Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Ποιήτρια, τραγουδίστρια, συγγραφέας και ακτιβίστρια, η Marguerite Annie Johnson, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, γεννηθηκε στις 4 Απριλίου 1928, στο St.Louis του Missouri.
Το “μαγικό” όνομα Maya Angelou, με το οποίο έμεινε στη μνήμη του κόσμου το απέκτησε, το μεν Maya από τονμεγαλύτερο αδελφό της, που έτσι τη φώναζε χαϊδευτικά από παιδί, το δε Angelou από το επώνυμο του έλληνα συζύγου της με τον οποίο είχε έναν σύντομο γάμο, αλλά κράτησε δια βίου το επώνυμό του.
Maya Angelou, 1957
Οι δυσκολίες για τη Maya Angelou, ξεκίνησαν πολύ νωρίς, όταν εκείνη ήταν στην ηλικία των τριών χρόνων και ο αδελφός της τεσσάρων και οι γονείς τους χώρισαν. Ο πατέρας, έστειλε τα δυό παιδιά μόνα τους, με το τρένο, στο Αρκάνσας για να μείνουν με την εύπορη γιαγιά τους. Τέσσερα χρόνια αργότερα, αποφασίζει να τα επιστρέψει στην επιμέλεια της μητέρας τους και στο St.Louis, όπου γεννηθηκαν.
Αυτό, όπως τελικά αποδείχθηκε δεν ήταν ότι καλύτερο, μιας και η μικρή Maya κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον σύντροφο της μητέρας της σε ηλικία μόλις οκτώ χρόνων. Το παιδί το αποκάλυψε και ο Freeman, όπως ονομαζόταν ο βιαστής της, φυλακίσθηκε για μια ημέρα σύμφωνα με τους νόμους της πολιτείας και της εποχής. Λίγες ημέρες, μετά την αποφυλάκισή του βρέθηκε νεκρός, πιθανόν από τους συγγενείς της Angelou.
Η ίδια, πιστεύοντας πως η “φωνή” της ήταν αυτή που τον σκότωσε αποφάσισε να παραμείνει σιωπηλή για σχεδόν πέντε χρόνια. Η περίοδος αυτής της σιωπής της έδωσε τη δυνατότητα να αρχίσει να παρατηρεί τον κόσμο γύρω της και να ανακαλύψει την αγάπη της για τα βιβλία και τη λογοτεχνία.
Βοηθός της στο να αρχίσει να επικοινωνεί ξανά, μια δασκάλα, που επιστρατεύθηκε από τη γιαγιά, στην οποία επέστρεψαν πάλι τα παιδιά και τη “σύστησε” σε συγγραφείς που θα επηρεάσουν αργότερα τη ζωή και την καριέρα της, όπως ο Charles Dickens, ο William Shakespeare και ο Edgar Allan Poe.
Maya Angelou’s early Calypso performances in the Bay Area
Οι μετακινήσεις, όμως συνεχίζονται και δρομολογείται για μια ακόμη φορά, η επιστροφή των παιδιών στη μητέρα τους, όταν η Maya Angelou είναι δεκατεσσάρων χρόνων και αυτή τη φορά βρίσκονται να μένουν μαζί της στην Καλιφόρνια, όπου εκείνη έχει μετακομίσει. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη, η Angelou φοιτά στο California Labor School, εργάζεται σαν οδηγός τραμ και λίγο μετά την αποφοίτησή της, στα δεκαεπτά της γεννιέται ο γιός της.
Επιθυμώντας βαθιά την οικογένεια και την ασφάλεια που ποτέ δεν είχε, αποφασίζει το 1951 να παντρευτεί τον λευκό και άθεο Έλληνα μετανάστη Tosh Angelos, σε μια εποχή που οι διαφυλετικές σχέσεις αποδοκιμαζόταν έντονα κοινωνικά. Προσπάθησαν να συνεργαστούν επαγγελματικά στο χορό, αλλά όλο αυτό έληξε άδοξα, όπως και ο γάμος τους το 1954.
Η αρχή είχε γίνει και συνέχισε να εμφανίζεται σαν τραγουδίστρια και χορεύτρια σε clubs, ενώ το 1957 έρχεται και το πρώτο της album “ Miss Calypso” και όλα αυτά με το όνομα Maya Angelou που θεωρήθηκε από τους managers της άκρως καλλιτεχνικό.
Malcolm X with Maya Angelou, Ghana, 1964
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η συνάντηση και η σχέση της με τον ακτιβιστή Vusumzi Make την οδηγεί στο Κάιρο και στην εφημερίδα The Arab Observer, όπου ξεκινά να εργάζεται. Η σχέση με τον Make τελειώνει και ο επόμενος σταθμός της είναι η Γκάνα για να μπορέσει ο γιός της Guy, που βρίσκεται πάντα μαζί της σε όλες τις μετακινήσεις της, να φοιτήσει στο κολλέγιο.
Ο Guy, όμως τραυματίζεται σοβαρά σε αυτοκινητιστικό ανατρέποντας τα σχέδιά της και κάνοντάς την να παραμείνει στη χώρα μέχρι και το 1965. Εργάζεται στο Πανεπιστήμιο της Γκάνα, αρθρογραφεί και δραστηριοποιείται στην Αφροαμερικάνικη κοινότητα. Εκεί συναντά τον ακτιβιστή Malcolm X που αγωνίζεται για τα δικαιώματα των Αφρομερικανών και τους συνδέει μια δυνατή φιλία.
Για να τον βοηθήσει στον αγώνα του επιστρέφει στην Αμερική το 1965, αλλά εκείνος δολοφονείται λίγο αργότερα. Συντετριμένη από την απώλεια, βρίσκει καταφύγιο στον αδελφό της, στη Χαβάη, όπου συνεχίζει την καριέρα της σαν τραγουδίστρια. Το ανήσυχο πνεύμα της την οδηγεί στο Λος Άντζελες, όπου αφοσιώνεται στη συγγραφή και στη συνέχεια στη Νέα Υόρκη και σε παλιούς φίλους, όπως ο James Baldwin που θα τη βοηθήσουν να συνεχίσει να γράφει.
ROOTS, Cicely Tyson, Maya Angelou, 1977
Τo 1968, ο Martin Luther King Jr. της ζητά να οργανώσει μια πορεία. Εκείνη συμφωνεί, αλλά η πορεία αναβάλλεται, γιατί εκείνος δολοφονείται την ημέρα των γενεθλίων της.
Το 2010, έλαβε από τον πρόεδρο Barack Obama, το Presidential Medal of Freedom, την ύψιστη πολιτική διάκριση του αμερικάνικου κράτους
Στις 4 Απριλίου 1968, η Maya Angelou έκλεινε τα 40 χρόνια της. Αν αυτό δεν θεωρείται μακάβριο αστείο, τότε ποιό θα μπορούσε? Εκείνος που τη σώζει από την κατάθλιψη δεν είναι άλλος από το φίλο της, τον “αδελφό” όπως συνήθιζε να τον αποκαλεί, James Baldwin.
Η χρονιά αυτή της μεγάλης απώλειας, του πόνου και της θλίψης της φέρνει παράλληλα και μεγάλα “δώρα” ζωής. Έρχονται τα Blacks, Blues, Black!, μιά σειρά ντοκιμαντέρ για τη σχέση των Blues με την αφρικανική κληρονομιά των έγχρωμων Αμερικανών, για τα οποία αναλαμβάνει τη συγγραφή, την παραγωγή και την διήγηση.
Αλλά, και η πρώτη της αυτοβιογραφία I Know Why the Caged Bird Sings, ήταν αποτέλεσμα μιας τυχαίας συνάντησης της, με τον εκδότη Robert Loomis, σε ένα πάρτυ που είχε πάει με τον Baldwin.
Maya Angelou and director Lee Daniels in her 82nd birthday party
Το I Know Why the Caged Bird Sings εκδόθηκε το 1969. Η Maya Angelou έγραψε συνολικά επτά αυτοβιογραφίες για τις οποίες έγινε και περισσότερο γνωστή.
Δεν μπορούμε, όμως να αγνοήσουμε το σημαντικό έργο της που περιελάμβανε, ποίηση, θέατρο, σενάρια για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, σκηνοθεσία και υποκριτική, ενώ αξιοσημείωτο είναι το ότι συνέθεσε μουσική για γνωστούς τραγουδιστές και ταινίες.
Το σενάριό της Georgia, Georgia, 1972 ήταν το πρώτο που γράφτηκε από μαύρη γυναίκα και έγινε παραγωγή για τον κινηματογράφο ενώ υπήρξε και η πρώτη αφροαμερικανίδα γυναίκα σκηνοθέτης για την ταινία Down in the Delta (1998).
Maya Angelou receives a Medal of Freedom from President Obama, White House, 2011
Το 2010, έλαβε από τον πρόεδρο Barack Obama, το Presidential Medal of Freedom, την ύψιστη πολιτική διάκριση του αμερικάνικου κράτους.
Το 2013, κυκλοφόρησε την έβδομη αυτοβιογραφία της, με τίτλο Mom & Me & Mom και ετοίμαζε και μία ακόμη.
Η Maya Angelou πέθανε το πρωί της 28ης Μαΐου 2014, αφού έγινε το ουράνιο τόξο στις ζωές πολλών ανθρώπων … Try to be a rainbow in someone’s cloud.
Μπορείτε να με γράψετε στην ιστορία
Με τα πικρά, στρεβλά σας ψέματα
Μπορείτε να με σύρετε στην ίδια τη βρωμιά
Αλλά ακόμα, σαν τη σκόνη, θ’ ανεβαίνω ψηλά.
Σας αναστατώνει η ευφορία μου;
Γιατί με περιβάλλετε με σκοτάδι;
Μήπως γιατί περπατώ σαν να κατέχω πετρελαιοπηγές
Που ξεχειλίζουν απ’ το σαλόνι μου;
Ακριβώς όπως τα φεγγάρια και όπως οι ήλιοι
Mε τη βεβαιότητα της παλίρροιας
Ακριβώς όπως οι ελπίδες που πηγάζουν από ψηλά
Ακόμα θ’ ανατέλλω.
Θέλατε να με δείτε να σπάω;
Καλυμμένο κεφάλι και χαμηλωμένα μάτια;
Ώμους που πέφτουν κάτω σαν δάκρυα
Aδύναμη από τις οργισμένες μου κραυγές;
Μήπως το αγέρωχό μου ανάστημα σας προσβάλλει;
Δεν σας έρχεται πολύ δύσκολο
Που γελώ σαν να έχω ορυχεία χρυσού
Σκάβοντας στην πίσω αυλή μου;
Μπορείτε να με πυροβολήσετε με τις λέξεις σας
Μπορείτε να με σφάξετε με τη ματιά σας
Μπορείτε να με δολοφονήσετε με το μίσος σας
Αλλά ακόμα, σαν αέρας, θα ανεβαίνω ψηλά.
Μήπως η σεξουαλικότητά μου σας ενοχλεί;
Εκπλήσσεστε
Που χορεύω σαν να φορώ διαμάντια
Tη στιγμή που σμίγουν οι μηροί μου;
Πέρα από τις καλύβες της ντροπής της ιστορίας
Ανατέλλω
Πάνω από ένα παρελθόν που ρίζωσε στον πόνο
Ανατέλλω
Είμαι ένας μαύρος ωκεανός, κυματιστός και ανοιχτός
Εκπνέοντας γιγαντώνομαι κι αντέχω στην παλίρροια
Aφήνοντας πίσω νύχτες φόβου και τρόμου
Ανατέλλω
Σε ένα ηλιοβασίλεμα που είναι θαυμαστά ξάστερο
Ανατέλλω
Κουβαλώντας τα χαρίσματα που οι πρόγονοι μού κληροδότησαν
Είμαι το όνειρο και η ελπίδα του σκλάβου.
Ανατέλλω
Ανατέλλω
Ανατέλλω
Μετάφραση: Ασημίνα Ξηρογιάννη
Το ποίημα της Μάγια Αγγέλου με τον τίτλο Ακόμα Ανατέλλω περιλαμβάνεται στην συλλογή And Still I Rise: A Book of Poems του 1978