Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Ο Ζαν-Πωλ Ριοπέλ (Jean-Paul Riopelle) γεννήθηκε στο Μόντρεαλ το 1923. Από μικρή ηλικία έδειξε το ζωγραφικό του ταλέντο και άρχισε να παίρνει μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον Γαλλοκαναδό ζωγράφο Ανρί Μπισσόν (Henri Bisson). Όταν πέθανε ο μικρότερος αδελφός του Πιέρ, το θλιβερό γεγονός σημάδεψε βαθιά την ζωή του καλλιτέχνη.
Το 1941 γράφτηκε στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ για να σπουδάσει αρχιτεκτονική, αλλά από τον επόμενο χρόνο εγκατέλειψε τις σπουδές αρχιτεκτονικής για να σπουδάσει ζωγραφική στην Σχολή Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ (École des beaux-arts de Montréal). Εκεί γνώρισε τον πρωτοπόρο για την εποχή του Γαλλοκαναδό ζωγράφο Πωλ-Εμίλ Μπορντουά και έγινε μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας των «αυτοματιστών».
Μαζί με άλλους καλλιτέχνες και διανοούμενους του Κεμπέκ υπέγραψε την διακήρυξη της Παγκόσμιας απόρριψης που συνέταξε ο Μπορντουά. Πρόκειται για ένα ιδεολογικό μανιφέστο εναντίον όλων των περιορισμών που έθετε η κοινωνία του Κεμπέκ την εποχή εκείνη — κυρίως εναντίον της καθολικής θρησκευτικής παράδοσης των λίαν συντηρητικών Γαλλοκαναδών.
Μετά τον πόλεμο, το 1946 παντρεύτηκε την Φρανσουάζ Λ’ Εσπεράνς, με την οποία απέκτησε δύο κόρες, την Υζέλ και την Συλβί. Ο Ριοπέλ απέκτησε και ένα γιο από μια εξώγαμη σχέση, τον Γιαν Φραβαλό. Αργότερα εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου γνώρισε τους υπερρεαλιστές και έγινε φίλος με τον Αντρέ Μπρετόν. Ο τελευταίος τού έβγαλε το παρωνύμιο «ο Καναδός ξυλοκόπος» /«le bucheron canadien».
Στην γαλλική πρωτεύουσα, γνώρισε την Αμερικανίδα ζωγράφο Τζόαν Μίτσελ, με την οποία συνδέθηκε από το 1955 και ήταν μαζί επί είκοσι πέντε χρόνια. Στο Παρίσι αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην αφηρημένη ζωγραφική, στο «all-over», μια τεχνική αφαίρεσης κάθε φόρμας με επάλληλες επικαλύψεις του πίνακα με πινέλο ή με ψεκασμό (αεροζόλ) και κολλάζ. Μετά την επιστροφή του στο Μόντρεαλ, επανήλθε εν μέρει στην φορμαλιστική οντολογία.
Από την δεκαετία του 1960, άρχισε να μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Γαλλία και τον Καναδά. Ταυτόχρονα, η φήμη του εξαπλώθηκε, με αποτέλεσμα να γίνει ο πιο ακριβοπληρωμένος Καναδός ζωγράφος. Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις, όπως με το Βραβείο UNESCO στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1952. Το 1956 δεκαπέντε έργα του εκτέθηκαν στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μόντρεαλ. Ακολούθησαν πλήθος άλλες εκθέσεις σε σημαντικά εικαστικά κέντρα του κόσμου και το 1963, η Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά διοργάνωσε προς τιμή του μεγάλη αναδρομική έκθεση.
Από τις γνωστότερες συνθέσεις του Ζαν-Πωλ Ριοπέλ είναι η Κονταρομαχία (La joute, 1969). Γλυπτό από μπρούντζο, το οποίο βρίσκεται στην Πλατεία Ζαν-Πωλ Ριοπέλ, στο κέντρο του Μόντρεαλ. Συμβολίζει το χόκεϊ, αγαπημένο άθλημα όλων των Καναδών. Μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του διοργανώθηκε το 1980 στο Κέντρο Ζωρζ Πομπιντού στο Παρίσι.
Ο Ριοπέλ θεωρήθηκε ο σημαντικότερος σύγχρονος εικαστικός καλλιτέχνης του Καναδά τόσο για τα πολυμορφικά ζωγραφικά έργα του στις επάλληλες φάσεις της δουλειάς του, όσο και για τα ιδιότυπα εμβληματικά γλυπτά του. Το μυθολογικό εξελικτικό του φάσμα διαμορφώνεται αρχικά την δεκαετία 1939-1949 με πολλά σχέδια και απεικονίσεις που φανερώνουν και το ενδιαφέρον του για την αρχιτεκτονική τέχνη. Αναζήτησε αισθητικές κατευθύνσεις έξω από την Σχολή Καλών Τεχνών του Μοντρεάλ και επηρεάστηκε από το καλλιτεχνικό ανανεωτικό κλίμα που αντιστρατευόταν τις ακαδημαικές αντιλήψεις και επικροτούσε τον ανερχόμενο εκφραστικό πειραματισμό, αλλά και τον κοινωνικό περίγυρο για τις προοδευτικές ιδέες.
Το 1947 που ο Ριοπέλ βρισκόταν στο Παρίσι διοργανώθηκε έκθεση με μοντέρνους Καναδούς καλλιτέχνες με τον τίτλο «Αυτοματισμός». Εκεί γνωρίστηκε και συνεργάστηκε με τον σημαντικό αφηρημένο καλλιτέχνη George Mathieu, που τον προσκάλεσε με άλλους σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής να συνεκθέσει στην έκθεση με τίτλο «Το φανταστικό». Η πρώτη ατομική έκθεση έργων του Ριοπέλ στο Παρίσι πραγματοποιήθηκε το 1949. Η εκθεσιακή δράση του και η συμμετοχή του, σαν Γάλλος καλλιτέχνης, σε σημαντικές ομαδικές τον καθιέρωσαν στους κύκλους της πρωτοπορίας και του έδωσαν τη δυνατότητα να συναναστραφεί με τους πρωταγωνιστές της.
Από το 1954-58 τα έργα του γίνονται μεγάλων διαστάσεων. Από το 1959-1964 προσθέτει ποικίλες γραφίστικες τεχνικές στις συνθέσεις του. Από το 1968-1976 ο Ριοπέλ στράφηκε με δυναμισμό στην γλυπτική και διατύπωσε ελεύθερα και ευρηματικά τις πλαστικές ιδέες του στον χώρο. Σχεδόν ταυτόχρονα άρχισε να ζωγραφίζει με παστέλ και μικτές τεχνικές. Παραμένουν στα έργα του τα βασικά στοιχεία της γεωμετρικότητας και των χρωματικών συστάδων πύκνωσης και αραίωσης. Από το 1977, όπως και άλλοι εκπρόσωποι της αφηρημένης τέχνης, έλκεται από τους τρόπους και την δημοτικότητα της Pop Art καθώς και την δυναμική του κινήματος New Realism.
Από το 1990 περίπου σταμάτησε τις μετακινήσεις ανάμεσα στην Γαλλία και τον Καναδά και εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Κεμπέκ. Ο Ριοπέλ προσπαθούσε σε όλη την δημιουργική του πορεία με τις αυτόματες πινελιές του να ανασυστήσει το περιβαλλοντικό τοπίο και να αποτυπώσει τις απίστευτες φυσικές χρώσεις που είχε διακρίνει σε ορισμένα σημεία του. Τις επόμενες δεκαετίες μέχρι και το τέλος του, η θεματογραφία του εμπλουτίστηκε με όντα από το φυτικό και ζωικό κόσμο, χρηστικά αντικείμενα και σχήματα με λαμπερά, έντονα χρώματα, σαν να ήθελε να αναπλάσει ένα αφαιρετικό μπαρόκ σκηνικό μιας οπτικής αποκάλυψης του παρόντος.
Για αρκετά χρόνια ήταν άρρωστος και από το 1993 είχε σχεδόν σταματήσει κάθε καλλιτεχνική δουλειά. Πέθανε στο Μονμανύ του Κεμπέκ το 2002. Η μεγάλη αξία των έργων που άφησε με τον θάνατό του προκάλεσε μακροχρόνια δικαστική διαμάχη ανάμεσα στα παιδιά του και την τελευταία του σύντροφο, Υγκέτ Βασόν. Το 2014 ένας αφηρημένος πίνακας του μεγάλων διαστάσεων (έργο του 1958), που είχε κλαπεί από Μουσείο του Τορόντο, βρέθηκε τελικά σε ιδιωτική κατοικία στο Μόντρεαλ.
Η εικαστική κληρονομιά του Ζαν-Πωλ Ριοπέλ, παράλληλη αναλογικά με την κορυφαία θέση του αφηρημένου εξπρεσιονιστή Τζάκσον Πόλλοκ στην Νέα Υόρκη, ενδυνάμωσε την σύγχρονη Καναδική εικαστική παρουσία διεθνώς.
