Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
O Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849-1912) συγγραφέας, ζωγράφος, φωτογράφος και αλχημιστής, συνδύασε στα έργα του τη ψυχολογία, τον νατουραλιστικό μοντερνισμό της εποχής του με έναν ιδιότυπο μυστικιστικό εξπρεσσιονισμό και εκφράζει συνολικά τον ιδανικό αντισυμβατικό καλλιτέχνη του 19ου αιώνα.
Ο Στρίντμπεργκ οφείλει βέβαια τη φήμη του κύρια για τα θεατρικά έργα του. Στην πολυτάραχη ζωή του όμως κυριαρχεί η διαρκής προσπάθεια να ανακαλύψει και να κατακτήσει νέες θεωρίες και εκφραστικές τάσεις. Ένας ασταμάτητος και ζωτικός πειραματισμός που τον «ταξίδευε» από το πραγματικό στο φανταστικό, από την επιστήμη στον μυστικισμό, από τη λογική στην βασανιστική παράνοια.
Από τα πολύ γνωστά του θεατρικά είναι η «Miss Julie», «Το Ονειρόδραμα» «Ο Χορός του Θανάτου», «Ο Πατέρας», «Η Σονάτα των Φαντασμάτων», «Οι Δανειστές»
Ήδη το 1884 -1887 αλληλογραφoύσε με τον Φρειδερίκο Νίτσε και ενδιαφέρθηκε για τα έργα του Έντγκαρ Άλαν Πόε. Θαυμάστηκε πανευρωπαϊκά και παρά τα επίμαχα στοιχεία των έργων του έγινε αποδεκτός από τη Σουηδική εργατική τάξη ως ένας σοσιαλιστής συγγραφέας. Τα πρώιμα θεατρικά έργα του συγκρίνονται τεχνοτροπικά αλλά και θεματογραφικά με τα έργα του άλλου μεγάλου Σκανδιναβού συγγραφέα Ερρίκου Ίψεν.
Από τα πολύ γνωστά του θεατρικά είναι η «Miss Julie», «Το Ονειρόδραμα» «Ο Χορός του Θανάτου», «Ο Πατέρας», «Η Σονάτα των Φαντασμάτων», «Οι Δανειστές». Τα ψυχωτικά επεισόδια που βίωσε, τον οδήγησαν στο να καταγράψει τις βασανιστικές σκέψεις του στο βιβλίο «Inferno-Κόλαση».
Από το φθινόπωρο του 1886, ενώ συνέγραφε το τελευταίο μέρος του αυτοβιογραφικού του έργου «Ο γιος της δούλας», ξεκίνησε να φωτογραφίζει με εμμονή τον εαυτό του αλλά και τους οικείους του. Στην πόλη Γκέρσαου της Ελβετίας ο Στρίντμπεργκ παρήγαγε την πιο γνωστή σήμερα σειρά φωτογραφιών του, την οποία ο ίδιος ονόμαζε «αντιθετικές φωτογραφίες».
Ο καλλιτέχνης «αντιτάχθηκε» στη ρομαντική παράδοση που επικρατούσε τότε στις φωτογραφικές απαθανατίσεις και στράφηκε προς έναν ποιητικό ρεαλισμό, ο οποίος όμως εμπεριείχε και πολλά δραματικά, θεατρικά στοιχεία. Εκείνη την εποχή όλες οι φωτογραφίσεις πορτρέτων γίνονταν σε στούντιο με τεχνητό φωτισμό. Στη συνέχεια οι φωτογραφίες τυπώνονταν σε μέγεθος καρτ-ποστάλ και συχνά περνούσαν από έντονο ρετουσάρισμα.
Ο Στρίντμπεργκ, αρνούμενος να ακολουθήσει τη μόδα της εποχής, έβγαλε τα μοντέλα του έξω από τις ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες, στο φυσικό περιβάλλον. Φυσικά και ο χώρος όπου γινόταν η φωτογράφιση και τα ρούχα που φορούσαν τα μοντέλα ήταν επιλεγμένα με ιδιαίτερη προσοχή. Ο φωτισμός όμως ήταν εντελώς διαφορετικός από ό,τι στα συνήθη επαγγελματικά πορτρέτα. Το ίδιο και το καδράρισμα των φωτογραφιών. Ο καλλιτέχνης δοκίμαζε οπτικές γωνίες που κανένας άλλος φωτογράφος δεν είχε χρησιμοποιήσει μέχρι τότε.
Παράλληλα, μετά από παρότρυνση του διάσημου και κορυφαίου Γάλλου φωτογράφου Ναντάρ, άρχισε να φωτογραφίζει τον εαυτό του με τηλεκοντρόλ, σε διαφορετικό κάθε φορά ρόλο: Ο Στρίντμπεργκ συγγραφέας και αθλητής, ο Στρίντμπεργκ μεταμφιεσμένος σε Ρώσο μηδενιστή ή σε δανδή, ο Στρίντμπεργκ σύζυγος και πατέρας, αποτέλεσαν μια ενότητα λήψεων την οποία σκόπευε να εκδώσει σε άλμπουμ σχολιάζοντας αναλυτικά την κάθε φωτογραφία. Σχέδιο που δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Κατά τη διετία 1892 – 1893, οπότε ο συγγραφέας ζούσε στο Βερολίνο, οι πειραματισμοί του στην τέχνη της φωτογραφίας έγιναν ακόμη πιο έντονοι. Τα ψυχολογικά πορτρέτα που δημιούργησε ήταν οι απεικονίσεις προσώπων καδραρισμένων σε πολύ κοντινά πλάνα, με το φόντο σκοτεινό ή ακαθόριστο. Το 1890 συνέλαβε την ιδέα να φωτογραφίζει την ανθρώπινη ψυχή και ασχολήθηκε συστηματικά με τα ψυχολογικά πορτραίτα. . Σύμφωνα με αυτή την ιδέα η κάμερα φωτογράφιζε χωρίς φακό.
Ο φακός κατά την άποψη του διαστρέβλωνε την πραγματικότητα. Έτσι το μοντέλο έπρεπε να ποζάρει πολύ χρόνο μπροστά στην κάμερα, οπότε έφθανε σε κάποιο στάδιο υποβολής. Ο Στρίντμπεργκ έδινε σε αυτές τις φωτογραφίες ιδιότητες ενδιάμεσου, αφού θεωρούσε ότι βρίσκονταν σε τηλεπαθητική επαφή με τα οικεία του πρόσωπα.
Σε συνεργασία με τον φωτογράφο Χέρμαν Άντερσον, κατασκεύασαν τη «θαυμαστή κάμερα»
Στα μέσα του 1895 η ψυχολογική κρίση που βίωνε ο Στρίντμπεργκ είχε φθάσει στο αποκορύφωμά της. Η αδυναμία του να συγγράψει τον «υποχρέωσε» να εκτονώσει με άλλους τρόπους την τεράστια ενέργεια δημιουργίας που έκρυβε μέσα του. Η ενασχόλησή του με τη ζωγραφική αλλά και με την αλχημεία ήταν «στιγμές» μιας διεξόδου. Τις νύχτες τοποθετούσε στο ύπαιθρο φωτογραφικές πλάκες. Την επομένη τις εμφάνιζε θεωρώντας τις εκατοντάδες φωτεινές κουκίδες που δημιουργούνταν κατά την εκτύπωση γνήσιες απεικονίσεις του έναστρου ουρανού.
Το 1906, μάλιστα, σε συνεργασία με τον φωτογράφο Χέρμαν Άντερσον, κατασκεύασαν τη «θαυμαστή κάμερα».
Επρόκειτο για μια φωτογραφική μηχανή η οποία είχε μήκος ένα μέτρο και χρησιμοποιείτο για τη φωτογράφιση προσώπων σε φυσικές διαστάσεις. Από το σύνολο του φωτογραφικού του έργου έχουν διασωθεί περίπου 60 φωτογραφίες. Από τις «πειραματικές» του φωτογραφίες σώζονται περίπου είκοσι, από το 1892 ως το 1896.
Τότε ο Στρίντμπεργκ παρήγαγε αστρικούς ουρανούς-ουρανογραφίες καθώς και κρυσταλλοφωτογράμματα.
Τέλος, γύρω στο 1907, έκανε φωτογραφικές – νεφικές έρευνες, για τις οποίες υπάρχουν αναφορές στο «Αποκρυφικό ημερολόγιό» του. Η μελέτη των νεφών και της ατμόσφαιρας του ουρανού τον είχε απασχολήσει και στις ζωγραφικές συνθέσεις του όπου διακρίνεται η επιρροή που του άσκησαν τα έργα του Άγγλου υπαιθριστή και προδρομικού ιμπρεσιονιστή Ουίλλιαμ Τέρνερ.
Ο Στρίντμπεργκ αναζητούσε όμως συνέχεια ριζοσπαστικές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης και τελικά με το ιδιόμορφο μανιφέστο του “Το τυχαίο στην καλλιτεχνική δημιουργία” προφήτευσε πολλά για τα σημερινά εικάσματα των σύγχρονων καλλιτεχνών και τάσεων της σύγχρονης τέχνης.
Παράλληλα με τα ιδιοφυή θεατρικά του κείμενα επιδόθηκε σε άλλες συναφείς ή και περίεργες δραστηριότητες όπως η αλχημεία, η ζωγραφική, τα φωτοπειράματα με τολμηρές μεθόδους, όχι μόνο για την εποχή του, αλλά και για την σημερινή εποχή. Όλα αυτά με την οπτική ματιά μιας συνταρακτικής προσωπικότητας, που βίωσε χαοτικές καταστάσεις και ένοιωσε εκφραστικά και επιδέξια την υπαρξιακή αναζήτηση των τελευταίων χρόνων του αιώνα του.
Η συμβολή του στην απαρχή των πειραματισμών του 20ου αιώνα ήταν καθοριστική. Η εκπληκτική αισθητική του προσφορά προεικόνισε με έκπληκτο τρόπο φωτογραφικά πειράματα των σουρρεαλιστών και των ντανταιστών του 20ου αιώνα.
* Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός τέχνης.
Όπως και ο Leo Tolstoy, o Strindberg ποτέ δεν έλαβε το βραβείο Νόμπελ για τη λογοτεχνία.
Έγραψε περισσότερα από 70 θεατρικά έργα, όπως και μυθιστορήματα, μικρές ιστορίες και δοκίμια της Σουηδικής ιστορίας. Ως δραματουργός ήταν πηγή έμπνευσης για τους Γερμανούς εξπρεσσιονιστές και για τους Eugene O’ Neill, Eugene Ionesco, Tennesse Williams. Η επίδρασή του ήταν εμφανής σε έργα όπως των Harold Pinter, Samuel Beckett, John Osborne και John Arden.
Θεατρική εργογραφία
Ο ελεύθερος στοχαστής (1869), Ερμιόνη, Στη Ρώμη, Ο βασανισμένος (1871), Ο κυρΌλοφ (1872), Το μυστικό του συναφιού (1880), Η γυναίκα του ιππότη Μπένγκτ (1882), Το ταξίδι του τυχερού Πέτρου (1883), Σύντροφοι (1886-87), Ο πατέρας (1887), Δεσποινίς Ζυλί (1888), Δανειστές (1888), Η πιο δυνατή (1889), Ο παρίας (1889), Σαμούμ (1889), Οι χωρικοί του Χέμσε (1889), Απολογία ενός τρελού (1890), Τα κλειδιά του παραδείσου (1892), Μπροστά στο θάνατο, Πρώτο προμήνυμα, Δούναι και λαβείν, Μητρική στοργή, Παίζοντας με τη φωτιά, Ο δεσμός, Προς τη Δαμασκό (1898-1901), Advent (1898), Εγκλήματα και εγκλήματα (1899), Χριστίνα (1900), Γουσταύος Αδόλφος (1900), Ο χορός του θανάτου (1900), Πάσχα (1900), Το στεφάνι της νύφης (1901), Ονειρόδραμα (1901), Καταιγίδα (1907), Καμένο σπίτι (1907), Ο πελεκάνος (1907), Η σονάτα των φαντασμάτων (1907), Μεγάλος δρόμος (1909)