H Ελλη Σουγκουλτζόγλου Σεραϊδάρη, όπως ήταν το όνομά της, αφού παντρεύτηκε, νεαρότατη τον Αγγελο Σεραϊδάρη, μουσικό που γνώρισε στη Δρέσδη και ο οποίος για χάρη της εγκατέλειψε τις σπουδές του, τη δουλειά του, και έγινε σύντροφος και συνεργάτης της μέχρι το τέλος της ζωής της. Και αυτή όμως, για χάρη του εγκατέλειψε μια υπόσχεση που έδωσε στον εαυτό της από έφηβη: τότε που είδε μια φίλη της να υποφέρει όταν την πάντρεψαν μόλις 14 ετών και λίγα χρόνια μετά οι Τούρκοι τον έγδαραν μπροστά στα μάτια της στην Σμύρνη.

Αλλωστε, ένα από τα σημεία της καριέρας της που κάνουν αρκετούς να υψώνουν τα φρύδια τους, είναι ο τρόπος που χρησιμοποιήθηκε από τον μηχανισμό προπαγάνδας του Ιωάννη Μεταξά για την προβολή της ελληνικότητας. Μάλιστα δεν λείπουν άρθρα σε διεθνή έντυπα που την συγκρίνουν με την Λένι Ρίφενσταλ. Ολες αυτές τις εκφάνσεις και τη διαδρομή της θα δούμε στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη (στο κτίριο της οδού Πειραιώς) όπου θα παρουσιαστούν φωτογραφίες της, σπάνιο κινηματογραφικο υλικό, εξοπλισμό, αλληλογραφία, τεκμήρια, υλικά, μαρτυρίες. Και φυσικά εικόνες που θα δούμε για πρώτη φορά στην ιστορία.  Η υπεύθυνη των φωτογραφικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη Αλίκη Τσίργιαλου από το 2015 μελετά, αποκωδικοποιεί, καταγράφει και επεξεργάζεται το αρχείο που δώρισε η Nelly’s στο Μουσείο το 1984 και ουσιαστικά ετοιμάζεται για αυτή την έκθεση που θα συνοδεύεται από ειδική έκδοση και κατά πάσα πιθανότητα από ένα συνέδριο.

Το στοιχείο του μνημειακού αναπόφευκτα θα διατρέχει την έκθεση που θα διαρκέσει ως τις 23 Ιουλίου. Ναι, θα υπάρχουν οικογενειακές φωτογραφίες και αναφορές στη ζωή της στο Αϊδίνι όπου γεννήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1899, στη φοίτηση στις Καλόγριες με τα λευκά καπέλα όπου έμαθε Γαλλικά και στη συνέχεια στο Ομήρειο Παρθεναγωγείο για το Γυμνάσιο, στον άγριο ξεριζωμό, στην μετακίνηση στη Σμύρνη το 1919.

Η γνωριμία με τη φωτογραφία στη Δρέσδη

Με το που αποφοίτησε έφυγε από τη Μικρά Ασία, μαζί με τον αδελφό της Νίκο για τη Δρέσδη προκειμένου να σπουδάσει η ίδια ζωγραφική και πιάνο και ο αδελφός της στο Πολυτεχνείο. Οι ισχυρές γνωριμίες του μεγαλέμπορου πατέρα της Χρήστου και η κυρίως η σχέση που είχε με τον Ελληνα πρόξενο στη Γερμανία Ιωάννη Μίλερ, βοήθησε τα παιδιά να μπουν στις σχολές που επιθυμούσαν και να έχουν μια υψηλή προστασία. Η περιουσία πίσω στην Μικρά Ασία είχε εξαφανιστεί σχεδόν, την ίδια ώρα που η Δρέσδη γινόταν το παγκόσμιο κέντρο της φωτογραφίας. Η διορατική Ελλη, ζήτησε από τον πατέρα της και την μητέρα της, την Μυτιληνιά Μάρθα, να κάνουν μια έρευνα για το πόσο διαδεδομένη ήταν η τέχνη της φωτογραφίας στην Αθήνα. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που περίμενε: καθόλου.

Παρακάλεσε τον πατέρα της να της επιτρέψει να αλλάξει κατεύθυνση σπουδών, να ασχοληθεί με τη φωτογραφία ώστε να μπορεί να βιοποριστεί με ευνοϊκούς όρους και να στηρίξει και την οικογένειά της. Αυτός δέχτηκε και έτσι, η Ιστορία και η Πολιτική της εποχής την έστρεψαν στον φακό και έδωσαν στον κόσμο την Nelly’s. Ο πρόξενος κατόρθωσε να πείσει τον σπουδαίο φωτογράφο και δάσκαλο της εποχής Hugo Erfurth να την πάρει κοντά του. Ηταν η εποχή που αυτός ασχολείτο εντατικά με τον μοντέρνο χορό που μόλις είχε αναδυθεί, με τις κινήσεις να εδράζουν στα συναισθήματα και να ξεφεύγουν από τα γνωστά πλαίσια και τους κανόνες του κλασικού χορού. Ενας νέος κόσμος.

Πρώτη φορά φωτογραφίζει χορεύτριες: σαν φιγούρες σε ζωφόρο

Χρησιμοποιώντας τεχνητό φως στο στούντιό του, βάζει τις χορεύτριες της Mary Wigman να κάνουν εκφραστικές κινήσεις, να πηδάνε στον αέρα και τις φωτογραφίζει μπροστά ένα φόντο. Εκπληκτικό. Η Ελλη μυείται σε αυτή την τεχνική, μαθαίνει την τέχνη της εκτύπωσης, τη χρήση φωτός και σκιών πλάι στον καλύτερο. Ταυτόχρονα μαθητεύει πλάι στον Franz Fiedler που κυριολεκτικά την συνεπαίρνει αλλά και που της δίνει την ελευθερία να δημιουργήσει ελεύθερα στο στούντιο του -της έδωσε τα κλειδιά του, κυριολεκτικά φωτογραφίζει για πρώτη φορά, μόνη, στο στούντιο δυο χορεύτριες της Mary Wigman. Oλες οι επιρροές των δασκάλων της είναι μέσα στις αποτυπώσεις της, μαζί όμως με μια καθαρότητα ιδιαίτερη, μια διαύγεια.

Σχηματισμοί που θυμίζουν φιγούρες σε ζωφόρο, σε αρχαία αγγεία. Λίγες εβδομάδες μετά πηγαίνει με τις χορεύτριες στο βουνό, στη Σαξονική Ελβετία και τις φωτογραφίζει ξανά. Τολμηρές κινήσεις, ανείδωτες ως τότε στον χορό, ελάχιστα ρούχα. Μια παγανιστική δοξασία με απολλώνια χάρη. Γίνονται νύμφες. Ξωτικά του δάσους. Η μορφή τους, η εικόνα τους, είναι ο προάγγελος των εμβληματικών φωτογραφιών που έβγαλε στη συνέχεια στην Ακρόπολη η Nelly’s.

O Fiedler είναι υπερήφανος για την μαθήτριά του και κανονίζει να μπουν έξι φωτογραφίες της στην έκδοση «Ideal Body Beauty» το 1924. Η πρώτη «έξοδος» των φωτογραφιών της στο κοινό. Στα τέλη της ίδιας χρονιάς επιστρέφει στην Αθήνα, ανοίγει το πρώτο της στούντιο στην Ερμού, ένα μικροσκοπικό δωμάτιο που μαζί ήταν και εκθετήριο, μέχρι να μεταφερθεί το 1931 σε έναν μεγαλύτερο χώρο.

Kάθισε τον βασιλέα Γεώργιο σε ένα σκαμνί

Ο Αγγελος, πάντα δίπλα της, να την βοηθάει, να την υποστηρίζει και ταυτόχρονα να μαθαίνει πλάι της την τέχνη της φωτογραφίας. Αρχίζει να φωτογραφίζει προσωπικότητες της Αθήνας, πολιτικούς, καλλιτέχνες, εμπόρους, μεγαλοαστούς. Είναι η εποχή που δημιουργεί 50.000 πορτρέτα, την πιο πλήρης πινακοθήκη της ανθρωπογεωγραφίας της Αθήνας στον Μεσοπόλεμο. Από την Ειρήνη Καλλιγά, μέχρι την Μις Ελλάς, μέχρι την πριγκίπισσα Ειρήνη, όλοι περνάνε από το στούντιό της.

Γυμνό σε στούντιο. Αθήνα,1925-1930 Έλλη Σεραϊδάρη-Σουγιουλτζόγλου (Nelly’s) / Φωτογραφικό Αρχείο Μπενάκη

Μια μέρα την καλούν από το παλάτι. Ο βασιλέας Γεώργιος έχει επιστρέψει και καλεί τους σημαντικότερους φωτογράφους της Αθήνας να τον φωτογραφίσουν. Φυσικά είναι η μόνη γυναίκα. Πηγαίνουν όλοι στο παλάτι για να επιλέξουν τον χώρο φωτογράφισης. Ορμούν όλοι να εξασφαλίσουν τους πιο αβανταδόρικους χώρους, η ίδια μένει τελευταία και παίρνει το σκυριανό δωμάτιο. Όταν έρχεται η μέρα της φωτογράφισης, πηγαίνει μαζί με τον σύζυγό της Αγγελο να στήσει τη μηχανή της και διαπιστώνει ότι ένας συνάδελφος τής είχε πάρει το δωμάτιο «για να το πάρει η Nelly’s κάτι θα ξέρει». Κάθεται στον διάδρομο μαζί με τον Αγγελο. Περιμένει. Την πλησιάζει ο αυλάρχης και αναρωτιέται γιατί δεν είναι έτοιμη «σε λίγο φτάνει ο βασιλέας με τον διάδοχο Παύλο».

Τελικά παίρνει μια γωνιά στην αίθουσα θρόνου, στήνει ένα παραβάν και ζητάει ένα σκαμνί αφήνοντας άφωνο τον αυλάρχη. Δεν ήθελε χρυσούς θρόνους και πολυτελή αντικείμενα. Τελικά βρίσκουν ένα σκαμνί στην κουζίνα. Φτάνει ο βασιλιάς και όταν του ζητάει να καθίσει στο σκαμνί, αυτός μένει να το περιεργάζεται με τα χέρια πίσω από την πλάτη. Τελικά κάθεται να αποτυπώνονται το πιο δυναμικό και διεισδυτικό πορτρέτο του.

Όταν φωτογράφισε Παλαμά και Βενιζέλο

Αυτό ήταν η Nelly’s. Αιχμαλώτιζε τη δυνατότητα εκεί που οι άλλοι απλά προσπερνούσαν. Φωτογραφίζει τις Δελφικές Γιορτές αποτυπώνοντας για πάντα στην ιστορία του ανθρώπου αυτή τη μοναδική εμπειρία, ένα μυστήριο στην ουσία. Εχει γίνει, έτσι, φίλη με την Σικελιανού και της ζητά να μεσολαβήσει για να υλοποιήσει μια βαθιά επιθυμία της: να φωτογραφίσει τον Κωστή Παλαμά. Και έτσι έγινε: ένα πρωί, τον Φεβρουάριο του 1936, πήγε στο σπίτι του και αφού μίλησε για ώρα μαζί του έβγαλε τα ιστορικά πορτρέτα του εθνικού ποιητή. Ο ίδιος λάτρεψε τις φωτογραφίες και δεν σταματούσε να την ευχαριστεί που τον τίμησε με την τέχνη της. Επόμενος στόχος της να φωτογραφίσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Το κατόρθωσε όταν αυτός πήγε στο Petit Palais για να αναρρώσει.