Αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στο έργο του κορυφαίου ζωγράφου και γλύπτη Μίλτου Παπαστεργίου  (1953-2023), εγκαινιάζεται στην γκαλερί Contemporary Athens την Πέμπτη 15 Μαΐου 2025. Μια έκθεση φόρος-τιμής στο έργο του σημαντικού καλλιτέχνη.

Θα παρουσιαστεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της δουλειάς του από γλυπτά, ζωγραφικά έργα και σχέδια. Ανθρωποκεντρικές εικόνες που αναδεικνύουν το γυναικείο γυμνό, δυναμικά γλυπτά με αδρές υφές, απόλυτη λιτότητα στους χρωματικούς τόνους, εκφραστική δεινότητα, εξπρεσιονιστική αφήγηση, γραμμικές διατυπώσεις, είναι μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά της τέχνης του Μίλτου Παπαστεργίου, που άφησε ισχυρό εικαστικό αποτύπωμα πίσω του.

Μια έκθεση που δεν θα ήταν δυνατόν να διοργανωθεί χωρίς τις άοκνες προσπάθειες των επιστήθιων φίλων του ζωγράφου και γλύπτη Μίλτου Παπαστεργίου, του συλλέκτη Θανάση Μιχαηλίδη, των ζωγράφων Γιάννη Αδαμάκη, Αλέξη Βερούκα και Μίλτου Γκολέμα, καθώς και του γκαλερίστα Αλέξανδρου Σιώμου, που με ζέση συγκέντρωσαν τα έργα, ζωγραφικά και γλυπτά, που παρουσιάζονται στην έκθεση. Στα εγκαίνια της έκθεσης παρατηρήθηκε αληθινή κοσμοσυρροή φιλότεχνων και ζωγράφων που ήρθαν για να τον τιμήσουν. Ηταν ένας πολύ δυνατός καλλιτέχνης, που συνέχισε απτόητος και αμετακίνητος την καλλιτεχνική διαδρομή του, για να δημιουργήσει τόσο έργα ζωγραφικής και γλυπτικής όσο και μεγάλα δημόσια έργα, που βρίσκονται στην Αθήνα, στη Λάρισα, την πόλη όπου γεννήθηκε, και αλλού.

Ο συλλέκτης και φίλος του ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ έγραψε για τον Μίλτο Παπαστεργίου…

– Υπάρχει δημόσια γλυπτική στην Ελλάδα;

– Δυστυχώς όχι. Εδώ η Τέχνη είναι ιδιωτική υπόθεση. Αφορά λίγους.

Κάπως έτσι άρχιζε συνήθως η συζήτησή μας περί τέχνης με τον Μίλτο στις απογευματινές ή βραδινές συναντήσεις μας, στο σπίτι-εργαστήριό του ή σε κάποιο οικείο εστιατόριο.

Ο σπουδαίος Έλληνας γλύπτης, εφοδιασμένος με δυναμικό σχέδιο και με μεγαλείο ψυχής, κάθε μέρα αναζητούσε την αλήθεια της δημιουργίας μέσα από την αμφισβήτηση, την αμφιβολία και την ανατροπή.

Όλη τη μέρα σχεδίαζε με πάθος σε ό,τι υλικό είχε μπροστά του και μελετούσε μικρές ή μεγάλες φόρμες. Εγώ, με το πάθος του φιλότεχνου συλλέκτη, τον προκαλούσα.

«Να πάρω αυτές τις φόρμες για το χυτήριο;», ρωτούσα.

«Όχι ακόμα!», απαντούσε ο Μίλτος.

Την άλλη μέρα, είχε τεμαχίσει τη φόρμα και πάλι από την αρχή η σύνθεση. «Τα θραύσματα πρέπει να γίνουν έργα πάλι, όχι μανιέρα».

Μελετούσε πάντα τη σημερινή γλυπτική και ζωγραφική, στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Φυσικά, στο τέλος της μέρας, «έπρεπε» να σχολιάσουμε όλες αυτές τις πληροφορίες, με συμφωνία γνώμης ή διαφωνία για τον τάδε ζωγράφο ή τον δείνα γλύπτη.

Έλεγε πάντα έντονα ότι η τέχνη πρέπει να περιέχει τον βιταλισμό, ότι η σημερινή τέχνη δεν μπορεί να αγνοεί το κίνημα του Μοντερνισμού, ότι πρέπει να βλέπεις το συγκεκριμένο με αφηρημένο μάτι.

Πάντα ο λόγος του είχε συνέχεια αλλά και παύσεις, για να στοχαστεί ένα σχέδιο ή μια φόρμα, να μελετήσει το φως σαν βασικό στοιχείο της γλυπτικής.

Ένωνε δύο φόρμες για να δημιουργήσει χώρο, όπως έλεγε.

Μελετούσε όλα τα σύγχρονα υλικά, όπως το αλουμίνιο, το τσιμέντο, το πως μπορούν αυτά να δώσουν στη σημερινή γλυπτική μιαν άλλη διάσταση, ένα νέο περιεχόμενο.

Με ένα δυνατό, καθαρό, μεγάλης έντασης σχέδιο, αναζητούσε τις προκλήσεις, με αποτέλεσμα πάντα να δημιουργεί κορυφαία έργα γλυπτικής, γεμάτα ενέργεια, όπως λαχταρούσε!

Έτσι έγιναν πολλά έργα, όπως η προτομή η δική μου ή του Μίλτου Σαχτούρη, από ιδέα του φίλου μας Αλέξη Βερούκα.

Οι σοβαρές όμως προκλήσεις συνυπήρχαν με τις διασκεδαστικές, όπως αυτή που είχα επινοήσει όταν τα βράδια πηγαίναμε για φαγητό, ακούγοντας αμερικάνικη ή ευρωπαϊκή μουσική.

Εκεί άρχιζε ένα παιχνίδι όπου, πάνω στα sousplat που είχαμε μπροστά μας, άρχιζε να σχεδιάζει από μνήμης, όποιον τραγουδιστή ακούγαμε. Από Frank Sinatra ως Joe Dassin. Κάπως έτσι έγιναν πολλά σχέδια από τον Μίλτο, με μεγάλη χαρά και αστείρευτα γέλια, γέλια, γέλια…

Ο Μίλτος Παπαστεργίου άφησε ένα μεγάλο έργο δημόσιας Γλυπτικής-Ζωγραφικής στην Αθήνα, στη Λάρισα, στα Χανιά, στην Ύδρα και αλλού.

Ένα εξαίρετο ταλέντο με μια αιρετική σκέψη, με πνεύμα, με χιούμορ, με δύναμη, και κυρίως  με πάθος για την τέχνη και τη χαρά της ζωής.

Πιο σημαντικό όμως απ’ όλα, ήταν η αγάπη που πήραμε εμείς οι φίλοι του.

Ίσως περισσότερη από αυτή που έλαβε…

Ο ΠΡΑΞΙΤΕΛΗΣ ΤΖΑΝΟΥΛΙΝΟΣ έγραψε για τον Μίλτο Παπαστεργίου…

Αυτή η μεγάλη φιλία και ο γεμάτος δημιουργικός χρόνος που περάσαμε με τον Μίλτο Παπαστεργίου, άρχισε περίπου το 1973, όταν βρεθήκαμε στο εργαστήριο γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, έχοντας κοινό μας δάσκαλο τον Γιάννη Παππά.

Έτσι, από τα «καλά, παλιά» μας χρόνια, άρχισε αυτή η ζωντανή, μοναδική σχέση που κράτησε… για πάντα.

Κι όλες οι δοκιμασίες και οι δυσκολίες που συνέβησαν στη ζωή μας, δεν άλλαξαν καθόλου το ενδιαφέρον στην παρέα μας, σχετικά με την τέχνη και τους δημιουργικούς προβληματισμούς. Ο Μίλτος Παπαστεργίου δεν υπέκυψε ποτέ σε ό,τι κι αν του συνέβη. Πάντα έβγαινε από αυτά σκληραγωγημένος και πιο δυνατός – και αυτό ήταν το μεγάλο μάθημα για μένα, για όλους μας.

Σπάνια κατά τη διάρκεια της ζωής μας, μπορεί να συμβεί τέτοια σύνδεση με τον πιο ειλικρινή και ευθύ τρόπο. Και αν τύχει να συμβεί, είναι η μεγαλύτερη ευτυχία. Πάντα υπήρχε απόλυτη ταύτιση στους πρωταρχικούς όρους της δουλειάς μας και στις «μεγάλες γραμμές». Το έργο, όμως, πάντα διαφορετικό – με κρίσεις και σκέψεις, φανερές ή αφανέρωτες, κάποιες φορές και διαφωνίες, τις περισσότερες φορές από εκείνον… και σπάνια από εμένα. Αυτό το γεγονός θεωρώ ότι ήταν ό,τι καλύτερο μας είχε συμβεί – και θα εξακολουθεί… να συμβαίνει…

Ο Μίλτος, καλλιτέχνης αρκετά τολμηρός, οξύς, μεσογειακός, υπέρμαχος της κατασκευής, αντίθετος σε κάθε ρομαντική έκφραση, είχε όμως πάντα μια φανερή ένδειξη συγκίνησης σε κάθε του έργο. Τράβηξε τον δρόμο του εαυτού του, εκπληρώνοντας τη δική του αποστολή, χωρίς συμβιβασμούς. Χωρίς να ενδώσει στο άρρωστο «καλό γούστο» που μας κατακλύζει. Έχοντας γνωστά εμπόδια συνεχώς μπροστά του, ζούσε, δούλευε και μιλούσε σαν να τα αγνοούσε.

«Εδώ βασιλεύει η αυστηρή θέληση: περήφανη, πάντοτε άγρυπνη, αδιάκοπα ζωηρή, που διάλεξε πάνω απ’ όλα να υπερασπίζεται την υπόθεση της ζωής και του έργου του, ενάντια σε καθε δυσκολία.»*

Είχε την ευαισθησία και το λεπτό γούστο, δυνατή ψυχή, άφοβη και τολμηρή, ήρεμη ματιά, έτοιμος για τα ακραία – γι’ αυτό άντεξε όταν «κεραυνός εν αιθρία» τον βρήκε και έπεσαν πάνω του τα άγρια κύματα του σύμπαντος.

Πάντα έτοιμος να ζωντανέψει το απροσδόκητο και να του δώσει νόημα και ψυχή. Γνώρισε περισσότερο τη ζωή, γιατί συχνά κινδύνευσε να τη χάσει. Και η ζωή τού έδωσε μεγαλύτερη χαρά απ’ ό,τι σε όλους εμάς. Κι αυτό είναι μια διαπίστωση, βλέποντας τα έργα που μας άφησε: με τις γραμμές, τις φόρμες και τα γλυπτά του γεμάτα ζωτικότητα…

«Έκτισε εκεί που η καταστροφή ζητούσε τεράστιες δυνάμεις»* – με τον δικό του μοναδικό τρόπο.

* Φρειδερίκος Νίτσε Κείμενα – Μετάφραση Γιάννης Παππάς. Ιδιωτική έκδοση. Αθήνα, 1998

Ο ΑΛΕΞΗΣ ΒΕΡΟΥΚΑΣ έγραψε για τον Μίλτο Παπαστεργίου…

Ο Μίλτος σάρωνε πάντα τον χώρο κοντά και μακριά σαν να ήταν η πρώτη μέρα που έβλεπε. Έπεφτε σε χαμηλό βαρομετρικό και τα μάτια του, σηματοδότες κρυφών συναισθημάτων, σε εστίαζαν υπό γωνία και μιλούσαν με λίγη αγανάκτηση και γλυκόπικρη μελαγχολία για τις άλλες, τις όμορφες μέρες που θα έρθουν… κοιτούσε μετά ξανά, μακριά το υπέροχο πουθενά.

Ο ωραίος με τα αχτένιστα μαλλιά, σχεδίασε, δούλεψε, σπούδασε, έπλασε, ταξίδεψε, θαύμασε τον Ντονατέλο, υποψιάστηκε νωρίς την υπεροχή των αλόγων. Μια μέρα, χωρίς καμμία προειδοποίηση, τον ξέβρασε η τρικυμία στην ακτή της Λιλιπούτ. Οταν έκανε μούσκεμα να σηκωθεί κατάλαβε πως ήταν Κένταυρος κι έμοιαζε πιο πολύ στα πλάσματα που αγαπούσε παρά στους υπόλοιπους ανόητους Γιαχού, που τον είχαν κλειδωμένο στη μεγάλη πόλη της φυλής τους. Μόνο που όταν πήγε στους στάβλους να τα συναντήσει όπως συνήθιζε να γεμίζει τον ελεύθερο χρόνο στην προηγούμενη ζωή του, αντιλήφθηκε ότι είχε περάσει από την άλλη πλευρά του φακού. Αυτές οι ασύγκριτες μυοσκελετικές και διανοητικές υπερμηχανές, ήταν τώρα πολύ μικρότερες και γυρόφερναν πάνω στα γόνατά του, σκαρφάλωναν στα μπράτσα του, κούρνιαζαν στην αγκαλιά του. Τα αράδιασε σαν νέος Χείρωνας, μάστορας αυτός, πάνω σε μια μεγάλη τάβλα να τα μερέψει. Κι έφτιαξε τόσα όσα βρήκε κι άλλα τόσα και τόσα πολλά, ένα ιππικό ολόκληρο. Γίγαντας ανάμεσά τους. Για πολλά χρόνια. Ο δημιουργός τους. Πριν ξημερώσει, έβαλε πάλι τα γάντια του όπως κάθε μέρα, μήπως γυρίσει το αετοπούλι του που σουλατσάριζε στους ουρανούς. Βέβαιος ότι δεν ήταν λόγος πια να το περιμένει, δέθηκε πίσω από το ιππικό του και όρμησε κι αυτός στο μπλε του σύμπαντος κόσμου του.

Αγάντα Μίλτο.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΔΑΜΑΚΗΣ έγραψε για τον Μίλτο Παπαστεργίου…

Το ανίατο πάθος για την Τέχνη

Με τον Μίλτο Παπαστεργίου γνωριστήκαμε ένα βράδυ στο Νέο Ψυχικό.

Οι πρώτες συναντήσεις είναι πάντα αναγνωριστικές. Οι συναντήσεις που θέτουν διάφορα ερωτήματα. Συναντήσεις που εδραιώνουν ή αποδομούν μια σχέση. Συναντήσεις ιδιαίτερα σημαντικές, όταν περιστρέφονται γύρω από κοινά ενδιαφέροντα. Συναντήσεις με κοινές απόψεις που καταλήγουν είτε σε μια δομική σχέση, είτε σε μια υπεκφυγή. Σε μια σιωπηρή συμφωνία. Σε μια υφέρπουσα κατανόηση. Σε μια περιεκτική σιγή.

Συχνά οι καλλιτέχνες, υπονοώντας ιδέες, κουβεντιάζουν έμμεσα.

Μέσα από αστεία, ιστορίες από το παρελθόν, σχέδια σε εξέλιξη, διαμορφώνουν το πλαίσιο του διαλόγου. Συναντήσεις που αναζητούν περιεχόμενο. Επιβάλλουν θετικές ή αρνητικές εντάσεις. Αυτοορίζονται μεσολαβητές μιας δημιουργικής βραδιάς.

Οι κοινές παρέες βοηθούν… Κι εμείς είχαμε τη χαρά και την τύχη, να τις μοιραζόμαστε.

Στους αποχωρισμούς, μένει πάντα η αίσθηση πως κάτι κερδίσαμε. Ένας κέρδος ουσίας κι ας μην αγγίξαμε ευαίσθητες χορδές. Κι ας αποφύγαμε συγκρούσεις. Γιατί η Τέχνη είναι μια σύγκρουση. Μια σύγκρουση με τον εαυτό μας, με τους ομότεχνούς μας, με τους γύρω μας.

Καταφέραμε με τον Μίλτο να κερδίσουμε ενέργεια από τις κοινές μας επιδιώξεις. Κι αυτό συνέβη γιατί ο Μίλτος, πέρα από τη βαθιά του γνώση γύρω από το αντικείμενό του, κατάφερνε με το χιούμορ του, την οξυδέρκειά του, την αγάπη του, να ενώνει τους ανθρώπους. Να οργανώνει την κουβέντα.

Θαυμάζαμε το πάθος του. Θαυμάζαμε το κουράγιο του. Θαυμάζαμε την τέχνη του, τις προθέσεις του. Τον τρόπο προσέγγισης της δουλειάς του. Την αναδόμηση μικρών πραγμάτων, σε ένα αποτέλεσμα υψηλής αισθητικής.

Τα έργα του ενεργοί – ζωντανοί οργανισμοί, που εμπεριέχουν φλέβες, κόκκαλα, μύες.

Τα έπλαθε με τα χέρια, σαν από κομμάτι πηλό, που με ένα φύσημα κέρδιζαν τη ζωή. Μια μέθεξη, πίσω από ανεξιχνίαστα βλέμματα, πονηρά χαμόγελα, έξυπνους διαλογισμούς. Εκκρεμείς ιδέες.

Έτσι χτίζονται οι φιλίες. Έτσι χτίζονται οι σκέψεις.

Δύσκολο πράγμα στις μέρες μας, να νοιώσουμε την ανάγκη άλλων ανθρώπων, που απαλύνουν τις αγωνίες μας. Που μας ξεκουράζουν από το βάρος των αστοχιών μας. Των σκοτεινών μας βεβαιοτήτων.

Κι έτσι προχωρούμε μόνοι, είτε με τους φίλους μας, προς  ένα μέλλον αβέβαιο με κοινό πάθος, με κοινές εμμονές, σκοντάφτοντας πάνω στα όνειρα των εφηβικών μας χρόνων. Ώριμοι πια, σε μια ευοίωνη μα και σκληρή πραγματικότητα.

Φίλε Μίλτο, σε ευχαριστώ.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ έγραψε για τον Μίλτο Παπαστεργίου…

Από το Εργαστήριό μου της Σχολής των Καλών Τεχνών πέρασαν αρκετοί νέοι προικισμένοι, και μικρότερος αριθμός νέων με εξαιρετικό ταλέντο. Αυτή η κατηγορία των σπουδαστών, όταν μπαίνουν σε μια καλλιτεχνική σχολή, φέρνουν μέσα τους εκείνο που δεν μαθαίνεται, γιατί δεν διδάσκεται. Τούτο δεν σημαίνει ότι ο χαρισματικός νέος δεν έχει να μάθει – και παρατήρησα ότι οι πιό προικισμένοι έιναι εκείνοι που διψούν περισσότερο για μάθηση.

Έχω τη γνώμη ότι ένας τρόπος να καταλάβεις αν ένας νέος που ξεκινά στο δρόμο της τέχνης έχει τα απαραίτητα εφόδια, είναι να ιδείς με προσοχή τα σχέδιά του. Δηλαδή το γραφικό του χαρακτηρά, σαν να λέμε.

Ο Μίλτος Παπαστεργίου ανήκει στη μικρή ομάδα νέων με εξαιρετικό ταλέντο που είχα την καλή τύχη να έχω για μαθητές.

Δεν διέψευσε ούτε κατά κεραία την πρώτη και άμεση διάγνωσή μου.

Τα σχέδιά του έιχαν εξαρχής σαφήνεια, καθαρότητα γραφής, θαρραλέα αίσθηση και έκφραση των σχημάτων, ένταση…

Θα μπορούσα να αραδιάσω και άλλα. Όμως ας συνοψίσω: τα σχέδιά του είχαν και έχουν πάντοτε τον ενθουσιασμό και την αγάπη που χαρακτηρίζουν τον γνήσιο καλλιτέχνη.

Εδώ ας μου επιτραπεί μια παρέκβαση. Τα χαρίσματα που τυχόν έχουμε και για τα οποία δεν είναι δυνατόν να υπάρχει καμία έπαρση εκ μέρους μας, αφού μας δόθηκαν, δεν πρέπει να τα θεωρεί εκείνος που τα έχει σαν μία πηγή που αδιάκοπα αναβλύζει καθαρό νερό.

Χρειάζεται αγώνας, και ο Μίλτος Παπαστεργίου, με απαράμιλλο θάρρος και δύναμη χαρακτήρα, κάνει αυτόν τον αγώνα και μας παρουσιάζει έργα υψηλής ποιότητας, έντασης και φινέτσας, όπως αυτές οι υδατογραφίες με τίτλο “Ένα καλοκαίρι στον Πλαταμώνα”.

Οι αρμόδιοι κριτικοί της τέχνης ας τα κρίνουν. Εγώ, σαν συνάδελφος, τα ζηλεύω.

26 Δεκεμβρίου 1989

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ / KEIMENA

Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Αθήνα, 1994

Μίλτος Παπαστεργίου (1953-2023): Αναδρομική έκθεση στην γκαλερί Contemporary Athens