Γράφει ο Σωτήρης Χάιδας

O Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611 π.Χ. – 547 π.Χ.) όπως και όλοι οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα, πολυτάλαντος και οξύνους, νουνεχής άνθρωπος με υπερδραστήριο μυαλό, μαθητής του πρωτοπόρου Θαλή, από τον οποίο άντλησε ωφέλιμη γνώση προκειμένου να την πλειοδοτήσει, εξελίσσοντάς την και ξεκινώντας από το πιο θεμελιώδες: την έννοια της αρχής των πάντων, εξάγοντας το συμπέρασμα ότι είναι -σε αντίθεση με τον Θαλή που έλεγε ότι πρέπει να έχει την μορφή της ύλης, ήτοι, το νερό-  το «άπειρον». Πραγματοποίησε δηλαδή ένα γνωστικό άλμα  προσδίδοντας την αρχή των πάντων στο απροσδιόριστο, το απέραντο, διαφοροποιώντας τον εαυτό του από οποιαδήποτε υλική καταβολή (νερό), όπως πίστευε ο δάσκαλός του. Επιπροσθέτως, σε αντίθεση με τον Θαλή, διατύπωσε γραπτώς τις ρηξικέλευθες ιδέες του στο «Περι φύσεως», το οποίο αποτελεί το πρώτο καταγεγραμμένο γραπτό φιλοσοφικό κείμενο της ιστορίας.

Τα διαπιστευτήρια που έχουμε στην κατοχή μας καταδεικνύουν ότι ήταν ο πρώτος που σχεδίασε παγκόσμιο χάρτη (σύμφωνα με την εικόνα του κόσμου που επικρατούσε τότε) και λέγεται οτι προέβλεπε σεισμούς. Του αποδίδεται ορθώς ο χαρακτηρισμός μεγαλοφυία, καθώς είχε την εποπτική δεινότητα να προβλέπει φυσικά φαινόμενα και δη αυτά που σχετίζονταν με τον σεισμό -όπως ο Θαλής την έκλειψη-, κάτι που ακόμα και στις μέρες μας είναι εξαιρετικά δύσκολο έως ακατόρθωτο, καθώς η έκλειψη ακόμα και τότε δύναται να προβλεφθεί, σε αντίθεση με τον σεισμό που ακόμα και σήμερα με την σύγχρονη επιστήμη και τα τελευταία γνωστικά εργαλεία, είναι αδύνατον. Οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ακόμα ότι κατασκεύασε ένα ηλιακό ρολόι που έδειχνε τις εποχές.

Ο Αναξίμανδρος είχε επίσης την άποψη ότι η άνθρωποι κατάγονται από τα ψάρια, η οποία μοιάζει να αποτελεί τον πρόδρομο της θεωρίας της εξέλιξης και εξέφρασε την αρτιφανή θεωρία ότι ο ήλιος είναι μεγαλύτερος από την Γη, η Σελήνη λάμπει επειδή αντανακλά το φως του ήλιου και ότι η βροχή προκαλείται από τους ατμούς που ανεβαίνουν στον ουρανό, συμπυκνώνονται και μετατρέπονται σε σύννεφα. Εν αντιθέσει με την άγνοια που δέσποζε τότε και την κοινή σφαλερή εκτίμηση των περισσότερων φυσικών φαινομένων, ο ίδιος πίστευε ότι η Γη ειναι σφαιρική, μια ερμηνεία των λεγομένων του Αναξίμανδρου που αποδίδεται στον Διογένη τον Λαέρτιο.

Ωστόσο η δεσπόζουσα σκέψη και θέση που επικυριαρχούσε στα γραπτά του ήταν αυτή που αφορά την αρχή των πάντων, λέγοντας ότι από όπου γεννιούνται τα πράγματα εκεί καταλήγουν πεθαίνοντας, όπως ορίζει ο χρόνος. Αυτά τα πρώτα καινοφανή φιλοσοφικά λόγια της ιστορίας μας τα παραθέτει ο Σιμπλίκιος, ενώ ο Πλούταρχος διεύρυνε εκτενέστερα την άποψη του Αναξίμανδρου, λέγοντας πως όλα τα πράγματα ανανεώνονται ξανά και ξανά, όπου η γέννηση και φθορά συμβαίνουν προ αμνημόνευτων χρόνων. Ο Αριστοτέλης στα «Φυσικά», αναπτύσσοντας μια ερμηνεία της άποψης του Αναξίμανδρου, εξηγεί γιατί θα μπορούσε κανείς να πει ότι το άπειρο είναι η γενεσιουργός αιτία των πραγμάτων. Αυτό, διότι δεν μπορεί να προηγηθεί κάτι του απείρου, καθώς το ίδιο αποτελεί την αρχή και δεν μπορεί το ίδιο να διέπεται από κάποια άλλη αρχή, εξ’ου και δεν θα αποτελούσε αρχή.

Ο Αναξίμανδρος με τον δημιουργικό του οίστρο και το διεπιστημονικό του πεδίο εφαρμογής, φαίνεται να κερδίζει τη θέση του πιο χαρισματικού, πολυεστιακού φιλοσόφου της Ιωνίας, που η αντιληπτική του ικανότητα σε συνάρτηση με τις λυσιτελείς προσπάθειες να εξηγήσει τα φαινόμενα του κόσμου με λεπτομερή αναδίφηση, υπερακόντισε -όπως και ο Θαλής-, την μορφωτική άγνοια της εποχής του. Αυτός ο παντοειδής φιλόσοφος συνιστά ορόσημο της προσωκρατικής διανόησης, καθώς οι θεωρίες του και οι δημιουργικές του ανησυχίες αποτελούν πρελούδιο του σύγχρονου επιστημονικού γίγνεσθαι.