Γράφει ο Γιώργος Δήμος
Ο Αμερικανός σκηνοθέτης και εικαστικός, Μάθιου Μπάρνι, είναι γνωστός για τα φιλόδοξα έργα του, όπως το «Cremaster Cycle» (1994-2002), μια σειρά avant-garde ταινιών διανθισμένες με αμέτρητους συμβολισμούς και σουρεαλιστικές εικόνες, αλλά και για την υψηλού προφίλ σχέση του με την τραγουδοποιό και τραγουδίστρια, Björk.
Το σχεδόν τρίωρο πρότζεκτ του Μπάρνι, «Drawing Restraint 9», ολοκληρώθηκε το 2005 και με πρωταγωνιστές τον ίδιο και τη Björk, πραγματεύεται μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, από την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος από τον άνθρωπο, μέχρι τον Σιντοϊσμό και τη ζωή των φαλαινών. Πέραν του εκκεντρικού σάουντρακ της Björk, η ταινία δεν έχει σχεδόν καθόλου διαλόγους και συχνά οι μόνοι ήχοι που ακούγονται είναι αυτοί που κάνουν τα κύματα της θάλασσας.
Το κεντρικό θέμα της ταινίας του Μπάρνι είναι η φαλαινοθηρία, που σχετίζεται με την παραγωγή του πολύτιμου αμπάρου. Το πειραματικό φιλμ λαμβάνει χώρα επάνω στο πλοίο, Nisshin Maru, κάπου στη θάλασσα της Ιαπωνίας, με προορισμό την Ανταρκτική και κατά το μεγαλύτερο μέρος του, βλέπουμε το εξειδικευμένο πλήρωμα να τεμαχίζει μία φάλαινα, ξεχωρίζοντας τα χρήσιμα μέρη και πετώντας τα υπόλοιπα πίσω στον ωκεανό.
Η φάλαινα δεν είναι αληθινή, αλλά ένα από τα τεραστίων διαστάσεων γλυπτά του Μπάρνι, φτιαγμένο από το σήμα κατατεθέν υλικό του, τη βαζελίνη. Ο λιπώδης ιστός της φάλαινας συγκεντρώνεται σταδιακά σε ένα καλούπι με ωοειδές σχήμα που τέμνεται από μια γραμμή περίπου στη μέση, ένα σύμβολο το οποίο οι φαν του Μπάρνι θα αναγνωρίσουν αμέσως, καθώς εμφανίζεται σχεδόν σε όλες τις ταινίες του κινηματογραφιστή. Στην αποστολή του Nisshin Maru, οι πρωταγωνιστές συμμετέχουν μόνο ως επισκέπτες. Ο Μπάρνι είναι ντυμένος με ένα γούνινο παλτό, ενώ η Björk φοράει κάτι σαν από δέρμα ζώου και οι δυο τους παίρνουν πρώτα μέρος σε μία ιαπωνική τελετή τσαγιού και τελικά αρραβωνιάζονται επάνω στο πλοίο.
Η ταινία ανοίγει με ένα πλάνο δυο χεριών, σε σκοτεινό φόντο, να τυλίγουν με τελετουργική αρτιότητα δύο οργανικά αντικείμενα σε διακοσμητικό χαρτί
Αν και «ξένοι» στην κουλτούρα του πλοίου, τη φαλαινοθηρία και τις συνήθειες του ιαπωνικού πληρώματος, οι «Δυτικοί Επισκέπτες» (οι χαρακτήρες, δηλαδή, του Μπάρνι και της Björk) παρακολουθούν με ευλάβεια τις διαδικασίες και παίρνουν μέρος, όπως φαίνεται αργότερα, ακόμα και στις πιο απόκρυφες τελετές, με τη βοήθεια του πληρώματος. Ενώ η αποστολή του Nisshin Maru είναι να βρει και να σκοτώσει φάλαινες για να εξορύξει την πολύτιμη απέκκρισή τους, οι δύο εραστές, αφού αρραβωνιάζονται μέσα από μια περίτεχνη σιντοϊστική τελετή, αρχίζουν να τεμαχίζουν ο ένας τα πόδια του άλλου, μέχρι που και οι δυο τους μεταμορφώνονται τελικά σε φάλαινες, επιστρέφοντας έτσι στον ωκεανό τη ζωή την οποία του στέρησε το φαλαινοθηρικό πλοίο.
Ο Μάθιου Μπάρνι άρχισε να ασχολείται με το πρότζεκτ, «Drawing Restraint», την περίοδο που ήταν ακόμα μαθητής στο Πανεπιστήμιο Γέιλ. Το «Drawing Restraint 16» ολοκληρώθηκε και παρουσιάστηκε το 2007 στη γκαλερί Serpentine στο Λονδίνο. Το νωρίτερο, «Drawing Restraint 9», λοιπόν, όντας μέρος αυτού του μεγαλύτερου πρότζεκτ είναι αποτέλεσμα της εστίασης του καλλιτέχνη στην Ιαπωνική φιλοσοφία και κουλτούρα και κρύβει μέσα του πολλούς και σύνθετους συμβολισμούς.
Χαρακτηριστικά, η ταινία ανοίγει με ένα πλάνο δυο χεριών, σε σκοτεινό φόντο, να τυλίγουν με τελετουργική αρτιότητα δύο οργανικά αντικείμενα σε διακοσμητικό χαρτί, μια διαδικασία που στα Ιαπωνικά ονομάζεται tsutsumi, ή αλλιώς orikata, μια λέξη ομόρριζη με τη λέξη origami, τα διάσημα ιαπωνικά μοτίβα φτιαγμένα από προσεκτικά διπλωμένο χαρτί, τα οποία είναι εξίσου γνωστά και στο δυτικό κοινό. Στη συνέχεια, μεταφερόμαστε στην ακτή Ναγκασάκι, όπου παρακολουθούμε μια τελετή με χορευτικά και έντονα μονόχρωμα φορέματα, που σε επίπεδο αφήγησης, σχετίζονται με το διακοσμητικό χαρτί της προηγούμενης σκηνής.
Στο «Drawing Restraint 9», όλα μοιάζουν να συνδέονται μεταξύ τους και τίποτα δεν φαίνεται να βρίσκεται εκεί τυχαία. Ακόμη κι αν δεν μπορούμε πάντα να αποκωδικοποιήσουμε τους συμβολισμούς, οι υψηλής αισθητικής εικόνες που μας προσφέρει η ταινία του Μπάρνι χαράσσονται βαθιά στη μνήμη μας, είτε αφορούν τους μυστικούς χώρους του λαβυρινθώδους Nisshin Maru, είτε το μπάνιο της Björk ανάμεσα σε λεμόνια, είτε τα όμορφα μαργαριτάρια και ρούχα που φοράνε οι «Δυτικοί Επισκέπτες», κατά τη διάρκεια των αρραβώνων τους.
Σε ένα άλλο επίπεδο, ο Μπάρνι και η τότε σύντροφός του, Björk, μοιάζει να παρακολουθούν, ακριβώς όπως και οι χαρακτήρες τους, με σεβασμό τα μυστήρια του ανατολίτικου αυτού πολιτισμού, χωρίς να είναι πάντα σε θέση να τα κατανοήσουν πλήρως.
