Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
O Παύλος Μοσχίδης γεννήθηκε στην Καβάλα την 1-1-1927 και πέθανε στην Αθήνα την 1-1-2004. Μαθήτευσε αρχικά στη Θεσσαλονίκη, κοντά στον ζωγράφο Πολύκλειτο Ρέγκο. Συνέχισε τις εικαστικές σπουδές του στο Παρίσι στην École Nationale Supérieure Ν. des Beaux Arts (εργαστήριο M. Brianchon), στην École Supérieure des Arts Decoratifs (εργαστήριο Felix Labisse) και στο εργαστήριο ψηφιδωτού της Ecole d’Art Italien του γνωστού φουτουριστή Gino Severini.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα δίδαξε τέχνη στη Σχολή Βακαλό την περίοδο 1960-1971. Η πρώτη του ατομική έκθεση παρουσιάστηκε το 1959 στη «Διαγώνιο» της θεσσαλονίκης. Τα έργα του παρουσιάστηκαν σε ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε σε ομαδικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ενδεικτικά σημαντικές εκθέσεις του: ΕΒΕ Θεσσαλονίκη 1950, ΕΜΣ Θεσσαλονίκη 1952, Gallery Duncan Παρίσι 1956, Γκαλερί Ζυγός 1959, 1962, 1979, Πανόραμα της Ελληνικής Ζωγραφικής 1950-1975 (Museum Ostwall, Dortmund, 1976), Σύγχρονοι Έλληνες Ζωγράφοι και Χαράκτες (Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο, Λευκωσία, 1978), Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο-Γενί τζαμί Θεσσαλονίκη 1989, Dada Art Gallery Αθήνα 1981, 1982, 1984, 1991.
Το έργο του περιλαμβάνει ζωγραφική, σχέδια και χαρακτικά, με μεγάλη θεματική ποικιλία όπως τοπία, νεκρές φύσεις, πορτραίτα. Ωστόσο τα πιο χαρακτηριστικά του έργα εικονίζουν μορφές γυναικών και γυμνά συμπλέγματα σε ιδιαίτερες νωχελικές στάσεις, που εκπέμπουν μια παραδείσια αίσθηση ευζωίας. Τα γυμνά γυναικεία σώματα περιγράφονται με λιτές και καθαρές γραμμές, λουσμένα στο φως, συχνά χωρίς χαρακτηριστικά στα πρόσωπα, ώστε να αναδεικνύεται η αρχετυπική τους διάσταση. Οι μορφές διακρίνονται για την ευγένεια και τον ερωτισμό τους, ενώ η ατμόσφαιρα είναι ποιητική με σημάδια λυρικής μελαγχολίας. Ασχολήθηκε σχεδόν με ποικίλες θεματικές κατηγορίες τόσο στη ζωγραφική όσο και στη λιθογραφική τέχνη.
Μετά το 1975 θήτευσε με πάθος στη Θιβετιανή τέχνη και στράφηκε με αφοσίωση στο Βουδισμό. Προσπάθησε με εμμονή να εφαρμόσει τις διδασκαλίες αυτές τόσο στην προσωπική του ζωή όσο και στην καλλιτεχνική του δημιουργία. Το ενδιαφέρον του για τις θεραπευτικές ιδιότητες των χρωμάτων τον οδήγησε σε μια διαφορετική προσωπική στάση απέναντι στη ζωγραφική, χωρίς όμως να αλλοιώσει αισθητά τις θεματικές και τεχνοτροπικές του επιλογές που επεκτάθηκαν περισσότερο από τις γυμνογραφικές συνθέσεις σε ανθισμένα ονειρικά τοπία.
Ο Γιάννης Τσαρούχης το 1964 στο κείμενο του «Μοσχίδης: Ένας Ρομαντικός» επισημαίνει: Θέλω να μιλήσω με προθυμία για τον Μοσχίδη, που έχει το κουράγιο να παραδέχεται αδίστακτα τον ρομαντισμό του, σε μια εποχή που οι διάφορες διεθνείς εκθέσεις, μαζί με τους εμπόρους, τείνουν να επιβάλλουν, μια αισθητική ομοιομορφία αβάστακτα υποχρεωτική…Η πιο πολύτιμη εισφορά του Μοσχίδη στην τέχνη είναι ο σύνδεσμος του με κάποια θέματα, στων οποίων την απόδοση υποτάσσει το ζωγραφικό του ταλέντο. Αβίαστα ερωτικός και τρυφερός, αρκείται στα δώρα της αγάπης και των αγαθών αισθημάτων, στον πλούτο της τρυφερότητος. Ο Μοσχίδης ανήκει στην πολιτισμένη σχολή που πιστεύει στην ευεξία και που προσπαθεί να αποφύγει την δυσφορία.
To 1982 στο βιβλίο-λεύκωμα «Π. Μοσχίδης, σχέδια-λιθογραφίες» που εκδόθηκε με επιμέλεια του εικαστικού Σίμου Καραφύλλη περιλαμβάνεται και ένα κείμενο από μια ανώνυμη γυναίκα η οποία αναφέρει για τον Μοσχίδη: Βασανίζεται ν’ αγαπήσει τις γυναίκες αναλύοντας τις φωνές του χώρου και των αντιστάσεων. Αγαπάει την γλυκιά τρυφερή τους ύπαρξη, την άυλη γυμνή μορφή τους. Τις αγκαλιάζει με έμφυτη ευγένεια γλιστρώντας τες σιωπηλά μέσα στα δέντρα, στις δαντέλλες, στα μετάξια, στα βελούδα των μαξιλαριών. Η ηδονή που κυλάει στο αυλάκι της πινελιάς του Παύλου Μοσχίδη είναι το υφάδι όλης της ζωγραφιάς.
Ενώ η τεχνοκριτικός, ιστορικός τέχνης Ελένη Βακαλό επισημαίνει: Ο Παύλος Μοσχίδης είναι ο ζωγράφος που ερωτικά ανιχνεύει την ύλη. Την ευαισθησία σωμάτων που αλλού βυθίζονται στην σκιά της ίδιας της σάρκας τους και αλλού αναδύουν την καθαρότητα, την τρέμουσα της γραμμής τους. Την ατμόσφαιρα που πυκνώνει γύρω από την γυναικεία παρουσία, βαριά φορτισμένη, περιβάλλοντας και επεκτείνοντας την. Τα γυμνά του είναι ντυμένα θαρρείς με το ειδικό φως που τα ίδια προκαλούν και συσσωρεύουν, με την ειδική κάθε φορά ποιότητα, αίγλη, υφή, που δίνουν στο φως γύρω τους και το κάνουν και εκείνο ύλη. Γι’ αυτό μια τεχνική σαν της λιθογραφίας που η ίδια είναι ανίχνευση, που χρειάζεται ευαισθησία όχι οπτική μόνον, για να μαντέψεις τα αποτελέσματα της, για να της αποσπάσεις την ποιότητα της, για να νοιώσεις και να σε ακούει, να την οδηγείς και να σε οδηγεί, του πήγε τόσο.
Όταν το 1986 ανέλαβα την καλλιτεχνική διεύθυνση της Γκαλερί Dada στην Αθήνα το έργο του Μοσχίδη μου ήταν γνωστό από τις πολλές έγχρωμες και μαυρόασπρες λιθογραφίες του, τις εκδόσεις και σχέδια του με γυμνά που υπήρχαν στο ντεπό της γκαλερί. Η αγαθή συγκυρία μας έφερε να συνεργαστούμε στην τελευταία ατομική έκθεση του εν ζωή το 1991. Σημειωτέον ότι την εποχή εκείνη ο Μοσχίδης ήταν σε ολοκληρωτική σχέση με τον Βουδισμό, απέφευγε τις συναναστροφές και κοσμικότητες ενώ πλησίαζε μόνον όσους αισθανόταν ότι η αύρα τους είναι θετική για αυτόν. Η δυνατή πνευματική εμπειρία από την συνεργασία μας είναι ακόμη αισθητή καθώς και οι συζητήσεις μας για θέματα τέχνης που είχαμε μεγάλη κριτική ταύτιση. Στα εγκαίνια της έκθεσης του προς έκπληξη όλων των θαυμαστών του δεν παρέστη αλλά τον εκπροσώπησε ο ηθοποιός αδελφός του, τότε πρωταγωνιστής του Εθνικού Θεάτρου Γιώργος Μοσχίδης.
Στην έκθεση του 1991 εκτέθηκαν πολλές νέες συνθέσεις του με μικτές τεχνικές στις οποίες οι φόρμες αναδυόντουσαν από φωτεινές χρωματικές πηγές μιας μυστηριακής ευδαιμονίας. Έκτοτε δεν εξέθεσε νέα έργα του. Έγιναν όμως εκθέσεις του αναδρομικού χαρακτήρα καθώς και εκδόσεις που αποκαλύπτουν την ιδιότυπη και σπάνια σφραγίδα του εκλεπτυσμένου και πηγαίου ρομαντικού ερωτισμού του.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης και Θεωρητικός τέχνης