Σύγχρονες εικαστικές προσεγγίσεις για τον Λόρδο Βύρωνα

ArtViews Team

8 μήνες ago

sygchrones-eikastikes-prosengiseis-gia-ton-lordo-vyrona

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος,
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης

Στην κοσμοϊστορική συγκυρία της εξεγερμένης Ελλάδας του 1821 υπήρξε πολύτιμη η συμβολή κορυφαίων προσωπικοτήτων του πνευματικού κόσμου, όπως των Goethe, Holderlin, Chateaubriand, Hugo, Shelley και κύρια του Byron. Διαβόητος τότε στην Ευρώπη και την Αμερική ο νεαρός αντισυμβατικός ποιητής Λόρδος Μπάιρον/ George Noel Gordon Byron (1788-1824), με τα μακροσκελή ποιήματα του «Δον Ζουάν», «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» και πολλά άλλα φιλελληνικού θέματος, όπως ο «Γκιαούρ» και η «Κατάρα της Αθηνάς», στην οποία κατακρίνει πρώτος τον συμπατριώτη του Λόρδο Έλγιν για την δόλια αρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα, διαμόρφωσε συνειδήσεις προσανατολισμένες ιδεολογικά στο πνεύμα του μαχητικού Βυρωνισμού.

Καθοριστική ήταν επίσης η υποστήριξη από μια σεβαστή μερίδα του Ευρωπαϊκού τύπου καθώς και από την προσωπική εθελοντική σύμπραξη αρκετών που πρόσφεραν έμπρακτες υπηρεσίες και ενισχύσεις στα χρόνια της Ελληνικής εθνεγερσίας. Η υλική, προσωπική ή συναισθηματική συμπαράσταση προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες, εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές όπως με οικονομικές προσφορές, με την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας, με την κάθοδο εθελοντών, με την συνεισφορά θρησκευτικών ή φιλανθρωπικών οργανώσεων, με προπαγανδιστικά άρθρα, καθώς και με μια πληθώρα έργων τέχνης και κάθε είδους ενδεικτικών καλλιτεχνημάτων τόσο λόγιας όσο και λαϊκής έκφρασης.

Ο Μπάιρον υπήρξε παράλληλα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην Αγγλία, ζώντας άστατη οικονομική, οικογενειακή και ερωτική ζωή. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, όπου έζησε για επτά χρόνια, στη Βενετία, Ραβένα και Πίζα. Κατά την παραμονή του στην Ιταλία, δέχτηκε πολλές φορές επισκέψεις από τον φίλο του ποιητή Πέρσι Σέλλεϋ, μεγάλο και αγνό φιλέλληνα.

Λόρδος Βύρων, σχέδιο της Ελένης Χατζηπουλίδου, 2021

Ο “Βυρωνισμός”, κίνημα που είχε ήδη εμφανιστεί στο προσκήνιο με επίκεντρο την ποίηση, την ζωή, τα πάθη και τα ταξίδια του Βύρωνα, σαν ένα παρακλάδι του ρομαντισμού, υπήρξε ένα πνευματικό φαινόμενο το οποίο επηρέασε τα διεθνή και τα Ελληνικά γράμματα έως το τέλος του 19ου αιώνα. Ο Byron, ο οποίος είχε προσφέρει μεγάλο μέρος της περιουσίας του, είχε εργαστεί συστηματικά υπέρ του Αγώνα των Ελλήνων πέθανε στο Μεσολόγγι κατά την διάρκεια του αποκλεισμού της πόλης και της πολιορκίας των Οθωμανών το 1824. Ο θάνατος του σηματοδότησε παγκόσμια φιλελληνικά αισθήματα.

Πέτρος Ζουμπουλάκης, στιγμές από την ζωή του Λόρδου Βύρωνα

Η Ευρωπαϊκή λογοτεχνία και διανόηση με εκπροσώπους της μεγάλους συγγραφείς όπως τον Μπαλζάκ, τον Ντοστογιέφσκι, τον Πούσκιν, τον Μέλβιλ κ.α που έχουν σαφείς «βυρωνικές» τάσεις και αντιστοιχίες αναζητήσεων μπολιάστηκε εποικοδομητικά με τις τολμηρές ιδέες του. Κύρια χαρακτηρίζει τον Βυρωνισμό το στοιχείο της «διαμαρτυρίας», η φυγή σε ένδοξους τόπους του παρελθόντος, η ερωτική ορμή, η μελαγχολία, η σάτιρα, ο αυτοσαρκασμός και ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός.

Στην ελεγειακή ποίηση των εθνικών ποιητών Διονύσιου Σολωμού, Ανδρέα Κάλβου, των επιφανών ποιητών Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, Κωστή Παλαμά καθώς και άλλων σημαντικών λογοτεχνών υπάρχουν αφιερώσεις, ωδές και ποιήματα για τον Βύρωνα, που θεώρησε την Ελλάδα ως δεύτερη πατρίδα του. Αργότερα η απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα τον ονόμασε τιμητικά πατέρα, ευεργέτη και ήρωα της, ενώ στήθηκαν προτομές και αδριάντες του στα μέρη που έδρασε.

Κωνσταντίνα κρατημένου, η Αda Lovelace, κόρη του Βύρωνα

Η φυσιοκρατική και ταυτόχρονα ιδεαλιστική προσωπικότητα του Λόρδου Βύρωνα εξακολουθεί να εμπνέει σχεδόν μεταφυσικά πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες και στοχαστές! Στη έκθεση-αφιέρωμα στα 200 Χρόνια από τον θάνατο του που επιμελήθηκα στη σύγχρονη πινακοθήκη Villa Ροδόπη στο Αργοστόλι εκτίθενται εικαστικά έργα σύγχρονων καλλιτεχνών, Ελλήνων και ξένων, εμπνευσμένα από την ποίηση του, αντίγραφα προτομών του, γλυπτικές συνθέσεις και ζωγραφικά σχέδια με την εξιδανικευμένη εκφραστικά μορφή του, λιθογραφίες, εκδόσεις τέχνης και φιλελληνικά αντικείμενα.

Η προσωπική μου εντρύφηση στην γοητευτική προσωπικότητα και το έργο του ξεκίνησε από την παιδική μου ηλικία στην Λακήθρα της Κεφαλονιάς που επισκεπτόμουν συχνά την τοποθεσία «Ο Βράχος του Βύρωνα», σημείο όπου ο ποιητής κατά την παραμονή του στην Κεφαλονιά, κτήση με όλα τα άλλα Ιόνια νησιά της Μεγάλης Βρετανίας τότε, (Αύγουστος 1823- Ιανουάριος 1824) πήγαινε συχνά και στοχαζόταν αγναντεύοντας το Ιόνιο πέλαγος. Σε μια μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα πάνω στον υπάρχοντα βράχο έχει αναγραφεί η ρήση του «Αν είμαι ποιητής το οφείλω εις τον αέρα της Ελλάδος».

Κώστας Ευαγγελάτος, performance Byron’s Death, Βρετανικό συμβούλιο, Αθήνα 1988

Το 1988 την εποχή της ακμής των εικαστικών performance -Ζωντανά εικαστικά έργα στον χώρο- μου ανατέθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Βύρωνος και τον πρόεδρο της Μάριο- Βύρωνα Ραίζη, ομ. καθηγητή αγγλικής λογοτεχνίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, να δημιουργήσω ένα εικαστικό έργο για την πρώτη εκδήλωση της νεοσύστατης Εταιρείας, με αφορμή τα 200 χρόνια από την γέννηση του Byron, στο British Council στην Αθήνα.

Έδρασα κυριολεκτικά με «Βυρωνική» έμπνευση και τόλμη για τα δεδομένα διάθεση, ενώ απαιτήθηκαν πολλές διαβουλεύσεις με τους διπλωματικούς υπεύθυνους για να κατανοηθεί και να υλοποιηθεί η εικαστική μου πρόταση. Διαμόρφωσα μια σύνθεση με συμβολική και εννοιακή αναφορά στη σκηνή ενός ποιητικού θανάτου, με κύριο άξονα το γυμνό σώμα του νέου ποιητή που παράστησε ο χορευτής και ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου Τάκης Λουκάτος, από το οποίο ξετυλιγόταν ένα μακρύ ρολό τηλετύπου με χειρόγραφο το περίφημο τελευταίο ποίημα του Βύρωνα «Σήμερα που έκλεισα 36 μου χρόνια…/ On this Day i complete my Thirty Sixth Year».

Στο πλάι του γυμνού σώματος μια νεαρή Αθηναία, κόρη-δόξα θλιμμένη, ενώ έστεκα υπερυψωμένος στο κέντρο της σύνθεσης κρατώντας ένα λάβαρο-σημαία με ζωγραφικά βέλη και την αναγραφή των λέξεων IDEA-FREEDOM-LOVE-DEATH. Η ωριαία θέαση του tableau vivant με την παράλληλη μουσική ερμηνεία ποιημάτων του Byron, μελοποιημένων για φωνές και ορχήστρα από τον συνθέτη Ίωνα Ζώτο, ομ. καθηγητή Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών προκάλεσε έντονες συγκινησιακές εντυπώσεις.