Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Ο William Kentridge εκτός του ότι είναι ένας από τους πιο γνωστούς δημιουργούς στο χώρο της σύγχρονης τέχνης, συνεχίζει να μας ξαφνιάζει ευχάριστα, κυρίως μέσα από τις ευρηματικές και ανατρεπτικές μεθόδους που χρησιμοποιεί, για να πραγματοποιήσει και να παρουσιάσει τα έργα του.
Ανάμεσά στα έργα του, εγκαταστάσεις μεγάλων διαστάσεων, όπως το “Triumphs and Laments”, μήκους 550 μ. που εκτείνεται κατά μήκος του αναχώματος του ποταμού Τίβερη, στη Ρώμη και που όπως ο ίδιος αποκάλυψε κατά την παρουσίασή του, το καλοκαίρι του 2016, η κατάληξή του θα είναι, να γίνεται όλο και πιο αχνό από την ατμοσφαιρική ρύπανση, που επικάθεται πάνω του, μέχρι να εξαφανιστεί εντελώς, μέσα στα επόμενα χρόνια.
Η εμβληματική αυτή τοιχογραφία αποτελείται από περισσότερες από ενενήντα μορφές που σε μια ιδιότυπη πομπή, παραθέτουν στο θεατή τις πιο σημαντικές στιγμές της ιστορίας της Ρώμης, ξεκινώντας από τη μυθολογική εποχή και φτάνοντας στο σήμερα, λειτουργώντας σχολιαστικά, μέσα από τα θραύσματα της ιστορίας, στην επιρροή που ασκεί αυτή, πάνω στην ανθρώπινη φύση.
Όλα, όμως τα έργα του Kentridge, ανεξάρτητα από την τεχνική ή τις διαστάσεις τους, λειτουργούν σχολιαστικά σε όλες τις μορφές καταπίεσης που μπορεί κάποιος να συναντήσει είτε στο κοντινό είτε στο ευρύτερο περιβάλλον του, φτάνοντας να θίγει παγκόσμια θέματα, όπως αυτό του ρατσισμού.
Μεγάλο ρόλο, στη διαμόρφωση της άποψής του, προσωπικής και καλλιτεχνικής, έπαιξε σίγουρα το γεγονός πως γεννήθηκε σε μια χώρα, όπου η καταπίεση του ανθρώπινου είδους υπήρξε για εκείνον βιωματική.
Γεννημένος, τον Απρίλιο του 1955, στο Johannesburg της Νότιας Αφρικής, μεγάλωσε σε μια εύπορη οικογένεια, με τους δικηγόρους γονείς του να αναλαμβάνουν την υπεράσπιση θυμάτων του Apartheid. Ο πατέρας του, ο διεθνούς φήμης, εβραϊκής καταγωγής, δικηγόρος Sydney Kentridge ήταν συνεργάτης του Nelson Mandela, ενώ ένα από τα θύματα του Αpartheid που υπερασπίστηκε, ήταν ο δολοφονημένος Steve Biko, εξού και το ομώνυμο τραγούδι από τον Peter Gabriel.
Αν και σπούδασε Πολιτικές και Αφρικανικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Witwatersrand, στο Johannesburg, φαίνεται πως υπήρχε, από την πλευρά του, μια έλξη για τις Καλές Τέχνες και έτσι συνέχισε στο Johannesburg Art Foundation.
Δεν έμεινε, όμως εκεί, μιας και η μεγάλη επιθυμία του, ήταν να γίνει ηθοποιός και έτσι στις αρχές του 1980 βρίσκεται στο L’École Internationale de Théâtre Jacques Lecoq, στο Παρίσι. Αργότερα, θα δηλώσει: “Ήμουν τυχερός που ανακάλυψα, στη δραματική σχολή ακόμη, πως θα γινόμουν ένας πολύ κακός ηθοποιός κι έτσι περιορίστηκα στο ρόλο του καλλιτέχνη”.
Ο William Kentridge δεν έβαλε ποτέ όρια στην τέχνη του. Πειραματίστηκε και συνεχίζει να το κάνει με διάφορες μορφές, όπως το σχέδιο που το μετέτρεψε στα γνωστά “πρωτόγονα κινούμενα σχέδια” του, τα τυπώματα, τις εγκαταστάσεις, το animation, αλλά και τη δημιουργία ταινιών μιας και για μεγάλη χρονική περίοδο το έκανε από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή.
Η κοινωνικοπολιτική κατάσταση, όμως, της χώρας που γεννήθηκε και μεγάλωσε, μεταλλάσσεται, μετουσιώνεται και επανέρχεται διεισδύοντας στα έργα του, σαν να προσπαθεί να κατανοήσει και να καταδείξει την έννοια των διαχωρισμών.
I am only an artist!
Η ιδιαίτερότητα, της τέχνης του βρίσκεται στο ότι παρ’όλο που τα θέματα που πραγματεύεται είναι σκληρά, το αποτέλεσμα είναι σχεδόν ονειρικό, σαν να ακροβατεί με ευαισθησία ανάμεσα στις σκιές.
Εγκατάσταση στον πεζόδρομο Διονυσίου Αρεοπαγίτου, 31 Μαΐου – 1 Αυγούστου 2017
Αυτό το είδαμε, πριν περίπου ένα χρόνο, τον Ιούνιο του 2017, στο “More Sweetly Play the Dance”, μια βιντεοεγκατάσταση, στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, εμπνευσμένο από ένα ποίημα του Paul Celan.
More Sweetly Play the Dance”, μια βιντεοεγκατάσταση, στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών
Η πομπή από τις σκιώδεις φιγούρες που προχωρούν υπό τους ήχους μιας ορχήστρας, με άμεσες αναφορές στην προσφυγική κρίση, κάθε άλλο παρά σε νεκρική πομπή παραπέμπει. Για τον Kentridge είναι ένας μεσαιωνικός danse macambre, μια λιτανεία με χορευτές που αντιστέκονται στον θάνατο.
Η καλλιτεχνική του ταυτότητα, παρά τη διαρκή εξερεύνηση των μέσων, ουσιαστικά διαμορφώθηκε από το σχέδιο και τη χαρακτική που καταλαμβάνουν σχεδόν πάντα, πρωτεύοντα ρόλο στις δουλειές του, σε συνδυασμό με αυτοαναφορικά στοιχεία.
Στο συγκλονιστικό “Felix in Exile, 1994“, ο Kentridge γράφει στο εισαγωγικό του σημείωμα, προσπαθώντας να δώσει τη δική του οπτική για τη γενέτειρά του, που έψαχνε να βρει την εθνική της ταυτότητα και όπου δυο κόσμοι έπρεπε να συνυπάρξουν, σε μια διαφορετική πραγματικότητα:
“Με τον ίδιο τρόπο που υφίσταται μια ανθρώπινη πράξη διαμελισμού του παρελθόντος, υπάρχει και μια φυσική διαδικασία κατά του εδάφους μέσω της διάβρωσης, της ανάπτυξης και της υποβάθμισης που επιδιώκει να κηλιδώσει τα γεγονότα. Στη Νότια Αφρική η διαδικασία αυτή έχει άλλες διαστάσεις. Ο όρος “νέα Νότια Αφρική”, έχει μέσα του την ιδέα της ζωγραφικής πάνω από το παλιό, την φυσική διαδικασία του διαμελισμού και την πολιτογράφηση νέων πραγμάτων.”
Συνοψίζοντας, μπορούμε να παρατηρήσουμε πως το έργο του Kentridge, στο σύνολο του διακατέχεται από έναν λυρισμό και μια διαυγή πολιτική σκέψη, που δίνουν στο θεατή τη δυνατότητα να προβληματιστεί πάνω σε σοβαρά κοινωνικοπολιτικά θέματα, χωρίς όμως να τον σοκάρουν κατά την προβολή και τη θέασή τους.
Ο ίδιος, άλλωστε, δηλώνει με το ιδιαίτερο χιούμορ που τον χαρακτηρίζει, για τη συμμετοχή του στο “Refuse the Hour”, τη θεατρική εκδοχή του installation project “The refusal of Time”, που παρουσιάστηκε στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το 2012 :
“Εφόσον ανήκεις στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης, είναι πολύ δύσκολο να μην είσαι θεατρικός περφόρμερ. Συχνά καλείσαι, να δώσεις μια διάλεξη. Οπότε, αυτό το έργο είναι μετεξέλιξη της σχέσης ανάμεσα στον καλλιτέχνη που μιλάει και στο κοινό, που ακούει.
Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο. Προτού γίνω καλλιτέχνης, φοιτούσα σε δραματική σχολή στο Παρίσι και ήθελα να γίνω ηθοποιός. Απέτυχα, όμως, οικτρά. Υπό μία έννοια αυτή η περφόρμανς είναι ένας τρόπος να αποδείξω στον εαυτό μου, ότι μπορώ να είμαι και ηθοποιός. Λυπάμαι που το κοινό θα πρέπει να υποφέρει ως εκ τούτου…”
