Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ: Ο δημιουργός που κατέλυσε τα όρια της τέχνης

Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Η μεγάλη αναδρομική έκθεση του Robert Rauschenberg (1925 – 2008) που φιλοξενήθηκε στην Tate Modern έως τον Απρίλιο 2017, έδωσε την αφορμή για μια κλεφτή εικαστική ματιά στη ζωή και το έργο του εμπνευστή και δημιουργού των “Συνδετικών” (Combines).

Έργα που αποτελούνται από ετερόκλητα στοιχεία, ακόμη και ευτελή καθημερινά υλικά και μέσα από τα οποία καταφέρνει να περνά πολιτικά μηνύματα που σχολιάζουν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και τον Ψυχρό Πόλεμο (Dry Cell, 1963), αλλά και θέματα ταμπού, όπως η ομοφυλοφιλία δηλώνοντας παράλληλα και τις σεξουαλικές του προτιμήσεις (Inferno, 1958 – 1960).

Παρ’ολο που η χρήση των καθημερινών αντικειμένων στα έργα του, τον συνέδεσε με το κίνημα της pop art, ο ίδιος με τον τρόπο χρήσης τους συνεχίζει να συνδέεται περισσότερο με τον εξπρεσιονισμό.

Εκτός από τους συνεχείς πειραματισμούς του με τα υλικά, πειραματίζεται και με άλλες μορφές τέχνης, όπως η φωτογραφία και η χαρακτική, ενώ υπήρξε και χορογράφος, σκηνογράφος, ηθοποιός, ακόμη και συνθέτης.

Ο ίδιος έλεγε: “Συνήθως δουλεύω προς μία κατεύθυνση ώσπου να μάθω πώς να κάνω κάτι και ύστερα σταματάω. Τη στιγμή που θα βαρεθώ ή θα καταλάβω – χρησιμοποιώ αυτές τις λέξεις εναλλακτικά – μια άλλη όρεξη έχει σχηματιστεί”.

Οι “Λευκοί πίνακες” (White paintings), 1951, είναι μια σειρά από έργα, τα οποία ζωγράφισε εντελώς λευκά και τα παρουσίασε σε διάφορους αριθμητικούς συνδυασμούς μεταξύ τους. Ο πρωταρχικός του στόχος ήταν να παρουσιάσει έργα που να μοιάζουν ανέγγιχτα από τα ανθρώπινα χέρια. Αν και όταν τα παρουσίασε δέχτηκε πολύ κακές κριτικές στη συνέχεια τα “White paintings” κατέκτησαν τη θέση τους στην ιστορία της τέχνης σαν πρόδρομοι της μινιμαλιστικής και εννοιολογικής τέχνης.

Ο συνθέτης John Cage (1912 – 1992), αναφερόμενος το 1961 στα περίφημα αυτά έργα, τα χαρακτήρισε σαν αεροδρόμια για φώτα, σκιές και μικροσωματίδια, μια εγκατάσταση που διαρκώς κατανοεί τον κόσμο γύρω μας.

Βασιζόμενος, σε αυτή την ανάγνωση ο Rauschenberg, αναφέρθηκε στα συγκεκριμένα έργα σαν ρολόγια που αν κάποιος είναι πραγματικά ευαίσθητος στις πολύ μικρές αλλαγές στις επιφάνειές τους, τότε θα μπορούσε να γνωρίζει τι ώρα είναι και τι καιρό κάνει.

Τζάσπερ Τζονς και Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ – Εραστές και συνεργάτες συνέβαλαν στο να προσανατολιστεί η σκηνή της τέχνης της Νέας Υόρκης στην δεκαετία του ’50 μακριά από τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό και να οδηγηθεί προς την Pop Art.

Ουσιαστικά, αυτό που θέλει να μας δείξει είναι το πόσο σημαντικό είναι για την κατανόησή τους, το να σταθούμε μια στιγμή μπροστά τους και μέσα από τη σιωπή να παρατηρήσουμε όλες αυτές τις απειροελάχιστες αλλαγές που μπορούν να συμβούν πάνω σε έναν καμβά ζωγραφισμένο μόνο με λευκό χρώμα.

H έκθεση της Tate Modern, ακολουθεί χρονολογικά την πολυτάραχη ζωή και το πλούσιο έργο του Robert Rauschenberg και περιλαμβάνει γνωστά έργα του, αλλά και έργα που πιθανόν να μην έχουν ούτε καν εκτεθεί στο παρελθόν, δίνοντας ενδιαφέρουσες πληροφορίες και προσθέτοντας υλικό σε κάποιες άγνωστες πτυχές του καλλιτέχνη.

Θα μπορούσε εκεί, να δει κανείς συγκεντρωμένα, το περίφημο “Bed”, 1955,  για το οποίο λέγεται πως χρησιμοποίησε το κάλυμα του κρεβατιού του, το “Monogram”, 1955 – 1959, με την ταριχευμένη κατσίκα, ένα από τα πασίγνωστα “Συνδετικά” του, που εκτίθεται πια εγκιβωτισμένο σε plexiglas, λόγω της ανεκτίμητης αξίας του και όλη τη σειρά των 34 καταπληκτικών σχεδίων που δημιούργησε για το “Inferno”, 1958 – 1960,  του Δάντη.

Tο “Short Circuit”, έργο που το ακολουθεί μια ιδιαίτερη ιστορία, σύμφωνα με την οποία ο Rauschenberg, συμπεριέλαβε κρυφά μία από τις σημαίες του εραστή και συνεργάτη του Jasper Jones, για τις οποίες έγινε αργότερα διάσημος. Η σημαία αυτή στη συνέχεια, κλάπηκε από το έργο και ο ίδιος ο Rauschenberg, την αντικατέστησε με μια πανομοιότυπη που δημιούργησε μια φίλη του που αντέγραφε έργα τέχνης. Η αυθεντική σημαία δεν βρέθηκε ποτέ.

Επίσης, δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα “White paintings”, 1951 καιτο Automobile Tire Print, 1953, έργο που έγινε συνεργατικά με τον συνθέτη John Cage, όταν ο καλλιτέχνης του ζήτησε να οδηγήσει το αυτοκίνητό του σε ευθεία γραμμή, πάνω σε είκοσι φύλλα χαρτί, κολλημένα μεταξύ τους και τοποθετημένα στο δρόμο έξω από το στούντιό του στο Μανχάταν.

Ευρηματικός και ευφυής καλλιτέχνης που κατάφερε να κάνει τέχνη χρησιμοποιώντας οτιδήποτε έβλεπε γύρω του, ακόμη και όταν ξέμενε από υλικά ή δεν είχε να τα αγοράσει ή μέτριος καλλιτέχνης που απλά εκμεταλλεύτηκε την δυναμική της τέχνης στην εποχή τουΤο αποτέλεσμα είναι πως επηρέασε την σύγχρονη τέχνη όσο λίγοι και έμεινε στην ιστορία της σαν ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα.

Δεν είναι τυχαίο πως έργο του συμπεριλήφθηκε στο Moon museum, μια μικροσκοπική κεραμική πλακέτα με έργα των έξι πιο επιφανών καλλιτεχνών της εποχής, που στάλθηκε στο φεγγάρι με το Appollo 12, ούτε πως το 1964 του απονεμήθηκε το βραβείο στην Μπιενάλε της Βενετίας.

Δημιουργικός και δραστήριος μέχρι το θάνατό του το 2008, όταν λίγο πριν τα ογδόντα του έπαθε εγκεφαλικό με αποτέλεσμα να παραλύσει η δεξιά πλευρά του σώματός του, έμαθε να χρησιμοποιεί την αριστερή.

Όταν σε μιά από τις σπάνιες συνεντεύξεις του δέχθηκε μια ερώτηση σχετικά με την άποψή του για τον θάνατο, η απάντησή του ήταν: “Δεν θέλω να φύγω ποτέ. Δεν έχω την αίσθηση μιας μεγάλης αλήθειας για τον άλλο κόσμο και τα πόδια μου είναι πολύ άσχημα για να φοράω χρυσές παντούφλες. Αλλά προσπαθώ να επεξεργαστώ τον φόβο μου. Και ο φόβος μου είναι ότι κάτι ενδιαφέρον θα συμβεί και θα το χάσω …”