Περσικές επιστολές του Μοντεσκιέ, Φιλοσοφικές επιστολές του Βολταίρου, Εξομολογήσεις του Ρουσσώ, Τα παθήματα του νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε
Η μυθιστορηματική γραφή αν και δεν εθεωρείτο «εξευγενισμένο» λογοτεχνικό είδος, στις αρχές του 18ου αιώνα προσπαθεί να βρει την ταυτότητά του. Διακρίνονται ακόμα ορισμένα στοιχεία του «πικαρέσκου» και του «μπουρλέσκου», κληρονομιά του 17ου αιώνα και κυριαρχεί η γαλλική και η αγγλική παραγωγή.
Γράφει η Δρ. Ιστορικός Τέχνης, Μαράη Γεωργούση
Ωστόσο επειδή εκφράζει τις επιθυμίες και τις ανάγκες της ανερχόμενης αστικής τάξης αντλεί τα θέματα του από κοινωνικά ζητήματα της εποχής, εικόνες από την οικογενειακή ζωή, τα πολιτικά ήθη.
Οι Περσικές επιστολές του Μοντεσκιέ ανήκουν στο είδος του επιστολικού μυθιστορήματος, το οποίο προαναγγέλλει την ανάπτυξη που θα γνωρίσει το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Η ανταλλαγή επιστολών γινόταν αρχικά ανάμεσα σε εραστές, αργότερα όμως συνυπάρχουν διαφορετικοί παραλήπτες, όπως στην περίπτωση των Περσικών επιστολών.
Στις επιστολές αυτές η σύζευξη των δύο διαφορετικών κόσμων γίνεται παράλληλα με την κριτική των ηθών της γαλλικής κοινωνίας, ενώ ο αναγνώστης παρακολουθούσε την ζωή στο μακρινό σεράι. Το είδος αυτό εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την εξωστρέφεια, τον αυθορμητισμό και την κοινωνικότητα του Διαφωτισμού.
Επιπλέον η χρήση του εγώ εκφράζει την σημασία που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος ως οντότητα. Στην επιστολή του Mirza στον φίλο του Usbek, στο Erzeroum ο Μοντεσκιέ γράφει: […] Συζητάμε πολύ εδώ· οι συζητήσεις μας είναι συνήθως γύρω από ηθικά ζητήματα. Χθες το αντικείμενο της συζήτησης ήταν αν οι άνθρωποι γίνονται ευτυχισμένοι με την απόλαυση και την ικανοποίηση των αισθήσεων ή με την άσκηση της αρετής.
Οι φιλοσοφικές επιστολές του «βασιλιά» του είδους, Βολταίρου βοηθούν σημαντικά στην διακίνηση των ιδεών στις αρχές του 18ου αιώνα
Σ’ έχω ακούσει συχνά να λες ότι οι άνθρωποι γεννιούνται για να είναι ενάρετοι, και ότι η δικαιοσύνη είναι εξίσου απαραίτητη για την ύπαρξη όπως και η ίδια η ζωή. Σε παρακαλώ εξήγησε μου τι εννοείς με αυτό. […]
Οι φιλοσοφικές επιστολές του «βασιλιά» του είδους, Βολταίρου βοηθούν σημαντικά στην διακίνηση των ιδεών στις αρχές του 18ου αιώνα. Υποστηρίζει ότι πρέπει η πνευματική ζωή της Γαλλίας να απαγκιστρωθεί από τον κλασικισμό και να ασπαστεί την αγγλική σκέψη, ενώ σε φιλοσοφικό επίπεδο ο Βολταίρος παροτρύνει να ξεπεραστεί ο Καρτέσιος και να αντικατασταθεί από το έργο του Νεύτωνα και τον εμπειρισμό του Λόκ. Η συμβολή του στο φιλοσοφικό αφήγημα ήταν καθοριστική. Στο έργο του Ζαντίγκ κινείται στον χώρο της παραβολής, ώστε να επιτύχει τον σκοπό του.
Η δομή του είναι αυτή του παραμυθιού, αλλά με τρόπο φαινομενικά ανώδυνο καταφέρεται εναντίον των αντιπάλων του. Τα πρόσωπα στο διήγημα του Βολταίρου αντικατοπτρίζουν τις θέσεις και τα πιστεύω του ίδιου του συγγραφέα. Έτσι χρησιμοποιεί τις ανατολικές δεσποτείες για να αποκαλύψει και να ασκήσει έμμεσα κριτική στα απολυταρχικά φαινόμενα.
Η φιλοσοφική ιδέα που προκύπτει από το διήγημα Ζαντίγκ δεν είναι άλλη από το ζήτημα του Πεπρωμένου και της Πρόνοιας, καθώς στόχος του Βολταίρου είναι να προφυλάξει από την ματαιότητα των μεταφυσικών αναζητήσεων και να αντιπαραθέσει την αναγκαιότητα της εργασίας, που οδηγεί στην προσωπική ευτυχία και στο γενικότερο καλό. Η φιλοσοφική σκέψη συνυπάρχει με την φαντασία, το γέλιο και την περίφημη βολταιρική ειρωνεία.
Το έργο του Ρουσσώ Εξομολογήσεις, εντάσσεται στο αυτοβιογραφικό είδος, που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα η αυτοβιογραφία προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα ταύτισής του με τον εκάστοτε ήρωα. Ο Ρουσσώ στο έργο του ξεκινά με ένα ερώτημα που αφορά τον λόγο, τα μέσα και το μέγεθος που θα λάβει το όλο εγχείρημα, στοιχείο που αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων αυτοβιογραφιών. Το λεγόμενο «αυτοβιογραφικό σύμφωνο».
Ο Βέρθερος, αποτελούσε σύμβολο του κινήματος Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή), προδρόμου του ρομαντισμού
Τα παθήματα του νεαρού Βέρθερου του Γκαίτε αποτελούν ένα πολύ σημαντικό επιστολικό μυθιστόρημα και σημείο αναφοράς για κάθε μορφή σκέψης για περισσότερο από μισό αιώνα. Παρουσιάζει εντυπωσιακές καινοτομίες. Είναι ένα μυθιστόρημα επιθυμίας για έρωτα όπου η έννοια της αγάπης είναι ελεγειακή. Ο Βέρθερος, αποτελούσε σύμβολο του κινήματος Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή), προδρόμου του ρομαντισμού. Εκπροσωπούσε την απόλυτη έκφραση της ευαισθησίας και της αναζήτησης της ελευθερίας του εγώ.
Ο ήρωας ερωτεύεται τη Λόττε που φροντίζει τα μικρότερα αδέρφια της και είναι αρραβωνιασμένη με τον Αλβέρτο που λείπει συνεχώς. Όταν τελικά δημιουργείται ένα φιλικό τρίγωνο ο Βέρθερος δεν αντέχει το αβάσταχτο πάθος και οδηγείται στην αυτοχειρία. Απόσπασμα από τα πάθη του νεαρού Βέρθερου: […] «Αχ αυτό το κενό, αυτό το τρομακτικό κενό, που νιώθω εδώ στο στήθος! Συχνά σκέφτομαι πως αν μπορούσα μια φορά, μόνο μια φορά να τη σφίξω πάνω στην καρδιά μου, όλο αυτό το κενό θα γέμιζε» […]
Η μυθιστορική γραφή ξεκινώντας από την αντιπαράθεση δύο κόσμων του φανταστικού με τον πραγματικό, διανύει μια πορεία που ψάχνει την ταυτότητά της και εκφράζει τις ανάγκες της αστικής τάξης τον 18ο αιώνα. Για αυτό ασχολείται με κοινωνικά θέματα από το τότε κοινωνικό πλαίσιο εκφράζοντας τις ιδέες, την εξωστρέφεια και την κοινωνικότητα του Διαφωτισμού.
Στα μέσα του 18ου αιώνα εδραιώνεται και ο ρόλος της ευαισθησίας, καθώς τα συναισθήματα έχαιραν μεγάλης εκτίμησης. Έτσι εξελίσσεται το μυθιστορηματικό είδος, το οποίο εγκαταλείπει πλέον τα κλασικά πρότυπα.