Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας
Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας
Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας
Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές.
Ο χειμώνας μας ζέσταινε, σκεπάζοντας
Τη γη με το χιόνι της λησμονιάς, θρέφοντας
Λίγη ζωή μ’ απόξερους βολβούς.
Το καλοκαίρι μας ξάφνισε καθώς ήρθε πάνω απ’ το Σταρνμπέργκερζε
Με μια μπόρα• σταματήσαμε στις κολόνες,
Και προχωρήσαμε στη λιακάδα, ως το Χόφγκαρτεν,
Κι ήπιαμε καφέ, και κουβεντιάσαμε καμιάν ώρα …

T. S. Eliot, Η ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ, 1922

Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Η πρώτη έκδοση της Έρημης Χώρας, 1922, του T. S. Eliot έγινε στη χώρα μας τον Ιούλιο του 1936, από τις εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ.

“Είπανε εναντίον του πως αφήνει τον αναγνώστη μέσα στη στεγνή, στέρφα και άνυδρη Έρημη Χώρα, μόνο, χωρίς ελπίδα σωτηρίας. Αυτό θα ήταν αλήθεια αν ο Έλιοτ δεν είχε δημιουργήσει ποίηση. Και η ποίηση όσο απελπισμένη κι αν είναι, μας σώζει πάντα, με κάποιον τρόπο, από την ταραχή των παθών”, γράφει ο δικός μας μεγάλος ποιητής Γιώργος Σεφέρης στην εισαγωγή της έκδοσης για τον Eliot και την Έρημη Χώρα του, το ποίημα που τον έκανε παγκόσμια γνωστό και μεταφράστηκε σχεδόν σε όλες τις γλώσσες.

Στο Γιώργο Σεφέρη, ανήκει επίσης και η μετάφραση του έργου, τα σχόλια, αλλά και η επιμέλεια της έκδοσης, ένας μικρός φόρος τιμής από έναν μεγάλο ποιητή σε έναν άλλο σημαντικό ποιητή που γνώρισε, θαύμασε και μελέτησε.

Ο δρόμος για την Έρημη Χώρα του, οδηγεί στα 1922, όταν ο Eliot αποφασίζει να εκδώσει το λογοτεχνικό περιοδικό Criterion, το όνομα του οποίου προτάθηκε από την πρώτη σύζυγο του, Vivienne Haigh-Wood.

Το πρώτο τεύχος του περιοδικού κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1922 σε 600 αντίτυπα και περιελάμβανε και το συγκεκριμένο ποίημα. Από τους πρώτους συνεργάτες του περιοδικού ήταν οι Luigi Pirandello, Virginia Woolf, Ezra Pound, Ε. Μ. Forster και W. Β. Yeats, ενώ έγινε το πρώτο αγγλικό περιοδικό που δημοσίευσε τους Marcel Proust, Paul Valéry και Jean Cocteau. Το τελευταίο τεύχος του Criterion κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1939.

Ο λογοτέχνης, δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, εκδότης, αλλά και ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του εικοστού αιώνα, o Thomas Stearns Eliot (26 Σεπτεμβρίου 1988 – 4 Ιανουαρίου 1965), γεννήθηκε στο St. Louis του Missouri και στην ηλικία των 25 χρόνων, το 1914, μετακομίζει και εγκαθίσταται στη Αγγλία, όπου πολιτογραφείται Άγγλος, το 1927, αποκηρύσσοντας την αμερικάνικη καταγωγή του.

Ο Eliot, ήταν το μικρότερο παιδί από τα έξι της οικογένειας και με αρκετή διαφορά ηλικίας από τα αδέλφια του. Ο πατέρας του ήταν επιτυχημένος επιχειρηματίας και η μητέρα του ποιήτρια και κοινωνική λειτουργός, επάγγελμα καινοτόμο για την εποχή.

Η λογοτεχνία ήρθε στη ζωή του σε μικρή ηλικία μιας και το πρόβλημα υγείας που είχε και σχετιζόταν με την ύπαρξη βουβωνοκήλης δεν του επέτρεπε να παίξει και να αθληθεί με τα άλλα παιδιά. Έτσι μεγάλωνε κοιτάζοντας τα από το παράθυρο, παρέα με τα βιβλία και τους ήρωες τους, όπως ο Tom Sawyer του Mark Twain.

Ο ίδιος έλεγε: “Είναι αυτονόητο πως το St.Louis με επηρέασε βαθιά, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο περιβάλλον. Αισθάνομαι πως υπάρχει κάτι διαφορετικό στο να περάσεις την παιδική σου ηλικία, δίπλα στο μεγάλο ποταμό. Κάτι που δεν μπορείς να το περιγράψεις σε όσους δεν το έχουν βιώσει. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που γεννήθηκα εδώ και όχι στη Βοστόνη, τη Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο.”

Ξεκινά να φοιτά στην Smith Academy, στο St.Louis, μαθαίνοντας γλώσσες, ανάμεσά τους Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά και γράφοντας τα πρώτα του ποιήματα τα οποία και καταστρέφει θεωρώντας τα απογοητευτικά. Συνεχίζει τις σπουδές του στη Milton Academy, στη Μασαχουσέτη, όπου συναντά τον Scofield Thayer, που αργότερα δημοσίευσε την Έρημη Χώρα και συνεχίζει στο Harvard σπουδάζοντας Φιλοσοφία και αποφοιτώντας νωρίτερα από τους υπόλοιπους.

Συνεχίζει τις σπουδές Φιλοσοφίας στη Σορβόννη και επιστρέφει στο Harvard για να μελετήσει Ινδική φιλοσοφία και Σανσκριτικά. Μια υποτροφία τον οδηγεί στο Marburg της Γερμανίας, αλλά αντί αυτού βρίσκεται στην Οξφόρδη εξ’αιτίας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Συνεχίζει να γράφει ποίηση και να βαριέται αφόρητα στην Οξφόρδη, τόσο που την παραμονή της παραμονή της Πρωτοχρονιάς 1914 γράφει στον παλιό του γνώριμο από το Harvard, Αμερικανό συγγραφέα Conrad Aiken: “Μισώ τις πανεπιστημιουπόλεις και τους πανεπιστημιακούς που είναι ολόιδιοι παντού, με έγκυες συζύγους, παιδιά που βρίσκονται παντού, άπειρα βιβλία και αποκρουστικές εικόνες στους τοίχους … Η Οξφόρδη μπορεί να είναι χαριτωμένη, αλλά εμένα δεν μου αρέσει καθόλου να είμαι νεκρός”.

Η ανία της Οξφόρδης τον οδηγεί στην απόδραση προς το Λονδίνο και στη συνάντηση με τον Αμερικανό λογοτέχνη Ezra Pound, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο τόσο στο ξεκίνημα της καριέρας του σαν ποιητής, όσο και στη μετέπειτα εξέλιξή του. Η καλλιτεχνική αυτή παρέα, στην οποία συμμετείχαν και αρκετοί σύγχρονοι καλλιτέχνες, τον έκανε να περνάει σχεδόν όλο το χρόνο του στο Λονδίνο, γνωρίζοντας ενδιαφέροντες ανθρώπους και αποφασίζοντας να εγκαταλείψει την Οξφόρδη και να διδάξει Αγγλικά στο Πανεπιστήμιο του Birkbeck, στο Λονδίνο.

Αν και δεν του λείπει η γυναικεία συντροφιά, το 1915 παντρεύται την Vivienne Haigh-Wood, μετά από σύντομη γνωριμία. Έρωτας ή εμμονή με την παραμονή του στην Αγγλία? Ο γάμος όχι μόνο δεν ευδοκιμεί, αλλά λόγω της ψυχικής αστάθειας της Vivienne το ζευγάρι απομακρύνεται όλο και περισσότερο μέχρι τον αναγκαστικό εγκλεισμό εκείνης σε άσυλο, όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό της.

Λέγεται επίσης, πως κατά τη διάρκεια της φιλοξενίας του νεόνυμφου ζευγαριού από τον Bertrand Russell υπήρξε σχέση μεταξύ της Vivienne και του Russell, πράγμα που δεν αποδείχθηκε όμως μέχρι σήμερα.

Ο Eliot συνεχίζει να διδάσκει σε αγγλικά Πανεπιστήμια και σχολεία και βρίσκεται το 1917 να εργάζεται στη Lloyds Bank στο Λονδίνο. Σε ένα ταξίδι του στο Παρίσι το 1920 με τον καλλιτέχνη Wyndham Lewis, με τον οποία διατήρησε και αργότερα μια στενή φιλία, που είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία απο τον Lewis των γνωστών πορτραίτων του (1938), γνωρίζει τον συγγραφέα James Joyce.

Η πρώτη τους συνάντηση υπήρξε επεισοδιακή και αμφισβήτησαν ό ένας τον άλλο, στη συνέχεια όμως έγιναν εγκάρδιοι φίλοι. To 1925 βρίσκεται στον εκδοτικό οίκο Faber and Faber, όπου παραμένει μέχρι το τέλος της καριέρας του δημοσιεύοντας σημαντικούς Άγγλους ποιητές, όπως οι W. H. Auden, Stephen Spender, και Ted Hughes.

Ο χωρισμός με τη Vivienne έρχεται και επίσημα, όπως και η επιστροφή του για ένα σύντομο χρονικό διάστημα στην Αμερική για να διδάξει στο Harvard. Με την επάνοδό του στην Αγγλία το 1938 και ενω κυκλοφορεί δημόσια με την Mary Trevelyan μέχρι το 1957, τελικά παντρεύεται την ίδια χρονιά Esmé Valerie Fletcher, γραμματέα του στους Faber and Faber, ετών 30. Ο Eliot είχε συμπληρώσει τα 68 και η Vivienne είχε ήδη πεθάνει το 1947. Ο ίδιος πεθαίνει από εμφύσημα στο σπίτι του στο Kensington του Λονδίνου, σε ηλικία 76 ετών. Δεν απέκτησε ποτέ παιδιά με καμία από τις συζύγους του.

Η σωρός του αποτεφρώθηκε και η στάχτη του μεταφέρθηκε στην εκκλησία St Michael and All Angels, στο East Coker, το πατρογονικό χωριό στο Somerset, από όπου ξεκίνησαν οι πρόγονοί του για την Αμερική. Αυτό που θυμίζει την εκεί “παρουσία” του είναι μια πλάκα στον τοίχο με ένα στίχο από το ποίημά του “East Coker”: “In my beginning is my end. In my end is my beginning”.