Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Η τέχνη, όπως ομόφωνα δέχονται οι άνθρωποι της, είναι αυτή που πλήττεται πρώτη και ανακάμπτει τελευταία σε περιόδους κρίσης. Πόσο μάλλον μέσα από μία μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση που αναμένεται, μετά από μία παγκόσμια πανδημία με άγνωστη ημερομηνία λήξης.

Στην ενότητα “The Art | Artists Diaries” που γράφει και επιμελείται η Λιάνα Ζωζά, φιλοξενούνται συνεντεύξεις από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες (εικαστικούς, μουσικούς, χορευτές, ηθοποιούς, κλπ), γκαλερίστες, επιμελητές και γενικότερα ανθρώπων που κινούνται στο χώρο της τέχνης και θα λειτουργούν σχολιαστικά, μέσα από τις ίδιες ερωτήσεις και ανάλογα με τις εξελίξεις, στην όλη ιδιαιτερότητα της κατάστασης που αφορά την τέχνη.

-Η τέχνη στα χρόνια της πανδημίας. Με ποιό τρόπο επηρεάζεται η τέχνη? 

-Η τέχνη επηρεάζεται από την πανδημία και αναρωτιέμαι ποια θα είναι η εξέλιξη. Πιστεύω ότι θα περάσουμε μια ακόμα μεγάλη κρίση και ότι θα βρούμε νέους τρόπους επικοινωνίας της, αυτό όμως ίσως πάρει λίγο καιρό. Το γεγονός ότι δεν ξέρουμε την εξέλιξη που θα έχει η συγκεκριμένη πανδημία μας υποχρεώνει να παρατηρήσουμε το φαινόμενο και να εστιάσουμε στον ρόλο που έχει η τέχνη αυτή τη στιγμή.

Την περίοδο του Lock Down ματαιώθηκαν εκθέσεις, φεστιβάλ, παραστάσεις, δράσεις και άλλες δρομολογημένες παρουσιάσεις με αποτέλεσμα ο κόσμος της τέχνης να είναι ένας τομέας που ένοιωσε για τα καλά την κρίση. Σίγουρα την τέχνη την έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ άλλοτε, πρέπει όμως να δούμε τα πράγματα με ψυχραιμία και να βρούμε το πλαίσιο αναπροσαρμογής. Σε περιόδους κρίσης εστιάζει κανείς στην ενδοσκόπηση και στον αναπροσδιορισμό. Είναι μια ευκαιρία για να αναρωτηθείς που βρίσκεσαι και προς τα που θέλεις να πας.

-Τέχνες | Καλλιτέχνες | Χώροι Τέχνης. Ποιά θα είναι η επόμενη ημέρα? 

-Η τέχνη πάντα βρίσκει νέους τρόπους δημιουργίας, αναπροσαρμόζεται εξετάζοντας τις νέες συνθήκες και τους σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας. Βέβαια, τέχνη μόνο από το διαδίκτυο δεν ξέρω αν γίνεται. Για κάποιο λόγο πηγαίνεις στις γκαλερί και στα μουσεία και στα έργα που παρουσιάζονται στο δημόσιο χώρο. Αυτό που λείπει από το διαδίκτυο είναι η υλικότητα με την έννοια της χειροπιαστής υλικότητας. Αλλιώς είναι το έργο όταν το βλέπεις από την οθόνη και αλλιώς όταν το βλέπεις από κοντά. Είναι διαφορετική η επικοινωνία και το κομμάτι της εμπειρίας που βιώνεις γιατί όταν βλέπεις κάτι από κοντά είναι και αυτό που θα σου μείνει.

Πιστεύω ότι όσο κρατήσει η κρίση της πανδημίας η τέχνη πρέπει να παρουσιαστεί σε δημόσιους χώρους και οι γκαλερί να συνεργαστούν για την δημιουργία project σε ανοιχτούς χώρους, αλλά και στις γκαλερί με τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Επίσης πρέπει να διερευνηθεί και να επικοινωνηθεί ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της τέχνης. Επειδή διδάσκω σε σχολείο όταν έκανα τα μαθήματα από το διαδίκτυο αναρωτιόμουν για όλα αυτά που αναφέρω κι εδώ, ποια είναι η υλικότητα, ποια η σχέση της τέχνης με τον δημόσιο χώρο, με την κοινωνία, με τον άνθρωπο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Τότε μου ήρθε στο μυαλό το έργο του Ζάφου Ξαγοράρη «Λοξή Τάξη», αυτό το έργο, ως ανοιχτή φόρμα, δίνει όλες τις κατευθύνσεις όχι μόνο για το κομμάτι της εκπαίδευσης αλλά και για άλλες κατευθύνσεις που μπορεί να λάβει υπ’ όψιν του ο κόσμος της τέχνης. Αυτό το έργο μου δίνει ελπίδα, θα περίμενα βέβαια να το δω να εκτίθεται τώρα κάπου, σε κάποιο υπαίθριο χώρο γιατί θα έδινε το κομμάτι αυτό της ελπίδας και της αισιοδοξίας που τόσο έχουμε ανάγκη. Η προέκταση του συγκεκριμένου έργου θα ήταν η σύναξη σε έναν υπαίθρια διαμορφωμένο τόπο συνάντησης για να δώσει βήμα επικοινωνίας στις προτάσεις που μπορούν να διαμορφώσουν την τέχνη από δω και πέρα.

Σε περιόδους κρίσης εστιάζει κανείς στην ενδοσκόπηση και στον αναπροσδιορισμό

-Η αγορά της τέχνης θα επηρεασθεί? Πόσο και πως? 

-Η αγορά της τέχνης έχει ήδη επηρεασθεί, όμως στην Ελλάδα η τέχνη έχει κοινό, και οι άνθρωποι της εργάζονται χωρίς, στις περισσότερες περιπτώσεις, να αμείβονται καλά. Υπάρχει μια εσωτερική παρόρμηση στη φύση των καλλιτεχνών να δουλεύουν κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες. Ίσως η δυσκολία να φέρει κάτι νέο.

Ο Joseph Beuys είχε πει ότι μπορεί να διδάξει τέχνη ακόμα και σε ένα βαρέλι

-Τέχνη | Τεχνολογία. Ποιός θα είναι ο ρόλος της τεχνολογίας στην επικοινωνία, αλλά και στην αγορά της τέχνης? 

-Ο Joseph Beuys είχε πει ότι μπορεί να διδάξει τέχνη ακόμα και σε ένα βαρέλι. Οι προεκτάσεις του βαρελιού σήμερα είναι πολλές όπως η κοινωνία βαρέλι, το internet βαρέλι, η on line εκθέσεις και δημοσιεύσεις, ή η on-line εκπαίδευση βαρέλι. Αυτές οι προεκτάσεις ενός συμβολικού βαρελιού μας κατευθύνουν σε εναλλακτικούς τόπους έκθεσης και τύπους εκπαίδευσης. Μπορούμε να προσαρμοστούμε με τις συνθήκες και να λειτουργήσουμε σε οποιοδήποτε πλαίσιο.

Όμως πρέπει να συνυπολογίσουμε τι κερδίζουμε και τι χάνουμε. Η τεχνολογία έχει κάποιες δυνατότητες, όμως μου λείπει η υλικότητα, η αίσθηση του απτού, της οσμής, της επαφής, της διερεύνησης των συναισθημάτων, της μη-λεκτικής επικοινωνίας. Έτσι λοιπόν ενώ η τεχνολογία δίνει δυνατότητες, δείχνει ταυτόχρονα και την ελλειμματική της πλευρά. Το διαδίκτυο είναι ένα μέσο, ωστόσο πρέπει να γίνει κανείς ευρηματικός σχετικά με τον τρόπο που θα το χρησιμοποιήσει.

-Τέχνη | Κοινωνική Αποστασιοποίηση. Πως μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη με κανόνες κοινωνικής απόστασης? 

-Η συγκεκριμένη κρίση μας εξίσωσε όλους γιατί το πρόβλημα είναι κοινό. Είχε ενδιαφέρον και νομίζω ότι ήταν το πιο σημαντικό κομμάτι του εγκλεισμού, το γεγονός ότι περπατούσαμε στους δρόμους έξω στις γειτονιές και μιλούσαμε με γείτονες, με αγνώστους και χαιρετιόμασταν όπως παλιά, ήρθαμε τελικά πιο κοντά ουσιαστικά. Χωρίς αγγίγματα αλλά με αλήθεια. Έτσι λοιπόν κάτι θυμηθήκαμε που είχαμε ξεχάσει. Ενώ απαγορευόταν το άγγιγμα και η σωματική επαφή και όλο αυτό θα μπορούσε να είναι μια διαδικασία ουσιαστικής απομάκρυνσης διαπιστώσαμε πόσο απομακρυσμένοι ήμασταν πριν και ότι επιτέλους βρήκαμε χρόνο για τους ανθρώπους που αγαπάμε και είμαστε μαζί. Κάτι βρήκαμε, κάτι χάσαμε, κάτι θυμηθήκαμε έτσι γίνεται πάντα.

Το θέμα είναι να συλλογιστεί κανείς γιατί μας συμβαίνει ότι μας συμβαίνει. Πιστεύω ότι στην μετά – κορονοϊού εποχή δεν θα είμαστε πλέον οι ίδιοι, κάτι θα έχει αλλάξει πολύ σημαντικό μέσα μας. Η αλλαγή θα έρθει είναι αναπόφευκτο, συνήθως όταν αλλάζει κάτι στη σκέψη μας, στην εσωτερική μας μυθολογία, τότε αυτό εκδηλώνεται και στην πραγματικότητα. Μπορεί ακραία αλλά θα συμβεί.

Η εποχή μας και η αυτοκρατορία του σύγχρονου ανθρώπου μου θυμίζει πολλές φορές το σύμβολο του φιδιού που τρώει την ουρά του. Αν δεν αλλάξουμε η ανθρωπότητα θα αυτοκαταστραφεί. Πιστέψαμε στην παντοδυναμία του ανθρώπου δεν τον είδαμε ως μέρος της φύσης γι’ αυτό και καταστρέψαμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε και αναπνέουμε. Αν δεν μπορούμε να δούμε ούτε αυτό πάμε χαμένοι, καθότι σ’ αυτήν την περίπτωση ισχύει το ότι βλέπαμε αλλά κάναμε ότι δεν βλέπαμε. Η τέχνη πρέπει να ασχοληθεί μ’ αυτά τα θέματα να είναι ενεργή κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Είναι σημαντική η τέχνη γι΄ αυτό, ειδικά τώρα, οφείλει να είναι ενεργή ακόμα και με κανόνες κοινωνικής απόστασης.

-Ποιό γνωστό έργο σύγχρονης τέχνης θα επιλέγατε για να περιγράψετε την υπάρχουσα κατάσταση και γιατί? 

-Την υπάρχουσα κατάσταση θα την περιέγραφα με το έργο της Λιθουανίας που είδα στην Βενετία στην πρόσφατη Biennale, των καλλιτεχνών Rugile Barzdziukaite, Vaiva Grainyte και Lina Lapelyte το οποίο βραβεύτηκε με χρυσό Λέοντα και θεωρώ ότι είναι ένα δυνατό έργο γιατί περιγράφει την κατάσταση στην οποία έχουμε έρθει εδώ και χρόνια αλλά δεν δείχνουμε να έχουμε καταλάβει τι μας συμβαίνει.

Το έργο εξελισσόταν με μια οπερατική performance η οποία πραγματοποιούνταν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, όπου είχε στηθεί η προσομοίωση μιας παραλίας η οποία γέμιζε με κόσμο σε πραγματικό χρόνο και οι θεατές παρακολουθούσαν το συμβάν από ένα ψηλότερο σημείο ακούγοντας όπερα. Αυτόματα η θέση του θεατή γινόταν και η θέση του ερευνητή, έφευγε από το επίπεδο του συμβάντος και πήγαινε στο σημείο του παρατηρητή. Έτσι λοιπόν αυτή η αποστασιοποίηση έφερνε στο μυαλό διάφορα θέματα όπως η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η ανθρώπινη επιβολή στα άλλα όντα του πλανήτη, προβληματισμούς για τις κοινωνικές κατασκευές και για τις συμπεριφορές που τις ορίζουν.

Πιστεύω ότι και τώρα ζούμε σε μια απόσταση από το πως ζούσαμε πριν και μπορούμε να γίνουμε παρατηρητές της ζωής μας και να αλλάξουμε αυτά που δεν κάνουμε καλά. Όπως το θέμα της κακοποιητικής συμπεριφοράς του ανθρώπου στο περιβάλλον, το θέμα των κοινωνικών αναπαραστάσεων της σύγχρονης κοινωνίας με τις κλισαρισμένες συμπεριφορές από το θέμα της ένδυσης, μέχρι το θέμα της διατροφής, της πατριαρχίας, του ρατσισμού, τα θέματα που αφορούν την εξουσία και την επιβολή της. Όλα αυτά είναι θέματα άσχετα με την πανδημία, αλλά είναι θέματα εξίσου σημαντικά που αποτελούν ζητήματα ζωής και θανάτου. Οπότε όταν επανέλθουμε στην κανονικότητα πρέπει να ορίσουμε τι κανονικότητα θα είναι αυτή.

-Η ιστορία, μέχρι σήμερα, έχει δείξει πως η τέχνη επιβιώνει ακόμη και κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και μάλιστα προσφέροντας σημαντικά έργα. Θα συμβεί το ίδιο και τώρα?

-Πιστεύω πως ναι. Όταν κλειστήκαμε όλοι στα σπίτια μας, μιλώντας ειδικά για τους καλλιτέχνες, λειτούργησε ως δώρο καθώς βρήκαμε το χρόνο να ασχοληθούμε ουσιαστικά με τη δουλειά μας κι εγώ δούλεψα πολύ ουσιαστικά γιατί βρήκα τον χρόνο να αξιολογήσω αυτά που κάνω και να πάω παραπέρα τα έργα που φτιάχνω τώρα. Επίσης με ενδιέφερε ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της τέχνης και έδωσα μεγάλη βαρύτητα κι εκεί. Σκέφτηκα ότι έχει ενδιαφέρον να δημιουργήσουμε μια πλατφόρμα που θα αφορά την εκπαίδευση και αναρωτιόμουν αν η εκπαίδευση μπορεί να αντιμετωπιστεί ως έργο τέχνης. Ίσως μια τέτοια οπτική να έδινε άλλες προεκτάσεις στην εκπαίδευση.

Δημιουργήσαμε μια σελίδα στο Facebook παρέα με άλλες δύο φίλες εικαστικούς την Εύα Ρέντζου και τη Χρύσα Σκορδάκη με τίτλο Re-start Education με σκοπό να διερευνήσουμε το κομμάτι της εκπαίδευσης ως ανοιχτή φόρμα που θέτει εκ νέου ερωτήματα γιατί εξελίσσετε σύμφωνα με τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής. Τα ερωτήματα που τέθηκαν την περίοδο του Covid 19 είναι: α) ποια είναι η υλικότητα του έργου στον ψηφιακό κόσμο, β) πως επηρέασε η πανδημία την τέχνη, γ) η φωνή των παιδιών, ποιες είναι οι προτάσεις τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, δ) τις προτάσεις διδασκαλίας σε υπαίθριους χώρους, ε) η εκπαιδευτική διαδικασία ως κομμάτι της κοινωνίας και του διαδικτύου.

Παρόμοια προσέγγιση έχει γίνει και από άλλους φορείς όπως το Unforzen Education που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Κρήτη με συνεργαζόμενους Πανεπιστημιακούς φορείς και την τοπική κοινωνία που φέτος είχα την τιμή να είμαι προσκεκλημένη να μιλήσω για τις εκπαιδευτικές εφαρμογές που έχει η διπλωματική εργασία μου στο μεταπτυχιακό Εφαρμοσμένη Κλινική Κοινωνιολογία και Τέχνη που αφορούσε την Τέχνη και το Περιβάλλον και τις εκπαιδευτικές εφαρμογές ως προέκταση της συγκεκριμένης θεματικής. Οπότε το θέμα της εκπαίδευσης είναι ένα ζητούμενο πολύ σοβαρό που έχει πολλές προεκτάσεις.

Πριν δύο χρόνια ασχολήθηκα με το προσφυγικό και προέκυψε η ιδέα της συνεργασίας του σχολείου προσφύγων Μαλακάσας με το σχολείο που εργάζομαι τα τελευταία χρόνια το 2ο Δημοτικό Αγ. Στεφάνου. Τα δύο σχολεία συναντήθηκαν και αφιέρωσαν, για μια μέρα, κοινές δραστηριότητες που βασίζονταν στην τέχνη και τον πολιτισμό. Αυτή η δράση είναι από τις πιο δυνατές εμπειρίες που έχω στον χώρο της εκπαίδευσης. Πιστεύω λοιπόν στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα της τέχνης και όπως η εκπαίδευση πρέπει να ενσωματώσει την κοινωνία στην θεματολογία της έτσι και η τέχνη οφείλει να είναι κοινωνική.

Who is Who

Η Σοφία Κυριακού γεννήθηκε στη Σύρο, το 1974 και ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Σπούδασε στην ΑΣΚΤ στο εργαστήριο του Γ.Ψυχοπαίδη και στη Βαρκελώνη στο Universidad de Barcelona – Facultat de Bellas Artes συμμετέχοντας στο πρόγραμμα Erasmus.
Έργα της βρίσκονται στις συλλογές της Πινακοθήκης Κυκλάδων, του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης Φλώρινας, της συλλογής του ΗΣΑΠ, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές. Το χρονικό διάστημα 2007-2011 δίδαξε ζωγραφική και σκηνογραφία στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στη Φλώρινα.
Την περίοδο 2012 – 2014 δημιούργησε, μαζί με συνάδελφό της, τον χώρο Owl Art Space και την εικαστική τριλογία Μετρολόγος και από το 2014 έως σήμερα διδάσκει στο πρόγραμμα Δια βίου εκπαίδευσης του ΤΕΕΤΦ του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στην Αθήνα. Έχει πραγματοποιήσει επτά ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλά art projects στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.