Γράφει ο Γιώργος Δήμος
Η κληρονομιά του Αμερικανού κομίστα και εικαστικού, R. Crumb, σχετίζεται τόσο με την εικόνα που έχουμε από την ψυχεδελική εποχή (τέλη της δεκαετίας του 1960 και αρχές της δεκαετίας του 1970), όσο και με την εξέλιξη των κόμικς ανά τα χρόνια και ιδιαίτερα των graphic novels.
Με τη δουλειά του για εξώφυλλα δίσκων, σαν το «Cheap Thrills» (1968) των Big Brother and the Holding Company, της μπάντας, δηλαδή, της Τζάνις Τζόπλιν, αλλά και τη δημιουργία κλασσικών χαρακτήρων της αντικουλτούρας, σαν τον Φριτς τον Γάτο ή τον Mr. Natural, o Crumb, αν και σχετικά χαμηλών τόνων, μοιάζει να έχει συνδεθεί με τη δυτική κουλτούρα με τέτοιο τρόπο, που αν αφαιρούσες τη δουλειά του και τις επιρροές του επάνω σε μεταγενέστερους καλλιτέχνες, εκείνη θα έμενε κατά πολύ φτωχότερη.
Αναγνωρίζοντας τη σημασία του και θέλοντας να αποτίνει ένα μικρό φόρο τιμής σε εκείνον, ο σκηνοθέτης, Τέρι Ζβίγκοφ, γύρισε ένα ντοκιμαντέρ το 1994, το πολυβραβευμένο «Crumb», που μιλάει όχι μόνο για τον ίδιο τον εκκεντρικό δημιουργό και τη δουλειά του, αλλά και για τα αδέρφια του, Τσάρλι και Μάξον (δύο εξίσου καλλιτεχνικές φύσεις), και το παράξενο μεγάλωμά τους, που τους έκανε αυτούς που είναι, με τα προβλήματα που «κουβαλάνε» μαζί τους μέχρι σήμερα. Η ταινία διαφημίστηκε ως μια «παρουσίαση» του Ντέιβιντ Λιντς, παρότι ο σκηνοθέτης δεν είχε καμία ανάμειξη με την παραγωγή της.
Γεννημένος το 1943 στη Φιλαδέλφεια, ο Robert Crumb μεγάλωσε, μαζί με τα αδέρφια του (δύο αγόρια και δύο κορίτσια), σε ένα αυστηρό, Καθολικό περιβάλλον. Η οικογένεια αντιμετώπιζε προβλήματα, με τη μητέρα να κάνει κατάχρηση αμφεταμινών και διαιτητικών φαρμάκων. Οι τσακωμοί μεταξύ εκείνης και του πατέρα τους, που ήταν σχεδιαστής για τον Αμερικανικό Στρατό, ήταν αλλεπάλληλοι, ενώ τα δύο αδέρφια του Ρόμπερτ, ο Τσάρλς και ο Μάξον, υπέφεραν από ψυχική ασθένεια.
Αν και οι δάσκαλοι, και γενικότερα ο περίγυρος της οικογένειας, τους απομάκρυνε από το να ζωγραφίζουν και να φτιάχνουν κόμικς, και τα τρία αγόρια ασχολήθηκαν, αρχικά με αντιγραφές από σκίτσα περιοδικών σαν το Mad και αργότερα με δικά τους καλλιτεχνικά πρότζεκτ. Ο R. Crumb άρχισε επίσης, από νωρίς, να συλλέγει δίσκους τζαζ, μπλουζ και φολκ, μια εμμονή που διατηρεί μέχρι και σήμερα που η συλλογή του είναι μεγάλη και αξιοζήλευτη.
Ο λόγος που ο R. Crumb δεν έγινε πολυεκατομμυριούχος, ίσως να είναι ότι παρέμεινε αυστηρός, όσον αφορά την εμπορευματοποίηση της τέχνης του. Στο ντοκιμαντέρ του Ζβίγκοφ τον βλέπουμε να μιλάει με τον παραγωγό ενός μεγάλου Χολιγουντιανού στούντιο στο τηλέφωνο και να απορρίπτει μία πρόταση να μεταφερθεί το κόμικ του, «Mr. Natural», σε ταινία κινουμένων σχεδίων.
Ο καλλιτέχνης δεν είναι διατεθειμένος να αλλοιώσει το έργο του, ούτως ώστε να γίνει πιο mainstream και αρεστό σε μεγαλύτερη μερίδα θεατών. Η κίνηση αυτή επιβεβαιώνει, συμβολικά, ότι ο R. Crumb είναι ένας καθαρά underground δημιουργός.
Τα κόμικς του R. Crumb χαρακτηρίζονται από τον εκκεντρικό τους ερωτισμό. Ο Φριτς ο Γάτος, για παράδειγμα, ένα γνήσιο «παιδί των λουλουδιών», ψάχνει μανιωδώς για νέες σεξουαλικές εμπειρίες και ηδονή. Αναφερόμενος στα φυσικά ένστικτα των αιλουροειδών, ο καλλιτέχνης τον παρουσιάζει συχνά βίαιο στην προσέγγισή του απέναντι στα θηλυκά, κάτι το οποίο προκάλεσε αντιδράσεις την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε.
Ο σκηνοθέτης, Ραλφ Μπακσί, γύρισε, το 1972, μια ταινία κινουμένων σχεδίων για ενήλικες με πρωταγωνιστή τον χαρακτήρα του Crumb. Ακόμα, στο «Mr. Natural», υπάρχουν πολλές γυναικείες φιγούρες, τρομερές στην όψη, με μεγάλα στήθη και γλουτούς, που συχνά επισκιάζουν τις αρσενικές και τους επιβάλουν τις σεξουαλικές τους επιθυμίες.
Η σεξουαλικότητα του ίδιου του R. Crumb αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο στο ντοκιμαντέρ του Ζβίγκοφ, καθώς όπως δηλώνει, ενώ η σχέση του με τη σύζυγό του είναι μια σχέση αγάπης και αφοσίωσης, αδυνατεί να παραμείνει μονογαμικός. Ο καλλιτέχνης, με το αδύνατο και μικροκαμωμένο σώμα του, φαίνεται να σκαρφαλώνει στην πλάτη της Αλίν, κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασης των έργων του.
Ιδρυτής του περιοδικού Zap Comics, στο οποίο συνεισέφεραν και άλλα μεγάλα ονόματα όπως οι Σπέιν Ροντρίγκεζ και Γκίλμπερτ Σέλτον
Στην καθημερινή του ζωή, ο Crumb ζει απλά, μαζί με την Αλίν (η οποία επίσης ζωγραφίζει) και την κόρη τους, Σόφι, σε μια επαρχιακή πόλη, κοντά στο Σαν Φρανσίσκο. Το μόνο ενδιαφέρον του, που τον κάνει να ξεχωρίζει, είναι η αγάπη του για τα βινύλια 78 στροφών και φυσικά τα θρυλικά σκίτσα του.
Τα αδέρφια του, που ζουν παρόμοια με εκείνον, έχουν περιοριστεί στα σπίτια τους λόγω των ψυχολογικών τους διαταραχών, με τον Τσαρλς, του οποίου η τέχνη είναι η πιο περίπλοκη και λεπτομερής, και αποτέλεσε μάθημα για τα νεότερα αδέρφια του, να πάσχει από μανιοκατάθλιψη και τελικά να αυτοκτονεί πριν την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ, το οποίο είναι αφιερωμένο σε εκείνον.
Μέσω χαρακτήρων όπως ο Φριτς ο Γάτος και ο Mr. Natural, ο Κραμπ καυτηρίαζε βασικές αρχές της αμερικανικής κοινωνίας και εξέφραζε το αίσθημα αμφισβήτησης της δεκαετίας του 1960.
Αυστηρός και απαιτητικός, όπως είναι σε όλα του ο R. Crumb, αρχικά δεν ήθελε να γυριστεί ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή του. Ένας κριτικός αστειεύτηκε μάλιστα πως ο Ζβίγκοφ απείλησε να αυτοκτονήσει για να πείσει τον καλλιτέχνη να δεχτεί, κάτι το οποίο φυσικά δεν είναι αλήθεια, όμως παρέμεινε σαν ανέκδοτο στην ευρύτερη μυθολογία γύρω από την καλτ ταινία.
Ζητήματα που, μεταξύ άλλων, έχει θίξει είναι η οπλοκατοχή, ο στρατός και ο καπιταλισμός, ενώ έχει κατηγορηθεί για ρατσιστικές απόψεις και μισογυνισμό
Το «Crumb» κέρδισε το Grand Jury Prize Documentary στο Sundance και Best Documentary από το National Board of Review και το New York Film Critics, μεταξύ άλλων βραβείων παρόμοιου πρεστίζ. Είναι πολύ πιθανό, χωρίς το ντοκιμαντέρ του Ζβίγκοφ, η σπουδαία δουλειά του R. Crumb να ήταν άγνωστη στις νεότερες γενιές και να μην απολάμβανε τη φήμη που έχει σήμερα.