Γράφει ο Σωτήρης Χάιδας
Ο Θαλής, Ίωνας στην καταγωγή, κατοικούσε σε μια από τις πολλές πόλεις της Ιωνίας, εύρωστη και ακμάζουσα τότε, την Μίλητο, που χαρτογραφούνταν στις παράλιες ανατολικές ακτές του Αιγαίου. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους προσωκρατικούς φιλοσόφους και ο πατέρας της φιλοσοφίας, ασυζητητί και απερίφραστα ο πρώτος φιλόσοφος της ιστορίας.
Φυσικά, είναι δόκιμο και εύλογο να αναρωτηθεί κάποιος πώς γίνεται τόσα χρόνια πολιτισμού που προηγήθηκαν του Θαλή, να μην υπήρχαν άνθρωποι που να φιλοσοφούσαν, από την στιγμή που γνωρίζουμε καταγεγγραμένα ότι οι πρώτοι πολιτισμοί μετά την Αγροτική Επανάσταση και δη οι λαοί της Μεσοποταμίας και του Νείλου, ήταν αυτοί που οικοδόμησαν από μηδενική βάση τις απαρχές του πολιτισμού και επινόησαν την γραφή, το αλφάβητο κτλπ. και κατείχαν στην κυριότητά τους την αστρονομία, τη γραφειοκρατία και τις πρώτες οργανωμένες οικονομίες; Δεν είναι, επομένως, δυνατόν σε τόσες χιλιετίες πριν από τον πατέρα της φιλοσοφίας, σε τέτοιους πολυσύνθετους πολιτισμούς να μην ξεπήδησαν εξίσου ανήσυχοι άνθρωποι που να στοχάστηκαν περί φιλοσοφικών ζητημάτων.
Σοφώτατον χρόνος· ανευρίσκει γαρ πάντα.
Η ουσία εδώ, είναι ότι ο Θαλής ο Μιλήσιος θεωρείται από τους περισσότερους ιστορικούς επίσημα ο πρώτος φιλόσοφος της ανθρωπότητας, διότι είναι ο πρώτος το όνομα του οποίου γνωρίζουμε που όχι μόνο διερωτήθηκε αλλά διατύπωσε τις ιδέες του με αμιγώς φιλοσοφικό και επιστημονικό έρεισμα, μακρία από θρησκευτικές ή μυθολογικές νοθείες.
Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι δεν διαφοροποιούνται με τον Σωκράτη μόνο χρονικά πριν από αυτόν -μάλιστα κάποιοι ήταν συγκαιρινοί του- αλλά κυρίως για το αντικείμενο ενδιαφέροντός τους. Ο Θαλής και οι διάδοχοί του (προσωκρατικοί), είχαν ως κατεύθυνση στοχασμού τους τη φύση και την προέλευση του κόσμου (εξού και αποκαλόυνται και «φυσικοί»), σε αντίθεση με τον Σωκράτη που η ηθική ήταν το ζήτημα που διελάμβανε μέχρι και τον θάνατό του.
Η ακριβής ημερομηνία γέννησης του Θαλή παραμένει άγνωστη, αλλά εικάζεται ότι το απόγειο της φιλοσοφικής του δράσης χρονολογείται το 583 π.Χ, δηλαδή περίπου στα 40 του έτη, άρα συνεπαγωγικά υπολογίζεται οτι γεννήθηκε περι το 623 (οι ιστορικοί βάζουν ως έναν μέσο όρο ζωής τα 80 έτη). Αυτός κατέχει τα πρωτεία μιας ακόλουθης πλούσιας σοδειάς υπέρλαμπρων ανθρώπων που έπονται, στιγμάτισαν την ιστορία και δημιουργήσαν την κοιτίδα του πολιτισμού με μια πολιτισμική κληρονομιά που όμοια της δεν έχει ματαδεί η ανθρωπότητα. Εκεί και λίγο πιο δίπλα (Αθήνα), μεσουράνησε η φιλοσοφία, η μητέρα όλων των επιστημών και το λίκνο της δημοκρατίας και του ορθολογισμού που επηρέασαν όσο τίποτε άλλο το παγκόσμιο στερέωμα.
Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ένα πραγματικό θέσφατο που περιέχει όλες τις απαντήσεις για την ανθρώπινη ψυχή και ακόμα και για πράγματα για τα οποία ακόμα δεν έχει εξαχθεί πόρισμα, έχουν τέθει οι σωστές ερωτήσεις με τις κατάλληλες βάσεις. Ήταν, είναι και θα είναι εσαεί το σημείο αναφοράς, μια δεξαμενή γνώσης, σοφίας, από την οποία αντλούμε πληροφορίες και ανατρέχουμε εν ριπή οφθαλμού για κάθε τι φιλοσοφικό ενσκήπτει.
Η διαχρονικότητα και μεστότητα των λεγομένων τους, αποτελεί μυστήριο και δέος για την τρομακτική τους ευστοχία και διορατικότητα.
Οποιοδήποτε θέμα απασχολεί τον άνθρωπο, με μια αναδρομή στις πρωτογενείς πηγές θα διαπιστώσει ότι σίγουρα θα υπάρχει σε σπερματική μορφή σε κάποιο αρχαίο γραπτό. Αυτή η φουρνιά ανθρώπων που το πνεύμα τους και το έργο τους νοηματοδότησε όλη την υπόλοιπη καταγεγραμμένη ιστορία, εκεί που ευθυγραμμίστηκαν οι πλανήτες και έμελλε να πατήσουν σε τούτη τη γη μυαλά και προσωπικότητες που σίγουρα δεν θυμίζουν τίποτα πριν και τίποτα μετά από αυτούς, σαν να πάγωσε ο χρόνος και ήρθαν από διαγαλαξιακό ταξιδι, αιώνες μπροστά.
Ο Θαλής, ήταν η απαρχή της φιλοσοφίας, το απαύγασμα του φιλοσόφου, ο πρώτος των πρώτων που προσπάθησε να ερμηνεύσει με επιστημονικά εργαλεία, ορθολογικά την φύση και το σύμπαν και να φιλοσοφήσει, προοιωνιζόμενος μετέπειτα ιδέες που επικαθόρισαν την ιστορία.
Σύσσωμη η αρχαία διανόηση χαρακτηριζόταν από μια κρυστάλλινη διαύγεια πνεύματος, ευγλωττία, καλλιέπεια και οξύνεια, που δεν μπορεί να το συλλάβει η ανθρώπινη εμπειρία. Αυτή η εκρηκτικά συμπυκνωμένη μόρφωση ευώδωσε τις μεγαλύτερες ιδέες και ανακαλύψεις και πρωτοστάτησε συλλήβδην σε όλα γνωστικά πεδία.
Ο πατέρας της φιλοσοφίας μας σύστησε την μητέρα όλων των επιστημών, την φιλοσοφία. Η επιτομή της παιδείας και της ευφυίας που κάθε φορά που την απομονώνουμε για διεξοδική μελέτη, μας αφήνει εβρόντητους και διαπιστώνουμε και κάτι καινούργιο, καινοτόμο, πόνσοφο, σαγηνευτικό, λυτρωτικό.
Το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι δύσκολο, αλλά εύκολο να συμβουλεύεις τους άλλους
Οι αρχαίοι προσέφεραν αφειδώς τα φώτα τους, αναρωτήθηκαν για τα πιο ουσιαστικά, πυρηνικά ερωτήματα, αναζήτησαν απαντήσεις και το αποτύπωμα που άφησε ο καθένας τους υπήρξε ανεκτίμητης αξίας και προσφοράς.
Η ανάπτυξη στις τέχνες και τα γράμματα ήταν υπερπληθωρική, παρόλο που περίπου το 90% της αρχαίας γραμματείας και του υλικού πολιτισμού δυστυχώς καταστράφηκε σκόπιμα από τους χριστιανούς, αρχής γενομένης το 383 μ.Χ, κάτι που μας υποδεικνύει ότι αν κατείχαμε το σύνολο της συγγραφικής τους δουλειάς στην ολότητα της και έμενε ακέραιη και ανόθευτη, είναι ακατόρθωτο να προβλέψουμε πόσο περισσότερο θα είχε εξελιχθεί ο κόσμος και τι γνωστικά εργαλεία θα είχαμε αποκομίσει.
Όπως και να χει, αυτά τα ψιχία που κατάφεραν να διασωθούν αιμοτοδότησαν επαρκώς την ανθρωπότητα με γνώση, εμπειρία, τεχνογνωσία αλλιώς σίγουρα ο κόσμος θα ήταν κατά πολύ φτωχότερος τεχνολογικά και πνευματικά και θα μιλούσαμε σε εντελώς διαφορετικό πλαίσιο με πενιχρές προσλαμβάνουσες και πάμπολα αναπάντητα ερωτήματα, σε μια γενική ένδεια προόδου.
Ο Θαλής ο Μιλήσιος ίδρυσε την Μιλησιακή Σχολή της φυσικής φιλοσοφίας, συγκαταλεγόταν στους 7 σοφούς της Ελλάδας, ήταν διαπρεπής αστρονόμος, μαθηματικός, μηχανικός, μετεωρολόγος, γεωμέτρης, φυσικός. Η ευρυμάθεια και πρακτικότητα του νου του Θαλή τον έκανε να προβλέψει μια χρονιά ότι οι ελιές θα έδιναν πλούσια σοδειά, να μηχανευτεί έναν τρόπο να διαπεραιώσει τον στρατό του βασιλιά Κροίσου από την μια όχθη στην άλλη από τον ποταμό Άλυ, χωρίς να κατασκευαστεί γέφυρα.
Είχε προβλέψει πετυχημένα μια έκλειψη ηλίου που έλαβε χώρα το 585 π.Χ, αποπειράθηκε να προσδιορίσει την αρχήν των πάντων, από που προέρχονται και καταλήγουν όλα, έχοντας κατασταλάξει στην πεποίθηση οτί αυτό δεν είναι άλλο από το νερό, για τον λόγο του ότι είναι ένα στοιχείο κυριολεκτικά πανταχού παρόν και η μοναδική ουσία που μπορεί να υπάρξει και στις τρεις καταστάσεις της ύλης.
Διατύπωσε το γνωστό «Θεώρημα του Θαλή» που αφορά τη γεωμετρία, ανακάλυψε τον μαγνητισμό και τον ηλεκτρισμό από τις ελκτικές ιδιότητες του μαγνήτη λίθου και του ήλεκτρου (κεχριμπάρι) και προσπάθησε να εξήγησει το φαινόμενο των σεισμών. Τα διαπιστευτήρια αυτά και τόσα άλλα καταδεικνύουν ένα σοβαρό μυαλό που βασίστηκε στην εγγενή ανθρώπινη λογική και παρατήρηση, αποκομμένος από θρύλους και μύθους της εποχής δηλαδή την τότε πεπατημένη, δικαιώνοντας τον ως τον πρώτο φιλόσοφο και διδάξαντα, όπως τον αποκάλεσαν οι διάδοχοί του.
Εκεί που οι άλλοι κυνηγούσαν χίμαιρες, αυτός επιστράτευσε την λογική και μέσω της παρατήρησης συνήγαγε εύλογα, επαληθεύσιμα συμπεράσματα που εξηγούσαν και ένωναν τα κομμάτια του παζλ, προκειμένου να ξεκλειδώσει τους φυσικούς νόμους. Χάρις στις δοξογραφίες της αρχαιότητας που αποτελούσαν μια μείζονα πηγή γνώσης γύρω από τους προσωκρατικούς, έχουμε στα χέρια μας κάποια έστω ελάχιστα στοιχεία που αποδεικνύουν περίτρανα τα παραπάνω, από διάφορους ιστοριογράφους και μεταγενέστερους φιλοσόφους όπως ο Αριστοτέλης και οι μαθητές του, ο Κικέρωνας, ο Σεξτος Εμπειρικός, ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο Πλούταρχος κ.α.
Τι ήδιστον; το επιτυγχάνειν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιστορία και η μεταλαμπάδευση γνώσης είναι αποτέλεσμα τεράστιας και απαιτητικής δουλειάς και συνεργασίας, σαν λήψη της σκυτάλης, διατηρώντας πολλές φορές ανόθευτο το πρωτογενές υλικό ακόμα και μετά από 2500 χρόνια, φτάνοντας στο σήμερα. Εξαιτίας λοιπόν αυτής της μεταφοράς γνώσης από γενιά σε γενιά και του οβολού που συνέδραμε ο καθένας, οδήγησε στην διατήρηση αυτής της πολιτισμικής κληρονομιάς και μορφωτικού πλούτου, που «εγκαινίασε» ο Θαλής.