέγχεις.”.

Αν και η ζωγραφική του είναι αυτή που παίζει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του, παντρεύεται δύο φορές. Με την δεύτερη σύζυγό του, Mell, παντρεύεται το 1945 και αποκτά μαζί της δύο παιδιά. Η Mell είναι δεκαοκτώ χρόνια νεώτερή του και εικονογράφος, αλλά εγκαταλείπει την καριέρα της για να αφοσιωθεί στο σύζυγο και τα παιδιά της.

Δεν είναι τυχαίο πως δυο χρόνια μετά τον γάμο τους, ο Rothko αποφασίζει τη μεγάλη στροφή στη δουλειά του. Ο γιός του Christopher Rothko, μέσα από το βιβλίο του Mark Rothko: From the Inside Out, προσπαθεί να δώσει μια άλλη προσέγγιση της πολυσχιδούς προσωπικότητας του μεγάλου καλλιτέχνη. Αυτή, που ξεπηδά μέσα από τη ματιά του εξάχρονου παιδιού, γιατί τόσο ήταν, όταν ο πατέρας του αυτοκτόνησε, αλλά και του εκλογικευμένου συναισθήματος ενός ενήλικου ατόμου, μέσα από την επαγγελματική του ιδιότητά, σαν κλινικός ψυχολόγος.

Αναφερόμενος, ο Christopher, στη γνωστή ιστορία με τα “φωτεινά” έργα που θα δημιουργούσε ο Rothko για το εστιατόριο Four Seasons, στη Νέα Υόρκη, κατά παραγγελία και έναντι υψηλής αμοιβής και το “σκοτεινού” αποτελέσματος που προέκυψε, παρέα με την προκλητική δήλωση του ζωγράφου “Αποδέχτηκα αυτήν την παραγγελία ως πρόκληση, με πονηρή πρόθεση. Ελπίζω να καταστρέψω την όρεξη κάθε πουτάνας γιου που θα έρθει να φάει στον χώρο αυτόν.”, αμφισβητεί τις πληροφορίες αυτές και επιβεβαιώνει πως ο πατέρας του επέστρεψε την προκαταβολή που είχε πάρει για τα έργα αυτά.

Άλλη μια σκοτεινή ιστορία που ακολούθησε την αυτοκτονία του Mark Rothko, το Φεβρουάριο του 1970, αποτέλεσμα των προβλημάτων υγείας και της βαριάς κατάθλιψης από την οποία έπασχε, ήταν αυτή, της κακοδιάχειρισης των έργων του από τον Θεόδωρο Στάμο που υπήρξε επιστήθιος φίλος του και ένας από τους διαχειριστές της κληρονομιάς του.

Μετά από χρόνια δικαστικών αγώνων, τα παιδιά του, απέδειξαν πως ο Στάμος είχε εμπλακεί στην πώληση έργων του Rothko σε τιμές πολύ πιο χαμηλές από την αξία τους και αν και πλήρωσε το βαρύ πρόστιμο που του επεβλήθηκε, η καριέρα του δεν ανέκαμψε ποτέ ξανά.

Ένας επίλογος που θα άξιζε σίγουρα στον ζωγράφο που δημιούργησε μοναδικές εικόνες, που μπροστά τους, θα μπορούσαμε να στεκόμαστε ακίνητοι, για πολλή ώρα, παρατηρώντας τες και θα έδινε με ελάχιστες λέξεις τον προορισμό του στην τέχνη είναι η δήλωσή του: I am here to make you think. . . . I am not here to make pretty pictures!