Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος,
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης
Ο Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζιο / Michelangelo Merisi da Caravaggio γεννήθηκε πιθανόν στο Μιλάνο το 1571. Ο πατέρας του Φέρμο ήταν διακοσμητής-αρχιτέκτονας και εργαζόταν στην υπηρεσία του Φραγκίσκου Α΄ Σφόρτσα, μαρκησίου του Καραβάτζιο. Ανάθρεψε τα παιδιά της οικογένειας υπό συνθήκες οικονομικής ανέχειας. Μετά το θάνατο του καθώς και του Φραγκίσκου Σφόρτσα, την προστασία του νεαρού Μικελάντελο ανέλαβε η οικογένεια των Κολόννα.
Ο Καραβάτζιο μαθήτευσε τέσσερα χρόνια με τον ζωγράφο Σιμόνε Πετερτσάνο που καταγόταν από το Μπέργκαμο και ήταν μαθητής του μεγάλου Τιτσιάνο. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα επισκέφτηκε την Βενετία όπου ήρθε σε επαφή με το έργο του Τζορτζόνε και του Τιτσιάνο. To 1592 πώλησε το μερίδιο του από την πατρική περιουσία και δεν επέστρεψε έκτοτε. Ανάλογη αναφορά καταγράφηκε στην πρώτη βιογραφία του Καραβάτζιο από τον Τζούλιο Μαντσίνι, σύμφωνα με την οποία είχε αναπτύξει σκανδαλώδη συμπεριφορά λόγω του ευέξαπτου χαρακτήρα του. Την εποχή εκείνη στο Μιλάνο είχε δημιουργηθεί μια νέα σχολή ζωγραφικής, που αντλούσε έμπνευση από την καθημερινότητα, ενώ αρκετοί ζωγράφοι είχαν απορρίψει τον μανιερισμό της ύστερης αναγέννησης. Σύμφωνα με τον Μαντσίνι, εγκαταστάθηκε στη Ρώμη το 1591 σε ηλικία είκοσι ετών.
Οι πίνακες του Καραβάτζιο δεν ανταποκρίνονταν πλήρως στην κυρίαρχη μανιεριστική τάση εκείνης της περιόδου και ήταν προφανώς δύσκολο να βρίσκει αγοραστές. Επίδραση στην εξελικτική πορεία του Καραβάτζιο είχε εκεί ένας πλούσιος ιεράρχης, ο Pandulfo Pucci, ο οποίος του πρόσφερε στέγη και τροφή, με αντάλλαγμα να φιλοτεχνεί αντιγραφές διαφόρων θρησκευτικών πινάκων. Ο Καραβάτζιο, έφτιαξε αρκετά αντίγραφα έργων που δεν έχουν διασωθεί. Σύντομα εγκατέλειψε την οικία του Pucci.
Λίγο αργότερα προσβλήθηκε από βαριά ασθένεια και πέρασε περίπου έξι μήνες στο νοσοκομείο των απόρων. Εκεί εμπνεύστηκε και ένα από τα πιο γνωστά έργα του, τον λεγόμενο «Άρρωστο Βάκχο», που έχει θεωρηθεί αυτοπροσωπογραφία του. Μετά την ανάρρωση του παράμεινε φιλοξενούμενος στην οικία του δόκιμου ζωγράφου, επονομαζόμενου Καβαλιέρ ντ’ Αρπίνο, για διάστημα περίπου οκτώ μηνών, αν και οι σχετικές αναφορές σε πρωτογενείς πηγές δεν διαφωτίζουν επακριβώς. Δουλεύοντας στο πλευρό του Αρπίνο, ο Καραβάτζιο κατάφερε για πρώτη φορά να πουλήσει πίνακές του. Περί το 1594 εγκατέλειψε τον Αρπίνο αποφασισμένος να ακολουθήσει αυτόνομη πορεία. Παρά τις γνωριμίες του με τον καλλιτεχνικό κόσμο της Ρώμης συναναστρεφόταν με άλλους άπορους ζωγράφους και είχε συχνά προβλήματα με την αστυνομία του Βατικανού.
Το 1595 ο Καραβάτζιο ζωγράφισε το πρώτο του θρησκευτικό έργο την «Έκσταση του Αγίου Φραγκίσκου» η οποία σηματοδότησε τις απαρχές του μπαρόκ και προανήγγειλε τις μεταγενέστερες σημαντικές θρησκευτικές συνθέσεις του. Έξοχα επιτεύγματα της περιόδου 1596-97 είναι «Η χειρομάντισσα» και η «Μετανοούσα Μαγδαληνή». Το επόμενο διάστημα μέχρι το 1600 τον προώθησε ο καρδινάλιος Φραντσέσκο Μαρία ντελ Μόντε. Στην κατοχή του ντελ Μόντε βρέθηκαν αργότερα δέκα πίνακες του Καραβάτζιο. Το ενδιαφέρον του προστάτη του για την μουσική και την αλχημεία σχετίζονται με τουλάχιστον τρεις παραγγελίες για τα έργα «Οι μουσικοί», «Αγόρι με λαούτο» καθώς και την εικονογράφηση της οροφής του αλχημικού εργαστηρίου του ντελ Μόντε.
Η φήμη του διαδόθηκε με μία ακόμη σημαντική παραγγελία για ένα παρεκκλήσι στην εκκλησία της πιάτσας Σάντα Μαρία ντελ Πόπολο. Τα θέματα της παραγγελίας ήταν η «Σταύρωση του Πέτρου» και η «Μεταστροφή του Παύλου». Οι συνθετικοί άξονες των μορφών και οι υποβλητικές φωτοσκιάσεις των έργων με εντυπωσίασαν προξενώντας μου αισθητικό δέος όταν τα πρωτοείδα.
Γενικά η περίοδος 1602 – 1606 ήταν παραγωγική και δημιουργική για τον Καραβάτζιο και η μεγάλη έκθεση «The age of Caravaggio” που μελέτησα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 1985 ήταν συναρπαστικά διαφωτιστική τόσο για το ίδιο, όσο και για τους αποκαλούμενους «καραβατζέσκι» που μαθήτευσαν, υιοθέτησαν και ακολούθησαν την τεχνοτροπία του.
Το 1604 στη Ρώμη ένας συμβολαιογράφος κατάγγειλε τον Καραβάτζιο πως αποπειράθηκε να τον σκοτώσει και ζήτησε την δίωξη του. Ο Καραβάτζιο τότε αναζήτησε καταφύγιο στην Γένοβα, στο πλευρό του πρίγκιπα Μάρτσο Κολόννα. Επέστρεψε στη Ρώμη αργότερα παρά την σπιλωμένη φήμη του. Η προστασία του όμως από τον πρίγκιπα Κολόννα του έδωσε την ευκαιρία να λάβει αρκετές παραγγελίες καθώς και μία για τον ναό του Αγίου Πέτρου, που όμως απορρίφθηκε. Εκτός του εριστικού χαρακτήρα του προβλημάτιζε και η αμφισεξουαλικά ελευθεριάζουσα δράση του. Η παρουσία νεαρών ανδρών στα έργα του είναι συχνή και αισθησιακή. Ο Ονορέ Γκαμπριέλ Ρικετί ισχυρίστηκε γράφοντας το 1783, πως βρέθηκε ένας πίνακας στον οποίο απεικονίζεται ένας κύκλος ανδρών σε προκλητικές πόζες. Παράλληλα υπάρχουν στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι είχε και γυναίκες ερωμένες.
Το 1606 κατά την διάρκεια λογομαχίας, ο Καραβάτζιο για άγνωστη αιτία σκότωσε με μαχαίρι έναν νεαρό άνδρα. Ο ίδιος τραυματίστηκε αλλά κατάφερε να διαφύγει, ενώ όσοι φίλοι του ήταν παρόντες στο επεισόδιο φυλακίστηκαν. Για το έγκλημα καταδικάστηκε ερήμην, γεγονός που έδινε το δικαίωμα σε κάθε μέλος της αστυνομίας του Βατικανού να τον εκτελέσει. Ο Καραβάτζιο εγκατέλειψε μεταμφιεσμένος την Ρώμη, διέφυγε στην Νάπολι και μετά πήγε στην Μάλτα. Το 1609 επέστρεψε στη Νάπολι, όπου έγινε για άγνωστους επίσης λόγους απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Το μοιραίο Καλοκαίρι του 1610 αποφάσισε να φύγει και έφτασε στο Πόρτο Έρκολε, που ήταν υπό ισπανική κατοχή. Εκεί συνελήφθη. Παραμένει υπό ιστορική διερεύνηση τόσο ο ακριβής χρόνος, όσο και η αιτία του θανάτου του.
Το κυριολεκτικά εκπάγλου κάλλους έργο του Καραβάτζιο από τα τέλη του 16ου έως τις αρχές του 17ου αιώνα συνιστά τον θρίαμβο του ζωγραφικού μπαρόκ. Αν και οι πρώιμοι πίνακες του απεικόνιζαν προσωπογραφίες και νεκρές φύσεις, σταδιακά εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους θρησκευτικών σκηνών. Το ρεαλιστικό ύφος και η ανάδειξη της ανθρώπινης φύσης των Αποστόλων, των μαρτύρων και των λαϊκών φυσιογνωμιών στα έργα του επηρέασαν πολλούς ομοτέχνους και επιγόνους του, ενώ εξυπηρετούσαν αναμφίβολα τις απόψεις της Αντιμεταρρύθμισης που εξαπλώθηκε πανευρωπαϊκά. Με την επιδέξια τεχνική του κιαροσκούρο ανάδειξε το δραματικό στοιχείο και τον μυστηριακό χαρακτήρα της εξανθρωπισμένης πίστης, ενώ η συνθετική αλληλουχία των δραματικών φωτοσκιάσεων του σφράγισε τον επιβλητικό αιώνα του μπαρόκ.
