Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος,
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης
Ο Vostanik Adoian / Arshile Gorky γεννήθηκε στο χωριό Khorgom το σημερινό Dilkaya, που βρίσκεται στις όχθες της λίμνης Van στην Τουρκία. Η ημερομηνία γέννησης του αναφέρεται συχνά η 15η Απριλίου 1904, αλλά το έτος μπορεί να ήταν το 1902 ή το 1903. Προς το τέλος της ζωής του, ήταν ιδιαίτερα ασαφής σχετικά με την ημερομηνία γέννησής του, αλλάζοντας την από χρόνο σε χρόνο. Το 1908 ο πατέρας του μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για να αποφύγει την στράτευση του, αφήνοντας πίσω την οικογένειά του στην πόλη Βαν. Φθάνοντας στο Νέο Κόσμο εγκαταστάθηκε στο Πρόβιντενς του Ρόουντ Άιλαντ.
Ο νεαρός Αρσίλ το 1915 έφυγε από την λίμνη Βαν κατά την διάρκεια της γενοκτονίας των Αρμενίων και διέφυγε με την μητέρα του και τις τρεις αδερφές του σε εδάφη που ελέγχονταν από την Ρωσία. Στον απόηχο της γενοκτονίας, η μητέρα του πέθανε από την πείνα στο Ερεβάν το 1919. Φτάνοντας στην Αμερική το 1920, σε ηλικία 16 ετών, επανασυνδέθηκε με τον πατέρα του, αλλά ποτέ δεν ήρθαν ουσιαστικά κοντά. Στην διαδικασία επανεφεύρεσης της ταυτότητάς του, άλλαξε το όνομά του σε “Arshile Gorky”, ισχυριζόμενος ότι ήταν Γεωργιανός ευγενής, παίρνοντας το γεωργιανό όνομα Arshile /Archil), και μάλιστα διαδίδοντας ότι ήταν συγγενής του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα Maxim Gorky.
Το 1923, ο Γκόρκι γράφηκε στο τότε νεοιδρυθέν Σχολείο Τέχνης της Νέας Αγγλίας στην Βοστώνη, και τελικά έγινε εκπαιδευτής μερικής απασχόλησης. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 εκφράστηκε τεχνοτροπικά με ιμπρεσιονιστικό ύφος, αν και αργότερα δημιούργησε έργα που ήταν μεταιμπρεσιονιστικής εκδοχής. Αυτό το διάστημα ζούσε στη Νέα Υόρκη και επηρεάστηκε βασικά από τον Paul Cézanne και τις θεωρητικές προτροπές του. Το 1925 του ζητήθηκε από τον Edmund Greacen των Grand Central Art Galleries να διδάξει στο Grand Central School of Art. Ο Γκόρκι δέχτηκε και παρέμεινε μαζί τους μέχρι το 1931. Ανάμεσα στους αξιόλογους μαθητές του ήταν και ο Ρέβινγκτον Άρθουρ.
Το 1927 ο Γκόρκι γνώρισε την Ethel Kremer Schwabacher και ανέπτυξαν μεταξύ τους μια δια βίου φιλία. Ο Schwabacher ήταν ο πρώτος βιογράφος του. Ο Γκόρκι δήλωνε: «Το υλικό της σκέψης είναι ο σπόρος του καλλιτέχνη. Τα όνειρα σχηματίζουν τις τρίχες του πινέλου του καλλιτέχνη. Καθώς το μάτι λειτουργεί ως φρουρός του εγκεφάλου, επικοινωνώ τις ενδόμυχες αντιλήψεις μου μέσω της τέχνης, της κοσμοθεωρίας μου».
Το 1931 έστειλε μια ομάδα έργων του με τιμές από 100 έως 450 δολάρια στην γκαλερί Downtown στη Νέα Υόρκη. (Το όνομα του καλλιτέχνη γραφόταν “Archele Gorki” στους δίσκους της γκαλερί). Ο Γκόρκι ενδέχεται να παρουσιάστηκε στον ιδιοκτήτη της γκαλερί από τον Στιούαρτ Ντέιβις, ο οποίος εξέθετε τακτικά εκεί. Τα περισσότερα από τα έργα του Gorky από αυτήν την περίοδο ήταν ανυπόγραφα. Η ακριβής φύση της σχέσης τους είναι άγνωστη. Η κυρία Τζον Ντ. Ροκφέλερ αγόρασε από την γκαλερί μια νεκρή φύση αλα Σεζάν του Γκόρκι, με τίτλο «Φρούτα».
Το 1935 ο Γκόρκι έγινε ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που απασχολήθηκαν στο Works Progress Administration Federal Art Project. Αυτό αργότερα συμπεριέλαβε καλλιτέχνες όπως η Alice Neel, ο Lee Krasner, ο Jackson Pollock, ο Diego Rivera και ο Mark Rothko. Την ίδια χρονιά επίσης υπέγραψε τριετές συμβόλαιο με την Γκαλερί Τέχνης Guild στη Νέα Υόρκη. Συνιδιοκτήτριες της η Anna Walinska και η Margaret Lefranc, με χρηματοδότηση και διεύθυνση του Lefranc, η γκαλερί διοργάνωσε την πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη στη Νέα Υόρκη, με τίτλο: Abstract Drawings by Arshile Gorky.
Αξιοσημείωτοι πίνακες αυτής της εποχής περιλαμβάνουν «Τοπίο με τον τρόπο του Σεζάν» (1927) και «Τοπίο, Staten Island» (1927-1928). Στο τέλος της δεκαετίας του 1920 και στην δεκαετία του 1930 πειραματίστηκε με τον κυβισμό, προχωρώντας τελικά σε έναν ιδιότυπο σουρεαλισμό. Ο πίνακας του «The Artist and His Mother», (περίπου 1926–1942) είναι ένα ατελείωτο, συγκινητικό και καινοτόμο πορτρέτο. Οι πίνακας αυτός ήταν βασισμένος σε μια παιδική φωτογραφία που τραβήχτηκε στο Βαν, στην οποία απεικονίζεται να στέκεται δίπλα στη μητέρα του. Ο Γκόρκι έκανε δύο συνθετικές εκδοχές. Ο πίνακας έχει παρομοιαστεί με τις προσωπογραφίες του Ingres, για την λιτότητα της γραμμής και την ομαλότητα της φόρμας, με την αιγυπτιακή ταφική τέχνη για την στυλιζαρισμένη πόζα, με τον Σεζάν για την επίπεδη σχηματική σύνθεση, με τον Πικάσο για τα σχήματα των μορφών και το χρώμα.
Το «Nighttime, Enigma, Nostalgia» (1930–1934) είναι η σειρά σύνθετων έργων που χαρακτηρίζουν αυτή την φάση της ζωγραφικής του. Στο έργο του «Πορτρέτο του Δάσκαλου Μπιλ» φαίνεται να απεικονίζει τον φίλο του, τον αφηρημένο εξπρεσιονιστή Βίλεμ ντε Κούνινγκ. Ο Ντε Κούνινγκ είχε διατυπώσει: «Γνώρισα πολλούς καλλιτέχνες, αλλά μετά γνώρισα τον Γκόρκι… Είχε ένα εξαιρετικό χάρισμα να χτυπά το καρφί στο κεφάλι, αξιοσημείωτο. Έτσι, αμέσως δέθηκα μαζί του και γίναμε πολύ καλοί φίλοι. Ήταν ωραίο που συναντιόμασταν ξένοι σε ένα νέο μέρος δράσεων.» Ο Ντε Κούνινγκ ουσιαστικά λάτρευε τον Γκόρκι, όπως έγραφε ο Μάλκομ Γκριν.
Το 1936 ο Arshile Gorky εργάστηκε εικαστικά στις «Δραστηριότητες στο πεδίο», ένα από τα πάνελ για την τοιχογραφία του Aviation στο αεροδρόμιο του Νιούαρκ, για το Federal Art Project. Για την περίπτωση του ενδιαφέρθηκε ο Αντρέ Μπρετόν, ο οποίος είδε όλη την δουλειά του Γκόρκι της δεκαετίας του 1940 και εντυπωσιάστηκε από την εκφραστική του έξαψη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα ο Αρμένιος καλλιτέχνης θεωρείται από ιστορικούς και θεωρητικούς της σύγχρονης τέχνης, μαζί με τον Μαρκ Ρόθκο, τον Τζάκσον Πόλοκ και τον Βιλεμ Ντε Κούνινγκ, ένας από τους πλέον σημαντικούς Αμερικανούς ζωγράφους του 20ού αιώνα, που άσκησε θεμελιώδη επιρροή στην ανάδυση και διεθνή διάδοση του αφηρημένου εξπρεσιονισμού.
