Συνέντευξη στη Μαργαρίτα Καρδαχάκη
Ιστορικός Τέχνης
Το Ομηρικό Έπος υπήρξε το έναυσμα για τον Μάρκο Καμπάνη να δημιουργήσει τη δική του Οδύσσεια. Αυτή τη φορά όχι με ταξίδια και δυσκολίες, αλλά με ακρυλικά, κάρβουνο και μια σειρά χειρογράφων του 15ου αιώνα, μας μεταφέρει σε τόπους και μας αποκαλύπτει τους χάρτες της προσωπικής του περιπέτειας. Όπως αναφέρει ο ίδιος, η ενασχόλησή του με το θέμα της έκθεσης τοποθετείται περίπου επτά χρόνια πριν, όπου ξεκίνησε να δημιουργεί τα πρώτα έργα. Αν και πηγάζουν από το ηρωικό έπος και τους τόπους που καταγράφονται, ο καλλιτέχνης ταυτόχρονα δημιουργεί φανταστικές τοποθεσίες και γεωγραφικά σημεία που περιπλέκονται με την ομηρική πραγματικότητα.
Η έκθεση οργανώνεται γύρω από ένα έργο – βιβλίο τεσσάρων τόμων που δημιούργησε ο Μάρκος Καμπάνης, ζωγραφίζοντας με κάρβουνο και ακρυλικό πάνω σε ψηφιακή ανατύπωση του χειρογράφου Harley MS 6325 του 15ου αιώνα, το οποίο ανήκει στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Περιμετρικά των τεσσάρων τόμων, τοποθετούνται οκτώ μικρά έργα – βιβλία, κάθε ένα από τα οποία πραγματεύεται μια συγκεκριμένη αφήγηση ή ραψωδία του έπους, ενώ ζωγραφικά έργα από πραγματικούς αλλά και επινοημένους χάρτες της πορείας του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου συμπληρώνουν την έκθεση.
Παράλληλα με την την έκθεση παρουσιάζονται σχέδια, γλυπτά και λάδια του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα, από τη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα, τα οποία δημιουργούν μια καλλιτεχνική συνομιλία με τα έργα του Μάρκου Καμπάνη.
Συναντήσαμε τον Μάρκο Καμπάνη στην Πινακοθήκη Γκίκα / Μουσείο Μπενάκη και συνομιλήσαμε μαζί του με αφορμή την τρέχουσα έκθεση.
– Κύριε Καμπάνη, πώς ξεκίνησε η ιδέα για την έκθεση με κεντρικό θέμα την Οδύσσεια;
Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος ποια ήταν η κυρίαρχη αφορμή, δεν αποφασίστηκε πάντως έτσι ξαφνικά. Η ζωγραφική μου πάντα χαρακτηριζόταν από μια μεγάλη ποικιλομορφία χωρίς να επιδιώκω την υπηρέτηση ενός συγκεκριμένου ύφους, δεν είναι κάτι που με ενδιαφέρει. Και οι τομείς της τέχνης που ασχολούμαι είναι διάφοροι, ζωγραφική, χαρακτική, εκκλησιαστική τοιχογραφία, ακόμη και επιμέλεια βιβλίων και εκθέσεων. Η ποικιλομορφία αυτή αποτέλεσε το έναυσμα να δημιουργήσω το 2013 μια σειρά 365 έργων όπου ζωγράφιζα κάθε μέρα από ένα για την διάρκεια ενός χρόνου χωρίς απολύτως κανένα περιορισμό στο στυλ την τεχνική ή το θέμα. Η σειρά αυτή εξετέθη τελευταία φορά στην αναδρομική μου έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη το 2023 -24 και τώρα παρουσιάζεται και στο Τελλόγλειο Ίδρυμα της Θεσσαλονίκης. Τότε λοιπόν άρχισα να την σκέφτομαι, όχι μόνο σαν περιεχόμενο αλλά και σαν περιπέτεια του Οδυσσέα που θα μου έδινε την ευκαιρία να στοιχειοθετήσω σταδιακά τη δική μου ζωγραφική Οδύσσεια.
“Δεν κάνω εικονογράφηση των γεγονότων του έπους. Το χρησιμοποιώ για την δημιουργία νέων γεγονότων, γεγονότων ζωγραφικών”
– Πόσο χρόνο χρειαστήκατε για να συγκεντρώσετε και να προετοιμάσετε τις ραψωδίες της χειρόγραφης Οδύσσειας του 15ου αιώνα από τη συλλογή χειρογράφων Χάρλεϊ της Βρετανικής Βιβλιοθήκης; Πόσο εύκολη ήταν η πρόσβασή σας σε αυτές;
Το χειρόγραφο βρέθηκε εύκολα, υπάρχει σχεδόν όλο στο διαδίκτυο, πήρα βέβαια την άδεια από την Βρετανική Βιβλιοθήκη να το χρησιμοποιήσω για βάση του έργου μου. Είναι το χειρόγραφο MS 6325 της συλλογής Harley του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο επεξεργαστήκαμε ψηφιακά με τον Ανέστη Κυριακίδη και πάνω στην ψηφιακή του εκτύπωση σχεδίασα και ζωγράφισα κυρίως τους τόπους που αναφέρει το κείμενο, τόπους πραγματικούς αλλά και φανταστικούς, υπάρχοντες αλλά και επινοημένους. Πάνω από χρόνος χρειάστηκε για την έρευνα των τόπων που έγινε κυρίως μέσω βιβλίων αλλά και του διαδικτύου.
“Πάντα είχα μια στέρεη δομή πίσω από ότι έκανα και είναι κάτι που έχουν παρατηρήσει πολλοί γράφοντας για τη ζωγραφική μου”
– Από πού αντλήσατε τις κατόψεις που χρησιμοποιείτε σε πολλά από τα έργα σας;
Από φωτογραφίες και σχέδια αρχαιολόγων, μέσω σχετικών βιβλίων. Δεν είναι όλα επιβεβαιωμένα αλλά δεν με ενδιέφερε η πραγματική, επιστημονική αναπαράσταση τόπων. Τα χρησιμοποίησα σαν αφορμή για ζωγραφικές περιπέτειες, συχνά διάλεγα κάποια τέτοια αρχαιολογικά τεκμήρια για λόγους αισθητικούς και μόνο, για λόγους που μου εξήπταν την φαντασία να βουτήξω στο χρώμα και τα σχήματα. Δεν κάνω εικονογράφηση των γεγονότων του έπους. Το χρησιμοποιώ για την δημιουργία νέων γεγονότων, γεγονότων ζωγραφικών.
– Τι επίδραση έχει η γεωμετρία στη ζωή και κατ’ επέκταση στη ζωγραφική σας;
Κοιτάζοντας την πορεία μου μέχρι τώρα, όντως έχω μια κυρίαρχη γεωμετρία που με ελκύει και ίσως με καθοδηγεί μαζί με την αγάπη και σχεδόν φετιχιστικό πάθος για τα υλικά της τέχνης μας. Πάντα είχα μια στέρεη δομή πίσω από ότι έκανα και είναι κάτι που έχουν παρατηρήσει πολλοί γράφοντας για τη ζωγραφική μου. Δεν είναι τυχαίο νομίζω ότι με ελκύει ως τέχνη πολύ η Αρχιτεκτονική.
– Ιδιαίτερα στις ραψωδίες παρατηρούμε ζωγραφικά σχόλια που αφορούν περισσότερο τις τοποθεσίες και όχι την ίδια την ιστορία. Τι σας ενδιέφερε πραγματικά να αποτυπώσετε;
Όπως είπα πριν δεν κάνω εικονογράφηση της Οδύσσειας, οι τόποι μου δίνουν την δυνατότητα να προχωρήσω σε πιο αφαιρετικές συνθέσεις που ήταν μια επιθυμία μου μόλις καταπιάστηκα με το έπος. Θα ήθελα τα έργα να λειτουργούν με το ρυθμό, το χρώμα, τον τόνο, κάπως σαν μουσική και η χρήση της τοπιογραφίας σε αντίθεση με μια συγκεκριμένη ιστορία με εξυπηρετούσε σε αυτό. Κάτι που βρήκα ενδιαφέρον ήταν οι πάμπολλες ερμηνείες και εικασίες των αρχαιολόγων και ομηριστών για να προσδιορίσουν συγκεκριμένους τόπους. Έτσι βασίστηκα πολύ σε αυτή την έρευνα και όπου υπάρχει εικονογράφηση αυτή είναι μάλλον εικονογράφηση της έρευνας. Για παράδειγμα στο έργο «Άδης» συνυπάρχουν στην ίδια σύνθεση όλες οι εικασίες που έχουν διατυπωθεί σχετικά με το που ήταν η είσοδος στον Κάτω κόσμο.
“Το πάθος συνδέεται με τον έρωτα και αυτό θα ήθελα να πιστεύω ότι είναι το κρίσιμο σημείο, να είναι η τέχνη μια ερωτική εμπειρία”
– Ποια μέρη έχετε επισκεφτεί από αυτά που μπορούμε να συναντήσουμε στην έκθεση και πώς σας επηρέασαν ζωγραφικά;
Πολλά μέρη, αλλά όχι όσα θα ήθελα. Προγραμμάτιζα ένα ταξίδι στην Σικελία στην οποία τοποθετούνται από πολλούς μερικά από τα διαδραματιζόμενα στο έπος του Ομήρου, το οποίον δυστυχώς δεν κατάφερα να πραγματοποιήσω.
– Πώς αντιλαμβάνεστε τη συνομιλία μεταξύ των έργων σας και των έργων του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα που εκτίθενται στον ίδιο χώρο;
Νομίζω ήταν μια πολύ ωραία ιδέα που είχε ο Μάνος Δημητρακόπουλος ο ένας από τους επιμελητές. Δεν είχα άμεση επιρροή από τον Γκίκα, αλλά βέβαια με είλκυε η βάση της ζωγραφικής του που είναι το κίνημα του Κυβισμού, η αγάπη του για την αρχιτεκτονική, το ακριβές σχέδιο. Επελέγησαν έργα που έχουν Οδυσσειακό περιεχόμενο αλλά και άλλα που εκκινούν μια ιδιότυπη συνομιλία των έργων μου με αυτά του Γκίκα. Εξάλλου επιπλέον σκοπός ήταν να τοποθετηθεί ένας σύγχρονος, ζων καλλιτέχνης μαζί με έναν από τους «δασκάλους» της Νεοελληνικής ζωγραφικής και μάλιστα με έργα που υπάρχουν στην ίδια πινακοθήκη που γίνεται η έκθεση.
– Είναι αξιοσημείωτη η παρουσίαση και το στήσιμο των έργων και των χειρογράφων. Μιλήστε μου για αυτή την επιλογή και τους συνεργάτες σας.
Θέλαμε η παρουσίαση των έργων στην έκθεση εκτός από το να τα προβάλλει σωστά να ακολουθεί και το σκεπτικό τους, να είναι δηλαδή ένας χώρος ποιητικός, σχεδόν μαγικός να φαίνονται τα ζωγραφισμένα βιβλία και το χειρόγραφο σαν να αιωρούνται, να τονίζεται η έννοια του παραμυθιού. Νομίζω ότι η συνεργασία των δύο επιμελητών του Κ. Παπαχρίστου και του Μ. Δημητρακόπουλου με την ευφάνταστη αρχιτέκτονα Ρένα Σακελλαρίδου και την τόσο δημιουργική υπεύθυνη φωτισμού Ελευθερία Ντεκώ έδωσαν ένα εξαίρετο αποτέλεσμα.
– Είστε από τους λίγους καλλιτέχνες της γενιάς σας που ακολούθησαν σπουδές στο Λονδίνο. Τι αποκομίσατε από αυτή την εμπειρία του εξωτερικού; Πως σας έχει καθορίσει καλλιτεχνικά;
Το Λονδίνο σαν πόλη έχει άπειρες δυνατότητες συνάντησης με την τέχνη τόσο την κλασσική όσο και την σύγχρονη και νομίζω αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Το κυριότερο όμως ήταν το σύστημα διδασκαλίας της σχολής, φοίτησα στο St Martins School of Art, την δεκαετία του 70, όπου δεν είχαμε έναν κεντρικό καθηγητή αλλά αντίθετα πάρα πολλούς επισκέπτες με τους οποίους συζητούσαμε. Επίσης, το σύστημα διδασκαλίας βασιζόταν στην συνεπή καθημερινή εργασία και όχι σε αυτό που αποκαλείται συνήθως «έμπνευση». Μου ταίριαζε πολύ σαν ιδιοσυγκρασία και το ενστερνίζομαι μέχρι τώρα.
– Τι σημαίνει για εσάς το πάθος στη ζωγραφική;
Δεν νομίζω ότι το πάθος αφορά μόνο τη ζωγραφική ή τις τέχνες εν γένει, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια πλήρη ζωή. Εννοώ ό,τι κάνει κανείς, πρέπει να το κάνει με πάθος, να αφιερώνεται ψυχή τε και σώματι. Για μένα η ζωγραφική είναι τρόπος ζωής, δεν μπορώ να ζήσω (ίσως υπερβάλω) χωρίς αυτήν. Η κούραση που φυσιολογικά επέρχεται εξαφανίζεται μόλις αρχίσω να ξαναδουλεύω. Το πάθος συνδέεται με τον έρωτα και αυτό θα ήθελα να πιστεύω ότι είναι το κρίσιμο σημείο, να είναι η τέχνη μια ερωτική εμπειρία.
– Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Τα επόμενα σχέδια μου είναι η συνέχεια έργων πάλι με βάση την Οδύσσεια. Νομίζω ότι το ταξίδι μόλις άρχισε και αισθάνομαι ότι υπάρχουν πολλά ακόμη να γίνουν. Σχεδιάζουμε να παρουσιαστούν σύντομα στην γκαλερί Κουρντ. Ήδη υπάρχουν έργα που έχουν γίνει σε αυτή την κατεύθυνση. Έχω και κάποιες υποχρεώσεις σχετικά με εκκλησιαστικές παραγγελίες τοιχογραφιών οπότε προβλέπεται μάλλον φορτωμένο .. μέλλον.
INFO
Πινακοθήκη Γκίκα /Μουσείο Μπενάκη: Κριεζώτου 3
Διάρκεια: έως 27 Απριλίου
Ωράριο λειτουργίας έκθεσης
Πέμπτη: 12:00 – 20:00
Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή: 10:00 – 18:00
Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη, κλειστά
Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: € 5