Την ατομική έκθεση της Ρίας Δάμα με τίτλο «Αίνιγμα σε εννέα συλλαβές» παρουσιάζει ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) έως την 18η Ιουλίου στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη».

Κοιτώντας τα έργα της Ρίας Δάμα πιάνεις τον εαυτό σου να ιχνηλατεί ασταμάτητα. Διαβάζεις έξοχες φράσεις σε λόγια γλώσσα και προσπαθείς να εντοπίσεις την πηγή τους. Περιεργάζεσαι σχέδια και αφαιρετικά μοτίβα και αναρωτιέσαι ποια μπορεί να είναι η προέλευσή τους. Στο έργο της Δάμα η διαδικασία του βλέπειν ανάγεται σε μια αέναη ιχνηλάτηση, η οποία οδηγεί σε μια εσωτερική περιπλάνηση.

Ο τίτλος I’m a riddle in nine syllables («Αίνιγμα σε εννέα συλλαβές») είναι απόλυτα ταιριαστός για να περιγράψει το περιεχόμενο της έκθεσης αλλά και την εμπειρία θέασης. Κατά έναν περίεργο τρόπο, η αινιγματική αίσθηση που υποβάλλουν τα έργα της Δάμα εξηγεί και την κεντρική θεματική της έκθεσής της, η οποία εστιάζει στη γυναίκα και στον ψυχικό της κόσμο. Η καλλιτέχνιδα δανείζεται τον πρώτο στίχο από το ποίημα «Metaphors» (1959) της Sylvia Plath, ένα ποίημα-γρίφο με αναφορές στην εγκυμοσύνη, για να προσεγγίσει αυτό που ο Freud ονόμασε «γρίφο της φύσης της θηλυκότητας».

Τα κείμενα στα έργα της Δάμα προέρχονται από διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ενώ οι τίτλοι των έργων είναι στίχοι από ποιήματα της Sylvia Plath. Οι αγγλικοί τίτλοι, που σκόπιμα έχουν παραμείνει αμετάφραστοι, αναφέρονται στη θεματική κάθε έργου και αποτελούν ουσιώδες τμήμα του· ο ρόλος τους δεν είναι απλά συνοδευτικός ή περιγραφικός. Το εγχείρημα, ωστόσο, είναι παράτολμο: δύο ανόμοιες γλώσσες έρχονται σε αντιπαράθεση, σε έναν διαπολιτισμικό διάλογο.

Η έκθεση της Ρίας Δάμα στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να προσεγγίσουμε έναν γρίφο που εκ προοιμίου δεχόμαστε ότι είναι άλυτος ή δισεπίλυτος, και ίσως γι’ αυτό παραμένει ελκυστικός.

Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

-«I’m a riddle in nine syllables» – «Αίνιγμα σε εννέα συλλαβές»: Ρία, πώς προέκυψε αυτό το concept;

-Η γραφή και η γυναίκα αποτελούν δύο βασικούς άξονες της έκθεσης. Η επαφή με το λογοτεχνικό κείμενο αποτέλεσε την αφορμή για την υλοποίηση μιας σειράς έργων. Αποσπασματικές φράσεις από διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη συνδιαλέγονται με σχέδια και λεπτομέρειες από αφαιρετικά μοτίβα παραδοσιακών κεντημάτων. Oι τίτλοι που χρησιμοποιήθηκαν είναι στίχοι από ποιήματα της Σύλβια Πλαθ και λειτουργούν συνθετικά επιτείνοντας την αινιγματική αίσθηση που αποπνέει το κάθε έργο μιας σειράς. Το σώμα, το ένδυμα, το βλέμμα, η χειρονομία, η ευκολία, η αδυναμία έκφρασης, η ψυχική διάθεση.. Για τον λόγο αυτό συνδυάζονται αυτά τα δύο είδη γραφής, η ποίηση δηλαδή μιας γυναίκας και η αφήγηση ενός άντρα πάνω στο ίδιο θέμα.

-Τι σημαίνει για σένα η ποίηση της Sylvia Plath;

-Η ποίηση της έχει μια έντονη εσωτερικότητα. Η εξερεύνηση του εαυτού στη συγκεκριμένη περίπτωση αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Η συναισθηματική κατάσταση που περιγράφεται κάθε φορά καθώς και ο ήχος των στίχων της επισφραγίζει την συναισθηματική φόρτιση που απεικονίζεται σε κάθε έργο αυτής της ενότητας θίγοντας ζητήματα όπως ο έρωτας, η σύμβαση, η υπέρβαση, η προδοσία.

-Τι εκθέματα παρουσιάζεις και τι υλικά έχεις χρησιμοποιήσει;

-Σε κάποια από τα έργα της ενότητας αποτυπώνονται λέξεις και φράσεις πάνω σε ιαπωνικά ημιδιάφανα χαρτιά. Η γραφομηχανή λειτουργεί ως μέσο καταγραφής. Δίνεται έμφαση στη χειρονομία της γραφής ως μια ατέρμονη προσπάθεια αποτύπωσης του μηνύματος σε μια λευκή επιφάνεια. Απομένουν μόνο ίχνη συναισθημάτων. Η σχέση του μέσα με το έξω, το βλέμμα, το αγνάντεμα, η αναμονή για κάτι που επίκειται. Η επανάληψη λέξεων συχνά επιτείνει την ένταση του νοήματος. Ακριβώς κάτω από αυτές, έχεις ημιδιάφανες επιφάνειες που τοποθετούνται με τελετουργική σχεδόν ακρίβεια λεπτομέρειες από παραδοσιακά κεντήματα της περιοχής των Σποράδων κάνοντας αναφορά στον μόχθο αυτών των γυναικών αλλά και στην αριστοτεχνική τους συνθετική ικανότητα.

Άλλα έργα είναι ανάγλυφα τυπώματα χωρίς μελάνι πάνω σε χαρτί με θέμα ανησυχία, έκφραση μέσω του λόγου, αδυναμία έκφρασης και εσωτερική φωνή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση γίνεται σαφής αναφορά στο άυλο, στο ελάχιστο. Οι φράσεις λειτουργούν ως άξονες. Μετατρέπονται σε ανάγλυφες επιγραφές καταγραφής συναισθημάτων, των οποίων το νόημα αποκωδικοποιείται με νέο τρόπο.

Παρουσιάζονται έξι light boxes. Στα συγκεκριμένα έργα, όπου συμβολίζεται ο κύκλος ζωής, ο έρωτας, ο γάμος, η σύμβαση ή η υπέρβαση, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αποτύπωση της ψυχολογικής κατάστασης μιας σύγχρονης γυναίκας.

Την ενότητα αυτή συμπληρώνουν τέσσερις μεταξοτυπίες με μοτίβα από παραδοσιακά κεντήματα τα οποία αποδομούνται και σχεδιάζονται εκ νέου για τη δημιουργία μιας εικόνας που αποκτά πλέον διαφορετικό νόημα.

Στο κάτω επίπεδο του Μουσείου παρουσιάζονται τέσσερις εγκαταστάσεις στο χώρο με κεραμικά και πορσελάνη. Εδώ το κείμενο απουσιάζει. Χρησιμοποιούνται πάλι μοτίβα από παραδοσιακά κεντήματα που μεταφέρονται σε άλλη κλίμακα. Επαναλαμβανόμενες φόρμες που αναιρούνται συνεχώς. Εμμονή για ακρίβεια. Το ελάχιστο ως δομικό στοιχείο για τη δημιουργία μιας εικόνας. Αποδόμηση και ανασύνθεση. Αναζήτηση προσωπικών συσχετίσεων με κάτι που μοιάζει παλιό αλλά και οικείο συνάμα. Πρόκειται για την ανάπτυξη μιας οικείας εικόνας στον χώρο υπό άλλη οπτική και σε άλλη διάσταση.

Η σημειολογία του ενδύματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με κάθε κοινωνία ή πολιτισμό

-Με ποιο κριτήριο τα έχεις τοποθετήσει έτσι στο χώρο;

-Η έκθεση αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη». Στον πρώτο όροφο του Μουσείου παρουσιάζονται έργα, τα οποία σχετίζονται με τη γραφή και με μια αφαιρετική απόδοση μοτίβων από παραδοσιακά κεντήματα. Στο κάτω επίπεδο παρουσιάζονται τέσσερις εγκαταστάσεις στο χώρο. Τα μοτίβα αυτά αποδομούνται και τείνουν τελικά να μοιάζουν με συντεταγμένες σημείων ενός χάρτη ή pixels μιας εικόνας όπου καθετί έχει καθορισμένη θέση, αποτελώντας ταυτόχρονα δομικό στοιχείο για να προκύψει μια ολοκληρωμένη σύνθεση στο χώρο.

-Τί ρόλο πιστεύεις παίζει το ένδυμα στη ζωή μας; Ποια η σημασία του;

-Η σημειολογία του ενδύματος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με κάθε κοινωνία ή πολιτισμό. Γίνονται σαφείς αναφορές στο γυναικείο σώμα και ότι από αυτό αποκρύπτεται και αποκαλύπτεται μέσω του ενδύματος. Γεγονός είναι επίσης ότι στο παρελθόν το ένδυμα δεν ήταν αναλώσιμο όπως σήμερα. Αντιθέτως, αποκτούσε ιδιαίτερη σημασία καθώς ήταν χειροποίητο και πολλές φορές είχε ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για μια γυναίκα, όπως για παράδειγμα η προετοιμασία ενός νυφικού φορέματος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η έννοια της μετατροπής – μεταποίησης του για να προσαρμοστεί σε ένα άλλο σώμα το οποίο επρόκειτο να το υποδεχτεί αφού πολλές φορές το ίδιο ρούχο περνούσε από γενιά σε γενιά.

Επίσης στοιχείο που με απασχόλησε εικαστικά είναι αφή και ο τρόπος με τον οποίο το ρούχο έρχεται σε επαφή με το σώμα. Η έννοια αυτή του αγγίγματος υποδηλώνεται και στα έργα με τα αλλεπάλληλα στρώματα φύλλων χαρτιού όπου συνδιαλέγονται μεταξύ τους λέξεις και μοτίβα, γραμμές, σημειώσεις, χνάρια.

-Τέχνη και κοινωνικά στερεότυπα. Θίγεις αυτά τα στερεότυπα στην έκθεσή σου;

-Μέσα από αυτή την έκθεση γίνεται σαφής αναφορά στις κοινωνικές συμβάσεις, στην καταπίεση των γυναικών.

-Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» στην Πλάκα. Ταιριάζει πολύ στο concept σου σε αυτό το Μουσείο.

-Αναμφισβήτητα η παρουσία μιας τόσο σημαντικής γυναίκας για την ανάδειξη της Λαϊκής Παράδοσης, αποτέλεσε σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη της ιδέας μου μέσα σε αυτό το χώρο και η προσπάθεια σύνδεσής της με το παρόν. Στην έκθεση αυτή προτείνω μια καινούρια ανάγνωση μέσα από στοιχεία της παράδοσης.

Δεν γινόταν να παραβλέψω το γεγονός πως σε αυτόν τον χώρο έζησε η Αγγελική Χατζημιχάλη. Έδωσα λοιπόν έμφαση στην έννοια του σπιτιού ως χώρου οικείου, όπου ξεδιπλώνονται όλες οι πτυχές του μυστηρίου που αποκαλείται γυναίκα.

-Μελλοντικά σχέδια…

-Η ιδέα της γραφής ως σχήμα, ίχνος είναι κάτι που με απασχολεί ως εικαστικό έντονα τα τελευταία χρόνια. Θα υπάρξει συνέχεια της εικαστικής μου έρευνας πάνω σε αυτό το θέμα.

Who is Who

Η Ρία Δάμα αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας το 2012. Έχει επιπλέον ολοκληρώσει τις σπουδές της στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθήνας. Έχει επίσης κάνει αντίστοιχες σπουδές στο Τμήμα Ισπανικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Σεβίλλης και στη Σχολή Καλών Τεχνών του Middlesex University στο Λονδίνο. Έχει παρουσιάσει δουλειά της σε ομαδικές εκθέσεις. Ενδεικτικά: Collectanea, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, Αθήνα (2020)· Διερχόμενοι Project, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Αθήνα (2017)· Μικρά Έργα, Γκαλερί Καπλανών, Αίθουσα Τέχνης Ένα, Αθήνα (2017)· Μικρόκοσμος, Ελληνογαλλικός Σύνδεσμος, Αθήνα, (2014)· Άχρηστο-Χρηστικό, Ελληνογαλλικός Σύνδεσμος, Αθήνα (2014).

Info Έκθεσης

Ρία Δάμα: Αίνιγμα σε εννέα συλλαβές

Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», Πλάκα

Διάρκεια έκθεσης: ως 18 Ιουλίου 2021

Επιμέλεια έκθεσης: Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εικαστικών εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ