Γράφει ο Σωτήρης Χάιδας

Το ισραηλινό «The Kindergarten Teacher» (στα ελληνικά «Η Νηπιαγωγός») του 2014, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης εξ Αμερικής, με την Sara Colangelo να αναλαμβάνει να σκηνοθετήσει το δυτικής ματιάς remake του 2018, σε μια ταινία όπου η υπερβατική σε μινόρε κλίμακα υποκριτική της Maggie Gyllenhaal με την συγκρατημένη, εύφλεκτη έντασή της, ανυψώνει σημαντικά την ποιότητα του φιλμ, υποστασιοποιώντας ένα σοβαρό ζήτημα για τον νευραλγικό ρόλο του παιδαγωγού στην «άτεχνη», ομοιογενή κοινωνία. Με Όσκαρ Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Sundance, η Colangelo σκηνοθετεί ένα υβρίδιο ανάλαφρου δράματος και ψυχολογικού θρίλερ για να τεντώσει τα κοινωνικά ελατήρια και να ανοίξει έναν ουσιαστικό διάλογο για τον ρόλο της παιδείας αλλά και τα ολέθρια απωθημένα που κληροδοτoύνται από γενιά σε γενιά.

Η Lisa (Maggie Gyllenhaal), είναι μια 40χρονη γυναίκα που φαινομενικά τα έχει όλα: επαγγελματική αποκατάσταση, δύο παιδιά, ένα ευρύχωρο σπίτι και έναν προσηνή άντρα. Ζει όμως μια ακύμαντη, μονότονη ζωή χωρίς εκπλήξεις (αυτό φαίνεται από την πρώτη βουβή σκηνή), μέχρι που στο νηπιαγωγείο που εργάζεται ανακαλύπτει ένα 5χρονο αγοράκι (Jimmy), προικισμένο με λογοτεχνικό χάρισμα το οποίο απαγγέλει από το πουθενά υψηλού επιπέδου ποίηση, κάνοντάς τον να ξεχωρίζει στα μάτια της από την χάβρα του μέσου όρου των συμμαθητών του. Συνεπαρμένη από το ταλέντο του θεωρεί ότι υπό την σκέπη της θα αναδειχθεί επαρκώς, πεπεισμένη ότι είναι ο Μότσαρτ της ποίησης.

Η καθημερινότητά της θα αποκτήσει και πάλι νόημα με το να επιδιώκει να εξορύξει αυτό το ακατέργαστο πηγαίο ταλέντο που αναβλύζει δημιουργικότητα και φρεσκάδα και που σύμφωνα με την ίδια τόσο εκλείπει στην εποχή της αποσπασματικής υπερπληροφόρησης και ανέμπνευστης παρατήρησης. Στην σημερινή υλιστική κουλτούρα που πάσχει σύσσωμη από διαταραχή προσοχής, σαν επιδημία, έχοντας μάθει στις γρήγορες, μικρές απολαύσεις και άμεσες επιβραβεύσεις, η Lisa θα βρει επιτέλους το «λευκό χαρτί» στο οποίο θα εγχαράξει πολιτισμό, μεταλαμπαδεύοντας όλα εκείνα τα εφόδια που χρειάζεται για να μην χαθεί στην ξεχασμένη σκιά της μεγαλοφυίας του όπως πολλά άλλα παραδείγματα της περίπτωσής του. Ή μαλλον έτσι νομίζει…

Η νηπιαγωγός θα γίνει αυτόκλητα ο μέντορας του παιδιού, σπεύδοντας να προλάβει εν τη γενέσει την καλλιτεχνική ιδιοφυία που βγαίνει μια φορά στα 50 χρόνια και πιστεύει ότι έχει την ηθική υποχρέωση να του ανοίξει τους ορίζοντες προκειμένου να αξιοποιηθεί στο μέγιστο και να μεγαλουργήσει μελλοντικά. Έχει αναλάβει λοιπόν προσωπικά και incognito την «διασφάλιση» των ποιημάτων του, βεβαιώνοντας το ίδιο (αλλά και τον εαυτό της) ότι τίποτα δεν θα μείνει ανεκμετάλλευτο. Η ίδια εδώ και κάποιο διάστημα παρακολουθεί μαθήματα ποίησης και ενώ μέχρι πρότινος τα ερασιτεχνικά της ποιήματα περνούσαν απαρατήρητα, τώρα αρχίζει να μεταφέρει αυτούσια αυτά του Jimmy ισχυριζόμενη ότι είναι δικά της και αποσπώντας τους επαίνους από τους συμμαθητές και τον καθηγητή.

Η κατά τα άλλα ρομαντική Lisa αναρωτιέται μελαγχολικά γιατί έχει χαθεί πλέον η δημιουργική περιέργεια στους νέους, ο στοχασμός, η τέχνη και η μαγεία της ποίησης σε έναν αποχρωματισμένο κόσμο δεδομένων και στείρας μάθησης, κάτι που ξέρει από πρώτο χέρι παρατηρώντας καθημερινά τα αποχαυνωμένα έφηβα παιδιά της που ανήκουν στην προαναφερθείσα γενιά (και στον «μέσο όρο») των υπνωτιστικών social media. Όλοι δείχνουν να την καταλαβαίνουν κάθε φορά που εκθέτει τους προβληματισμούς της, αλλά κατά βάθος κανείς δεν είναι πρόθυμος να συνεισφέρει στην συζήτηση πέρα από την σιωπηρή του συμφωνία, θεωρώντας ενδόμυχα ότι αποτελεί πολυτέλεια το να κάθεσαι να στοχάζεσαι ρομαντικά, να σκέφτεσαι, να ονειροπολείς, να δημουργείς, να συνθέτεις τις σκέψεις σου, σε μια ψηφιακή πραγματικότητα που αποτελεί πλέον το όπιο του λαού.

Πελαγωμένη από την απαξίωση των νέων για τον κόσμο των γραμμάτων και για την οποία τόσο έχει φροντίσει όλα αυτά τα χρόνια το εκπαιδευτικό σύστημα, η Lisa εμφανίζεται ως θεματοφύλακας της ποίησης, ο αποκαταστάτης της εξισωτικής εκπαιδευτικής αδικίας, η σωστή επιρροή για έναν εν δυνάμει ποιητή σαν τον Jimmy. Της έχει γίνει τόσο έμμονη ιδέα η διάσωση (και σχεδόν λογοκλοπή) των θνησιγενών ποιημάτων του μικρού (τα απαγγέλει μονάχα μια φορά και εντελώς στα ξαφνικά σαν θεία φώτιση), που του έχει δώσει το τηλέφωνό της προκείμενου οποτεδήποτε του έρχεται η καλλιτεχνική φλασιά να μην διστάζει να της τηλεφωνεί κατεθείαν για να προλάβει να τα μεταφέρει στο χαρτί. Είναι το παιδί που θα ήθελε να έχει, η «μάνατζέρ» του, η παιδαγωγός που τον παρακινεί να σκέφτεται έξω από το κουτί, συμβουλέυοντάς το να επεξεργάζεται ένα ερέθισμα από πολλές οπτικές γωνίες και να απέχει από τις ανώριμες, ανοϊκές συνήθειες των συνομήλικών του που σε αντίθεση με αυτό, δεν είναι τίποτε άλλο από απλά καθημερινά παιδιά. Αρχίζει σταδιακά και χτίζεται μια πολύ ιδιαίτερη, αλλόκοτη σχέση μεταξύ των δύο που γίνεται τρόπον τινά καταπιεστική από πλευράς της Lisa, με τον επικίνδυνα αμετάπειστο εφυσυχασμό της ότι πράττει το σωστό να ξεπερνάει τα όρια.

Από την καλοκάγαθη νηπιαγωγό και μητέρα που θέλει να καλλιεργήσει το ιδανικό έδαφος για να ευδοκιμήσει αυτό το σπάνιο «φυτό» που ανακάλυψε, περνάει τα όρια του φυσιολογικού και από αγνή πρόθεση οδηγείται σε εμμονική υπερβολή, προβολή των ενήλικων καταπιεσμένων απωθημένων της -όπως μαθαίνουμε αργότερα- πάνω στην ψυχή ενός ταλαντούχου μεν, παιδιού δε, με την εγωιστική προκρούστια μεταχείρισή της να λειτουργεί προς τέρψη της δικής της τελικά ανεπάρκειας.

Με την δικαιολογία του «εγώ ξέρω καλύτερα από τον καθένα ποιο είναι το σωστό για το παιδί», κινητοποιεί το αγοράκι να παράγει το ψυχωφελές -κατά αυτήν- έργο της ποίησης, χωρίς να την απασχολεί τίποτε άλλο. Κανείς από την οικογένεια του αγοριού δεν έχει χρόνο να ασχοληθεί διεξοδικά με το ταλέντο του, ούτε και την θέληση, με την Lisa να ζητάει από τον μονίμως απασχολημένο πατέρα του όλο και περισσότερο χρόνο μαζί με το παιδί και απουσιάζοντας ταυτόχρονα όλο και πιο πολύ από την δική της οικογένεια.

Με μια πολύ λιτή και εσωτερικά δυναμική ερμηνεία, η Maggie Gyllenhaal εναρμονίζεται ακριβώς με την διαδρομή της ταινίας από το δράμα στο ψυχολογικό θρίλερ θίγοντας ενδιαφέροντα ζητήματα, δύσκολα στην διαχείρισή τους, καταφέρνοντας να κρατήσει μια καλή ισορροπία και μια ομαλή μετάβαση από την λογική στην τρέλα. Μια υποδειγματική ερμηνεία που δεν παραπαίει σε καμιά στιγμή της ταινίας, δεν ξεσπάει καταχρηστικά ούτε ψάχνει την υπερβολή για να αναδειχθεί η ίδια έναντι της ιστορίας, με τους περιφεριακούς χαρακτήρες όμως πολύ επιφανειακούς και αρκετά απόντες στα δρώμενα με το να αγνοούν τα επαναλαμβανόμενα «καμπανάκια», αλλά και την οριακά τραβηγμένη κατεύθυνση της πλοκής στην εσχατιά της ταινίας.

Το «Kindergarten Teacher» επιδιώκει να αναρωτηθεί στοχαστικά για την επίπεδη οριζοντιοποίηση της παιδείας σε έναν χρησιμοθηρικό κόσμο υπερκαταναλωτισμού και μετριότητας, να καταγράψει τα όρια του παρεμβατικού ρόλου του νηπιαγωγού-διαμορφωτή των παιδιών και σε τι βαθμό αυτό γίνεται ιδεαλιστικός αυτοσκοπός. Μην ξεχνάμε και ότι οι ίδιοι οι δάσκαλοι και οι συνεπακόλουθες συμπεριφορές τους, είναι τέκνα της ίδιας αναιμικής κοινωνίας που θρέφει την κοινωνιοπάθειά τους άρα και δυνητικοί κληροδότες αυτής. Η καταπίεση κάθε προηγούμενης γενιάς στην επόμενη που έμαθε με το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», καθρεφτίζεται τέλεια στην πρωταγωνίστρια που καλύπτει την δική της μετριότητα και κόμπλεξ, με ρίσκο να τραυματίσει την αγνή ψυχή του παιδιού που το μόνο που θέλει (και πρέπει) είναι να ζήσει την αθώα ηλικία του…