Γράφει η Ζέτα Τζιώτη

Καλλιτέχνης με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ποικίλες εκφάνσεις στη δουλειά της η Αιμιλία Παπαφιλίππου. Σχέδια με μολύβι, βίντεοεγκαταστάσεις, performance, χρήση διαφόρων υλικών και τεχνοτροπιών, συμμετοχή σε συνέδρια στο εξωτερικό και άλλα πολλά είναι κάποιοι από τους τρόπους που προσεγγίζει την τέχνη.

Πρόσφατα καλεσμένη στη Γερμανία ως κεντρική ομιλήτρια στο συνέδριο Raumwelten, Αρχιτεκτονικής, Σχεδιασμού Δημόσιου Χώρου και Νέων Μέσων, οι διοργανωτές την παρουσίασαν στο κοινό ως artist-thinker. Τίτλος απόλυτα αντιπροσωπευτικός και ταιριαστός, καθώς η εικαστικός αντιλαμβάνεται την Τέχνη, όπως τα μαθηματικά δηλαδή ως τεχνολογία της σκέψης και στρατηγική εξέλιξης όπου τα έργα τέχνης είναι παράλληλα τα εργαλεία αλλά και τα επιτεύγματα.

Από την συνομιλία μας αντιληφθήκαμε ότι πιστεύει ότι μέσω και της Τέχνης και των μορφοποιήσεών της, η ανθρωπότητα, συγκροτεί και εξελίσσει την συνειδητότητα. Με αυτή τη λογική η Παπαφιλίππου εικάζει, θεωρεί, εκτιμά, σκέφτεται και διεγείρει στο κοινό της τις ίδιες διαθέσεις.

Κατ΄ αυτή την έννοια, κάθε εικόνα είναι μια κατασκευή της αντίληψής μας και προκύπτει ως σύλληψη αντίταξης.

Εμείς συναντήσαμε την εικαστικό ένα απογευματάκι μετά την εντυπωσιακή παρουσίαση του έργου της με τίτλο το «Σκακιστικό Συνεχές: Το Αέναο Τώρα» στα Μεσαιωνικά Τείχη της Ρόδου με πρόσκληση και χορηγία του Rodos Palace.

–Αιμιλία, έργα ποιων καλλιτεχνών έχουν τραβήξει την προσοχή σου;

-Πολλών…ίσως έχει περισσότερο ενδιαφέρον να πω πως με απασχολούν οι σχέσεις μεταξύ τους. Σκέφτομαι, ας πούμε, πως τα pixel των ηλεκτρονικών εικόνων στο κινητό η στο κομπιούτερ μας (pixel είναι τα τετραγωνάκια που τις συνθέτουν), προϋποθέτουν τον ιμπρεσιονισμό, που ελευθέρωσε και μαλάκωσε τη φόρμα, και τον ποϊντιλισμό που απέδωσε τη φόρμα με τελείες/πόϊντς. Βεβαίως προϋποθέτουν και τα συστήματα κανάβου.

Από την γεω-μέτρηση με νήματα ώστε να προσδιοριστούν όρια, χωράφια, κτήσεις και κτίσματα, στον Μόντριαν, αλλά και σε άλλους, ο κάναβος είναι ένα πολύ ενδιαφέρον σύστημα κατάτμησης και παραλλήλως χαρτογράφησης «συνόλου»- εδώ σκέφτομαι το GPS.
Ίσως μάλιστα αξίζει να σκεφτούμε πως η κατάτμηση αλλά και η μετάδοση εικόνων ως παλμικότητα, ενυπάρχει στα ψηφιδωτά που ανακλούν λαμπυρίζοντας το φως!

Θυμήθηκα τώρα τα εξαιρετικά ψηφιδωτά στη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη, ή αρκεί ακόμη να δεις, από την οδό Ερμού το απόγευμα, την πρόσοψη της Μητρόπολης των Αθηνών όταν πέφτει ο ήλιος…
Όταν κανείς βιώσει τη συμπεριφορά των ψηφιδωτών στο θόλο κάποιας Βυζαντινής εκκλησίας, αλλά και τον ήχο κάτω από αυτόν τον θόλο, ίσως και να τον συσχετίσει με τα κοίλα κάτοπτρα του Αρχιμήδη και την μετάδοση της ενέργειας. Και εδώ αναφέρομαι στην ανάφλεξη των εχθρικών πλοίων κατευθύνοντας μέσω κοίλων κάτοπτρων την ηλιακή ακτινοβολία.

Συνειδητοποιώ μάλιστα πως η συγκέντρωση του φωτός και του ήχου ως αποκαλυπτική μιας άλλης, υπερβατικής της πραγματικότητας διάστασης, θα μπορούσε, εκτός της λατρευτικής αρχιτεκτονικής, να συνδεθεί με τα δορυφορικά πιάτα που λαμβάνουν και μεταδίδουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα…

–Να υποθέσουμε ότι το αγαπημένο σου μάθημα στο σχολείο, εκτός από τα καλλιτεχνικά, ήταν η φυσική;

-Μα ναι! Η Φυσική όντως με ενδιαφέρει. Με γοητεύει η προσπάθεια κατανόησης της Φύσης ως Συν Παν…το απειροελάχιστο, το μέγιστο και το αδιανόητο συνδέονται και πάντα υπάρχουν παραλληλίες μεταξύ Τέχνης και Επιστήμης.

–Πως φανερώνεται αυτό στη δουλειά σου;

-Ίσως αξίζει να αναφερθώ στο εξής: Ένα καλοκαίρι, στην δύση του ηλίου κοιτώντας τη θάλασσα συνειδητοποίησα, έξαφνα και με μεγάλη έκπληξή μου, πως αυτό που είναι ένα καθόλα οικείο, αγαπημένο τοπίο, το στραφτάλισμα της θάλασσας που αγναντεύουμε ρεμβάζοντας, μοιάζει με το «χιόνι» της τηλεόρασης όταν η συσκευή μας δεν λαμβάνει σήμα που είναι ένα κατεξοχήν χαοτικό φαινόμενο της τεχνολογίας και μας σπάει τα νεύρα!

Αυτή η παρατήρηση ομοιότητας(;), ομολογίας(;) παραλληλίας(;) «Χάους» και «Τάξης» ήταν στον πυρήνα του έργου μου FIXed in Flux στην εναρκτήρια έκθεση, το 2000, του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, στην πρώην ζυθοποιία ΦΙΞ/FIX. Παρότι το κτήριο ήταν ένα «χάος», σε ερηπιώδη κατάσταση με διαφημιστικές αφίσες στο εξωτερικό του, η πρόσκληση ήταν να κάνουμε κάτι (δίχως budget) στην «λευκή» αίθουσα που είχε διαμορφωθεί για την έκθεση Τσαρούχη που είχε προηγηθεί και της ανακήρυξής του σε Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Αισθάνθηκα πως όφειλα να αποδεχτώ την πραγματικότητα και τις μουσειακές συμβάσεις και τον χώρο και, μετά από μεγάλη δυσκολία, γκρέμισα τον τοίχο και μπήκα στο «χάος» του ΦΙΞ… Αυτό μου κόστισε ακριβά (καθώς βεβαίως ήτανε θεσμική κριτική) αλλά και παράλληλα μου άνοιξε δρόμους…μεταξύ άλλων την πρόσκληση να είμαι η κεντρική ομιλήτρια στο συνέδριο που προανέφερα.

-Διακρίνουμε ότι η Φύση αλλά και η Τεχνολογία έχουν επηρεάσει σημαντικά τη δουλειά σου. Πώς θα το σχολίαζες αυτό;

-Έχουμε τη τάση να θεωρούμε πως η «Φύση» είναι μια αναλλοίωτη σταθερά αλλά δεν ισχύει. Αρκεί να θυμηθούμε τους Δεινοσαύρους…

Συνεπώς κάθε επίτευγμα του ανθρώπου, από την γεωργία και την καλλιέργεια της γης στην καλλιέργεια του πνεύματος, ως «κουλτούρα», από το πέταγμα του δόρατος στο πέταγμα των δορυφόρων, από τα αρδευτικά κανάλια στις πλεύσεις των καραβιών, τα μονοπάτια των καραβανιών και το πλέγμα του διαδικτύου, είναι τεχνολογία και παράλληλα μετα-Φύση.

Φύση και Τεχνολογία λοιπόν δεν διαχωρίζονται -πρόκειται μάλλον για προμηθεϊκή συνθήκη που στον μεν Προμηθέα κόστιζε το συκώτι του καθημερινά και στη Βίβλο κόστισε την έξοδο από τον Παράδεισο…

Βέβαια η νεαντερτάλεια λογική μας, αυτή της επικυριαρχίας, φαίνεται να παραμένει ακλόνητη, ενώ η «φωτιά, που κλέψαμε από τους θεούς» μας έχει κάνει τόσο ισχυρούς που πλέον καταστρέφουμε τον πλανήτη! Ίσως ήρθε η ώρα να αντιληφθούμε πως ο σεβασμός είναι φυσικός νόμος…

Όταν λοιπόν συνδέω τους ανθρώπους με ένα νήμα, η τάνυση του νήματος σωματοποιεί, μέσω της έντασης που νιώθουν στα χέρια τους, την ύπαρξη των άλλων αλλά και την έννοια της συμπαντικής συνεκτικότητας

-Ιδεόγραμμα του “Σκακιστικού Συνεχούς”. Εξήγησέ μας τι είναι αυτό και πώς προέκυψε;

-Το ιδεόγραμμα του «Σκακιστικού Συνεχούς» (1992) αποδίδει καθολοκληρίαν την σκακιέρα, αλλά με μια μονοκονδυλιά. Μας καλεί να πάψουμε να σκεφτόμαστε στην λογική της επικυριαρχίας του μαύρου-άσπρου αλλά να κατανοήσουμε πως τα αντίθετα είναι συμπληρωματικά, αλληλένδετα και απαραίτητα για τη ροή της δημιουργίας ενώ παράλληλα αποκαλύπτει τη δικτυακή δομή του κανάβου.
Ας θυμηθούμε εδώ πως η διττή φύση του φωτός, παράλληλα και αντιθετικά ως κύμα αλλά και σωματίδιο, άλλαξε την Φυσική, ενώ η πρόσφατη μοντελοποίηση του Σύμπαντος το αποδίδει ως νηματοειδές πλέγμα…

-Έχεις χρησιμοποιήσει στις διαλέξεις σου περφόρμανς, νήμα και σε κάποια έργα σου black light. Πως ξεκίνησε αυτό και ποιο σκοπό εξυπηρετεί;

-Στην Σχολή ακόμη, τη δεκαετία του ΄80, ξεκίνησα να δουλεύω με νήμα γιατί ήταν μαλακό, εύπλαστο, φτηνό, και αν θες και για κάποιους «γυναικείο», καθώς θέλησα να βρω έναν τρόπο εικονοποιήσω σχέσεις εν μέσω αυτού που θεωρούμε κενό χώρο.

Οπτικοποιώντας τη διαδρομή που συνδέει πράγματα γίνονται φανερότερες οι σχέσεις αλλά και το γεγονός πως στην εποχή μας δεν νοείται να παραβλέπουμε πως κενός/αδρανής χώρος δεν υπάρχει -αρκεί να σκεφτείς πως δουλεύει το κινητό σου και τα κάθε λογής κύματα. Το νήμα, ως δομή συνεχείας, με γοήτευε καθώς από το χάος των ινών παράγεται η συνέχεια της κλωστής και όλο αυτό με αρωγό τη βαρύτητα! Αναφέρομαι στο γνέσιμο με ρόκα, αδράχτι και σφοντύλι, μια συμπαντική σχεδόν περφόρμανς!

Όταν λοιπόν συνδέω τους ανθρώπους με ένα νήμα, η τάνυση του νήματος σωματοποιεί, μέσω της έντασης που νιώθουν στα χέρια τους, την ύπαρξη των άλλων αλλά και την έννοια της συμπαντικής συνεκτικότητας. Λαβυρινθώδης δομές, η κανονικές, είναι αδιάφορο καθώς μάλιστα κάτω από το black light το απλό νήμα φθορίζει και μετατρέπεται σε «άυλο φως» … Αξίζει να αναφερθώ εδώ πως ένα δίκλωνο νήμα είναι δομικά ανάλογο της χειραψίας καθώς οργανώνεται, συστρέφοντας, κατ’ αντίθετη φορά, τα απαρτίζοντα μέρη.
Πιο απλά η χειραψία έχει ανάγκη τον Άλλο. Χειραψία με τον εαυτό σου δεν γίνεται-δεν «κουμπώνει»! έτσι και το DNA , κουμπώνει τις πληροφορίες από τα δύο φύλα για να παραχθεί Ζωή…

–Πρόσφατα το ξενοδοχείο Rodos Palace γιόρτασε τα 45 χρόνια λειτουργίας του. Στο πλαίσιο αυτό παρουσίασε το εικαστικό σου έργο «Σκακιστικό Συνεχές: Το Αέναο Τώρα» και η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στα Θαλασσινά Τείχη της Πύλης του Αγίου Παύλου.

Θα ήθελες να μας μιλήσεις γι αυτό;

-Η βίντεο-εγκατάσταση της Ρόδου ακολουθεί και εξελίσσει αυτήν της Αρχαίας Αγοράς, κάτω από την Ακρόπολη, που έκανα το 2014 με υποστήριξη του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ του Δ. Δασκαλόπουλου ως πρώτη ανάθεσή του για δημόσιο «έργο στην πόλη».

Η ανάγκη μου να δω τη σχέση χαοτικού «θορύβου/white noise», το «χιόνι» της τηλεόρασης, με την Ακρόπολη υπήρχε ασυνείδητα από τα πρώτα έργα μου του ‘86.

Επίσης μετά την εμπειρία της εναρκτήριας έκθεσης του ΕΜΣΤ αισθάνθηκα πως οφείλω να κάνω πράξη περαιτέρω την συνειδητοποίηση πως ο πολιτισμός είναι Παγίως εν Ρευστώ (για να μεταφράσω θετικά τον τίτλο FIXed in Flux) και έτσι προσέγγισα το ΝΕΟΝ.

Στη συνέχεια με καλέσανε να παρουσιάσω αυτό το έργο- που ουσιαστικά πρωτοπαρουσιάστηκε στην εναρκτήρια έκθεση του ΕΜΣΤ- στη Ντοκουμέντα 14 στη Γερμανία, στο Παλάτι του Ludwigsburg επίσης στη Γερμανία, και στη Ρόδο, στα Μεσαιωνικά Τείχη… Στα Θαλάσσια Τείχη, ουσιαστικά στο παλιό λιμάνι της Ρόδου, αποφάσισα να κάνω πιο φανερό το οικολογικό ζήτημα που ενυπάρχει στη δουλειά μου από το έργο του 1991… από τη σκακιέρα με τα μάρμαρα και τα καμένα λάδια μηχανής που εκτέθηκε στη Μπιενάλε του Σάο Παόλο όπου εκπροσώπησα την Ελλάδα.

Τότε προειδοποιούσε ο τίτλος: «Παίζοντας στα Πεδία του Χρόνου Δεν Υπάρχει Νίκη Ποτέ». Στη Ρόδο, καθώς πλέον τα πράγματα έχουν φτάσει στο απροχώρητο, το «Σκακιστικό Συνεχές: το Αέναο Τώρα» αναρωτιέται αν στο μέλλον, αυτό το «Αέναο Τώρα» θα συμπεριλαμβάνει τον άνθρωπο …

Είναι νομίζω εξαιρετικά καίριο πως υπό την αιγίδα του Γαλλικού Ινστιτούτου, του ΕΟΤ, και της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου ένα ξενοδοχείο, το Rodos Palace, θέλησε να παράξει ένα πολιτιστικό γεγονός αυτής της εμβέλειας κατανοώντας -ακριβώς γιατί η Ρόδος έχει υπερπροσφορά καταλυμάτων και είναι δημοφιλής προορισμός- πως η πολιτισμική παράμετρος είναι εξαιρετικά σημαντική για τη διαμόρφωση Μέλλοντος.

-Μελλοντικά σου σχέδια

«Being the Game and the Game’s Game”, ένας παλιότερος τίτλος, τα λέει όλα…Δηλαδή το έργο, αυτό καθ’ αυτό, με οδηγεί και μοιάζει να θέλει να εξελιχθεί: «κι άλλο» ήταν ένα σχόλιο που άκουσα από πολλούς… Σκέφτομαι λοιπόν μια πιο εκτεταμένη σε διάρκεια εκδοχή, ίσως κι’ ένα κατάλογο που να αποτυπώνει σκέψεις και διαδικασία. Για την ώρα υπήρξε μια διερευνητική πρόταση αν θα με ενδιέφερε να το δείξω στην Αγγλία, σε κάποιο μεσαιωνικό κάστρο… Ίδωμεν.

Μέρος της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα axianews