Γράφει η Μαράη Γεωργούση*

Ποιος ήταν άραγε αυτός ο καλλιτέχνης της ονειρικής παραίσθησης και της αλληγορικής εικόνας;

Από την μικρή πόλη της Καταλωνίας βρέθηκε στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Παρισιού και μετέπειτα της Αμερικής. Η ζωή του γεμάτη πάθη και καθαρά μυθιστορηματική πλοκή.

Ο κύριος «Avida Dollars” «Απληστοδόλαρος» όπως τον χαρακτήρισε ο Αντρέ Μπρετόν,  δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει το παρατσούκλι αυτό ευθαρσώς για την προβολή του. Ο Σαλβαντόρ Νταλί υπονοούσε συχνά πως ήταν γεννημένος για να γίνει σουρεαλιστής ζωγράφος. Έλεγε πως η μόνη διαφορά με τους άλλους σουρεαλιστές είναι πως αυτός είναι σουρεαλιστής. Υπήρξε προκλητικός και εκκεντρικός πάντα, τόσο στις εμφανίσεις του όσο και στις δηλώσεις του.

Στον προσωπικό του έλεγχο επιδόσεων βαθμολόγησε τον εαυτό του με 16,4 και στον Mondrian έδωσε μόλις 0,6 ! Ο Manet πήρε  4,1, ενώ το alter ego του ο Πικάσο πήρε 11,9, εξάλλου ο Νταλί πάντα δήλωνε πως ήταν καλύτερος από εκείνον, τουλάχιστον έδωσε στον Ντα Βίντσι 18,4 δηλαδή μόνο δύο μονάδες πάνω από τον εαυτό του.

Το 1955 πήγε στη Σορβόννη να δώσει μια θριαμβευτική διάλεξη με θέμα «Φαινομενολογικά στοιχεία της παρανοϊκό-κριτικής μεθόδου» έφτασε με μια άσπρη Rolls Royce διακοσμημένη με κουνουπίδια, ενώ εμφανίστηκε με το ένα πόδι του ξυπόλητο και βυθισμένο σε μια λεκάνη με γάλα.

Σε ηλικία έξι ετών ο Σαλβαντόρ Νταλί είχε αποφασίσει να γίνει μάγειρας, άλλαξε γνώμη στα επτά του έτη, καθώς η ιδέα να γίνει Ναπολέων του είχε φανεί καλύτερη. Στην ηλικία αυτή ήταν που έκανε και την πρώτη του ζωγραφιά, μετά η πορεία του ήταν συνεχώς ανοδική. Μόλις έκλεισε τα δέκα ανακάλυψε τους ιμπρεσιονιστές, ενώ στα δεκατέσσερα τους ακαδημαϊκούς ζωγράφους. Σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών συμμετείχε σε συλλογική έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου του Φιγκέρες.

Το 1929 γνώρισε την Γκαλά Ελυάρ σύζυγο τότε του ποιητή Πωλ Ελυάρ, που μετέπειτα έγινε μούσα και σύζυγος δική του. Για τον λόγο αυτό ήρθε σε οριστική ρήξη με τον πατέρα του. Στην καλλιτεχνική του πορεία πειραματίστηκε, οραματίστηκε, άνοιξε νέους δρόμους. Σήμερα ανήκει στην κατηγορία των πλέον αναγνωρισμένων και αναγνωρίσιμων καλλιτεχνών παγκοσμίως.

Οπτασία προσώπου και φρουτιέρας σε μια παραλία (Apparition of Face and Fruit Dish on a Beach)

Στον πίνακα αυτό η αμμουδιά μετατρέπεται σε τραπέζι πάνω στo οποίo τοποθετείται μια ιδιότυπη νεκρή φύση, προσφέροντας την δυνατότητα  πολλαπλών ερμηνειών της υπάρχουσας σύνθεσης. Το κεφάλι του σκύλου ταυτόχρονα μετατρέπεται και σε βράχια, τα μάτια του γίνονται τούνελ που μπορεί κάποιος να δει μέσα από αυτά τμήμα του τοπίου, ενώ το κολάρο έχει την μορφή ενός αρχαίου υδραγωγείου. Αντίστοιχα στο κεντρικό τμήμα του πίνακα το πρόσωπο που διαγράφεται απαρτίζεται από διακριτά αντικείμενα: το αριστερό μάτι είναι το στόμιο μιας στάμνας, η μύτη, το στόμα και το πηγούνι σχηματίζονται από ένα φρούτο και το πίσω μέρος μιας καθιστής μορφής. Το μέτωπο του προσώπου παίρνει το σχήμα φρουτιέρας, ενώ τα μαλλιά είναι ταυτόχρονα αχλάδια και μέρος της πλάτης του σκύλου.

Τηλέφωνο «Αστακός»

Το αφροδισιακό τηλέφωνο εκτέθηκε και στο Centre Georges Pompidou το 2002, μάλιστα πέρασαν να το δουν 900.000 επισκέπτες που σημαίνει 8.000 επισκέπτες κάθε ημέρα! Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Διεθνή Έκθεση του σουρεαλισμού το 1938. Είναι ένα από τα πιο γνωστά σουρεαλιστικά αντικείμενα που κατασκεύασε ο Νταλί σε τρείς εκδοχές. Είναι εμφανείς οι νύξεις και τα υπονοούμενα σε αυτό το έργο για την σχέση του φαγητού με την γενετήσια πράξη.

Οι πειρασμοί του Αγίου Αντωνίου

Ο πειρασμός εμφανίζεται στον Άγιο Αντώνιο διαδοχικά, στην αρχή ενδύεται την μορφή ενός αλόγου, που συμβολίζει τη δύναμη, μετά με τη μορφή του ελέφαντα, που μεταφέρει στην πλάτη του το χρυσό κύπελλο του πόθου, από το οποίο μια γυμνή γυναίκα αναδύεται, ισορροπώντας στο εύθραυστο βάθρο. Ο άλλοι δύο ελέφαντες μεταφέρουν κτίρια στις πλάτες τους, από την πόρτα του πρώτου κτιρίου βλέπουμε ένα γυμνό γυναικείο σώμα. Το συγκεκριμένο έργο το φιλοτέχνησε με την αφορμή ενός διαγωνισμού. Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά που πήρε μέρος σε ένα διαγωνισμό. Μάλιστα ο νικητής του ήταν οΜαξ Ερνστ, η δημιουργία του οποίου εμφανίστηκε στην ταινία, η οποία στηρίχθηκε στο βιβλίο «Bel Ami» του Guy de Maupassant.

Το παζάρι των σκλάβων με την προτομή του Βολταίρου που εξαφανίζεται (The Slave Market with Disappearing Bust of Voltaire)

Μια ακόμα διπλή εικόνα, στην οποία η Γκαλά έχει γυρισμένη την πλάτη ατενίζοντας γυναικείες και ανδρικές μορφές που μαζί με την αψίδα ενός κατεστραμμένου κτιρίου σχηματίζουν το πορτρέτο του Βολταίρου.

Καλάθι με ψωμί (Basket of Bread)

Στο ρεαλιστικό αυτό έργο, της πρώτης περιόδου του Νταλί,  διαφαίνονται επιρροές από τις νεκρές φύσεις του Francisco de Zurbarán (1598-1664), Ισπανού ζωγράφου του Μπαρόκ, από τον οποίο έχει μελετήσει την τεχνική της ανάδειξης των διαφορετικών υλικών στον καμβά. Το καλάθι ξεχωρίζει  εμφανώς με κάθε λεπτομέρεια από το ελκυστικό φρεσκοκομμένο ψωμί που σχεδόν μυρίζουμε, ενώ το λινό τραπεζομάντηλο με τις πτυχώσεις είναι εξίσου ρεαλιστικό. Ο φωτισμός προέρχεται από τα ίδια τα αντικείμενα. Ενδεχομένως να είναι μια πρώτη παραπομπή του καλλιτέχνη στον άρτο και το Μυστήριο της Μετάληψης.

Ο Μέγας Αυνανιζόμενος(The Great Masturbator)

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Νταλί πρόκειται για την αποτύπωση της προσωπικής του ετεροφυλικής σεξουαλικής ανησυχίας. Είναι μια σαρκαστική αυτοπροσωπογραφία – αυτοψυχανάλυση του  Νταλί στην οποία παρουσιάζει το προφίλ του  εμπνευσμένο από τα βράχια του Καντακές. Στο έργο εμφανίζονται οι φοβίες και οι ανομολόγητοι προβληματισμοί του: Η σχέση με τον αυταρχικό πατέρα-τύραννο, τα μυρμήγκια και η ακρίδα που δείχνουν απειλητικά.

Η επιμονή της μνήμης (The Persistence of Memory)

Στον πίνακα το τοπίο της γενέτειράς του φαντάζει ψυχρό και έρημο με τον τρόπο αυτό εντείνει την ανησυχία του θεατή. Τα ρολόγια λιωμένα με λυρική κίνηση παραπέμπουν στην θεωρία της σχετικότητας του χώρου και του χρόνου ή όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά έλεγε, αποτελούν το camembert του χρόνου και του χώρου. Με σκεπτικισμό απεικονίζει σουρεαλιστικά την κατάρρευση της ανθρώπινης αντίληψης για την υπάρχουσα κοσμική θεώρηση. Μέσα στον πίνακα φαίνεται να είναι και ο ίδιος θύμα του θανάσιμου εναγκαλισμού του χρόνου, πάνω στην συμβολική μορφή του,  βλέπουμε ένα λιωμένο ρολόι να τον αγκαλιάζει. Τα μυρμήγκια παρόντα και σε αυτόν τον πίνακα έχουν γεμίσει την επιφάνεια ενός ρολογιού.

Μαλακή κατασκευή με βρασμένα φασόλια: Προαίσθημα εμφυλίου πολέμου (Soft Construction with boiled Beans-Premonition of Civil War)

Έργο ενδεχομένως προάγγελος του Ισπανικού Εμφυλίου. Για το έργο αυτό ο Νταλί ανέφερε γλαφυρά πως δημιούργησε ένα μεγάλου μεγέθους ανθρώπινο σώμα, ένα σύνολο τερατωδών σαρκωμάτων, πόδια και χέρια να μπήζονται το ένα μέσα στο άλλο σε ένα παραλήρημα αυτοστραγγαλισμού. Για φόντο σε αυτή την παράλογη αρχιτεκτονική της εξωφρενικής σάρκας, επέλεξε ένα γεωλογικό τοπίο που ανώφελα είχε γνωρίσει την Επανάσταση επί χιλιάδες χρόνια παγωμένο μέσα στην «κανονική πορεία του».

Την μαλακή αυτή κατασκευή της ανθρώπινης μάζας την συνοδεύει με λίγα βρασμένα φασόλια γιατί όπως ο ίδιος ερμηνεύει, κανείς δεν θα μπορούσε να καταπιεί όλο αυτό το υποσυνείδητο κρέας χωρίς την παρουσία λίγων αλευρωμένων και μελαγχολικών φασολιών. Ομόλογο έργο του αποτέλεσε και ο «Κανιβαλισμός του Φθινοπώρου».

• Η Μαράη Γεωργούση είναι Δρ Ιστορικός Τέχνης