Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
Η Ελένη Τσοτσορού είναι εικαστική καλλιτέχνις με πλούσια θεματολογία. Ο λαβύρινθος είναι μια θεματική, με την οποία έχει ασχοληθεί εκτενώς τα τελευταία χρόνια. Συναντήσαμε την καλλιτέχνιδα στο εργαστήριό της στο Παλαιό Φάληρο και μιλήσαμε μαζί της για την έννοια του λαβύρινθου από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.
-Ελένη, παρατηρώντας έργα σας διαπιστώνουμε ότι έχετε εμπνευστεί από τον λαβύρινθο. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για αυτό;
–Ο λαβύρινθος σαν σύμβολο υπάρχει ήδη στην Αρχαία Ελλάδα και χρονολογείται από την εποχή του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη κατά τη δεύτερη χιλιετία προ Χριστού.
Στην ελληνική μυθολογία ο λαβύρινθος ήταν μία πολύπλοκη, ατέρμονη και αδιέξοδη κατασκευή, σχεδιασμένη και κτισμένη από τον θρυλικό Δαίδαλο, για τον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Χρησιμοποιούνταν για να περιορίζει το φρικτό τέρας που περιπλανιόταν στους διαδρόμους του, τον Μινώταυρο, που υποτίθεται πώς ήταν μισός άνθρωπος και μισός Ταύρος. Αυτός ο μύθος είναι από τους πιο γνωστούς της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Στην Μινωική Κρήτη εκείνης της εποχής ήταν διαδεδομένη η αντίληψη πως είχε δοθεί στον Βασιλιά Μίνωα, από τον Ποσειδώνα, τον Θεό της θάλασσας, ένα παιδί τέρας: ο Μινώταυρος. Για να περιορίσει λοιπόν αυτό το τέρας, ο Μίνωας ανέθεσε στον Δαίδαλο να κατασκευάσει τον λαβύρινθο, που αποτελούνταν από πάρα πολλά διαδοχικά δωμάτια, τεθλασμένους διαδρόμους και αδιέξοδα από τα οποία ήταν αδύνατον να διαφύγει οποιοσδήποτε χωρίς τη βοήθεια ενός οδηγού.
–Ο λαβύρινθος είναι το σύμβολο του χάους. Θα θέλατε να αναφερθείτε αναλυτικά στην έννοια και στο πώς αντικατοπτριζόταν στις διάφορες εποχές;
-Σωστά. Ήταν το σύμβολο της χαοτικής και απρόβλεπτης φύσης του Κάτω Κόσμου, όπως τον φαντάζονταν οι άνθρωποι της αρχαιότητας, οι οποίοι πίστευαν πως ο λαβύρινθος κατοικείται από δαιμόνια και πνεύματα και η είσοδος σε αυτόν έθετε σε κίνδυνο όχι μόνο τη ζωή αλλά και την ψυχή του ανθρώπου που έκανε το απονενοημένο αυτό διάβημα. Αποτελούσε όμως και σύμβολο της ισχύος του βασιλέως, διότι κατασκευάζοντας αυτό το πολύπλοκο αρχιτεκτόνημα ο Μίνωας επιδείκνυε το εύρος των γνώσεών του, αλλά και την εξουσία που είχε επάνω στη ζωή των υπηκόων του.
Επίσης, αποτελούσε σύμβολο της ισχύος του άρχοντα επί του θανάτου, καθώς ο Μινώταυρος αντιπροσώπευε τους κινδύνους του Κάτω Κόσμου και ο λαβύρινθος σηματοδοτούσε την δυνατότητα του βασιλέως να τους περιορίσει και να τους ελέγξει.
Ωστόσο παρά τους σκοτεινούς συνειρμούς, ο λαβύρινθος αποτελούσε κι ένα σύμβολο ελπίδας και Μεταμόρφωσης, καθώς ο ήρωας Θησέας μπόρεσε να βρει το δρόμο του και να διαφύγει από τον λαβύρινθο με τη βοήθεια της πριγκίπισσας Αριάδνης, που του έδωσε εκείνο το πολυσυζητημένο κουβάρι νήμα για να τον οδηγήσει τελικά με ασφάλεια στην έξοδο, αφού εκείνος είχε σκοτώσει τον Μινώταυρο για να απελευθερώσει την Αθήνα από τον ετήσιο, επιβληθέντα από την Κρήτη φόρο αίματος: οι Αθηναίοι είχαν, κάθε χρόνο, την υποχρέωση να στέλνουν στην θαλασσοκράτειρα Κρήτη, 14 νέους, 7 αγόρια κι 7 κορίτσια σαν βορά για τον Μινώταυρο (προφανώς δεν τα έτρωγε ο Μινώταυρος, ωστόσο οι Αθηναίοι έχαναν τα παιδιά τους). Αυτή η ιστορία ουσιαστικά καταδεικνύει την ικανότητα του ανθρώπινου Πνεύματος να υπερπηδά τα εμπόδια και να βρίσκει διέξοδο προς την ασφάλεια.
Σήμερα θεωρείται πως ο λαβύρινθος ήταν το ίδιο το παλάτι της Κνωσού, που έχει πλέον ανασκαφεί και καλύπτει μια επιφάνεια 22.000 τετραγωνικών μέτρων!
Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα ο λαβύρινθος υπήρξε ένα δημοφιλέστατο σύμβολο στη χριστιανική τέχνη και αρχιτεκτονική, όπου αντιπροσώπευε το πνευματικό ταξίδι του ανθρώπου στο μονοπάτι προς την Σωτηρία, αντιπροσωπεύοντας τις δυσκολίες στο ταξίδι της ζωής, που οδηγούν όμως στον υπέρτατο στόχο της απόκτησης μιας θέσης στον Παράδεισο.
Σχέδια λαβυρίνθων αποτυπώνονταν συχνά κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα σε επιδαπέδια μωσαϊκά καθεδρικών ναών ή εκκλησιών και αποτελούσαν οπτικά βοηθήματα διαλογισμού και προσευχής. Χρησιμοποιούνταν σαν εργαλεία ενδοσκόπησης, καθοδηγώντας τους πιστούς να αναλογιστούν το προσωπικό τους ταξίδι προς τη Σωτηρία και να κάνουν τον απολογισμό τους ως προς τη σχέση τους με το θείο. Σε κάποιες περιπτώσεις ο λαβύρινθος χρησιμοποιούνταν σαν μία μορφή μετανοίας ή πνευματικού ταξιδιού: οι άνθρωποι περπατούσαν μέσα στον λαβύρινθο, ο οποίος αποτελούσε το σύμβολο του προσωπικού τους ταξιδιού για τον καθαρισμό από την αμαρτία. Τα περίπλοκα μονοπάτια του αποτελούσαν μία μεταφορά για το προσωπικό τους πνευματικό ταξίδι κι η διαδρομή μέσα στο λαβύρινθο ήταν μία μορφή ενδοσκόπησης και αυτοκριτικής που επέτρεπε στους ανθρώπους να αναλογιστούν τα λάθη τους και να ζητήσουν συγχώρεση.
Μία άλλη πλευρά του νοήματος του μεσαιωνικού λαβύρινθου ήταν η σύνδεση του με την ιστορία του βασιλιά Δαυίδ, στην Παλαιά Διαθήκη. Σε κάποιες εκδοχές της ιστορίας του, ο βασιλιάς Δαυίδ λέγεται πως είχε κατασκευάσει έναν λαβύρινθο στην Ιερουσαλήμ, σαν ένα σύμβολο του προσωπικού του πνευματικού ταξιδιού και σαν ένα δικό το τρόπο να τιμήσει τον Θεό.
Ο λαβύρινθος αντιμετωπιζόταν επίσης σαν ένα σύμβολο Προστασίας και Ασφάλειας σε στιγμές κινδύνου και αβεβαιότητας κι αυτό το συναντάμε στην χρήση του ως σύμβολο του Ιερού σκηνώματος που αντιπροσωπεύει τον τάφο του Χριστού και μας υπενθυμίζει την προστασία και την λύτρωση που προσφέρει ο Σωτήρας.
Στους γηγενείς αμερικανικούς πολιτισμούς χρησιμοποιούνταν σαν σύμβολο πνευματικής αναζήτησης και θεραπείας. Λαβύρινθοι δημιουργούνταν συχνά με τη χρήση φυσικών υλικών όπως είναι οι πέτρες, η άμμος ή και φυτά και χρησιμοποιούνταν σε μία ποικιλία τελετουργικών. Σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργούσε ως σύμβολο προστασίας αντιπροσωπεύοντας το ιερό μονοπάτι το οποίο οδηγεί στην ασφάλεια.
Στον ινδουιστικό αλλά και βουδιστικό πολιτισμό ο λαβύρινθος αντιπροσώπευε το ταξίδι προς τη φώτιση. Συμβόλιζε τον λαβύρινθο της ζωής, δηλαδή τις δυσκολίες και τα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδηθούν ώστε να φτάσει κάποιος στην πνευματική απελευθέρωση. Χρησιμοποιούνταν σαν εργαλείο διαλογισμού ώστε να επιτευχθεί η βαθύτερη κατανόηση του περιβάλλοντος κόσμου.
Στην νοτιοαμερικανική κουλτούρα αντιπροσώπευε το ταξίδι της ψυχής. Απεικονιζόταν σαν φίδι, αντανακλώντας την ιδέα πως η ψυχή πρέπει να ακολουθήσει ένα φιδογυριστό μονοπάτι, ώστε να φτάσει στον τελικό προορισμό της, ενώ στις αφρικανικές κοινωνίες συμβόλιζε το ταξίδι στο επέκεινα, δηλαδή την διαδρομή στον κάτω κόσμο και τις δυσκολίες που πρέπει να υπερνικηθούν ώστε να φτάσει κάποιος στην αιώνια ζωή.
Ο λαβύρινθος αντιπροσωπεύει την πορεία του καθενός μας στην ζωή αλλά και την ίδια την ζωή
– Και στις μέρες μας ο λαβύρινθος αποτελεί ένα σύμβολο σύγχρονων νοημάτων.
–Στην μοντέρνα εποχή ο λαβύρινθος έχει μία ποικιλία νοημάτων, αντανακλώντας τις ποικίλες πνευματικές, πολιτιστικές και ψυχολογικές μεταβολές που συντελούνται στον σύγχρονο κόσμο. Παραμένει ένα δυναμικό σύμβολο, ανοικτό σε ερμηνεία και επανανοηματοδότηση με νέους και ποικίλους τρόπους. Εξακολουθεί να θεωρείται σύμβολο προσωπικής βελτίωσης και ανακάλυψης και εξαιτίας αυτού αποτελεί μία νοηματική μεταφορά για το ταξίδι της ζωής του καθενός μας, αντιπροσωπεύοντας τις προσωπικές διαδρομές και τον απώτατο στόχο μας, πού είναι η χάραξη της προσωπικής διαδρομής μας στην ζωή.
Σήμερα υπάρχουν πολλοί δημόσιοι λαβύρινθοι, σε πλατείες και πάρκα, που χρησιμεύουν για αναψυχή, προσβάσιμοι στο κοινό, που λειτουργούν σαν μέσα διασκέδασης και διασύνδεσης της κοινότητας.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε να πούμε πως ο λαβύρινθος έχει πλέον ερευνηθεί από μία ποικιλία επιστημόνων, διαφόρων γνωστικών πεδίων, όπως η ψυχολογία, οι νευροεπιστήμες και η θεραπεία μέσω της τέχνης. Χρησιμοποιείται σαν εργαλείο διερεύνησης του μυαλού και των συναισθημάτων, βοηθώντας τους ανθρώπους να διαχειριστούν τις εμπειρίες τους με νέους λογικούς και δημιουργικούς τρόπους.
Ο Λαβύρινθος είναι ένα νοηματικά φορτισμένο σύμβολο, που με απασχόλησε σε ολόκληρη την εικαστική μου πορεία και εξακολουθεί να εμφανίζεται στο έργο μου, αντιπροσωπεύοντας φυσικά τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα που συναντάμε στην διαδρομή μας στην ζωή και αντιμετωπίζουμε ο καθένας με τον δικό του τρόπο στην πορεία μας προς την ολοκλήρωση και την επίτευξη της ευτυχίας.
-Σαν καλλιτέχνιδα τι αντιπροσωπεύει;
–Ο λαβύρινθος αντιπροσωπεύει την πορεία του καθενός μας στην ζωή αλλά και την ίδια την ζωή. Δυσκολίες, αδιέξοδα, απρόβλεπτες καταστάσεις και εμπόδια που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, με τον καλλίτερο κατά περίπτωση τρόπο. Διότι η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει κάτι για εμάς έξω από τον λαβύρινθο.
Εδώ πορευόμαστε και μέσα στον λαβύρινθο είναι που πρέπει να βρούμε το φως, το κίνητρο να συνεχίσουμε και την δύναμη να προχωρήσουμε χωρίς να αλλοτριωθούμε και χωρίς να κάνουμε εκπτώσεις στην ανθρωπιά μας.
Who is Who
Η Ελένη Τσοτσορού είναι εικαστική καλλιτέχνις. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Φυσική στο ΕΚΠΑ και Ακτινοφυσική στο University College London (UCL). Εργάστηκε ως ειδικευόμενη Ακτινοφυσικός στο νοσοκομείο Άγιος Σάββας και πήρε άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Κατόπιν αποφάσισε να αλλάξει επαγγελματική πορεία και μετά από κατατακτήριες εξετάσεις εισήχθη στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου σπούδασε Ζωγραφική με την Ρένα Παπασπύρου, Ψηφιδωτό με τον Γιάννη Βαλαβανίδη και παρακολούθησε γλυπτική στο εργαστήριο του Θόδωρου Παπαγιάννη. Αποφοίτησε το 2000.
Έχει παρουσιάσει 9 ατομικές και έχει συμμετάσχει σε περισσότερες από 40 ομαδικές εκθέσεις μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα, Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Βρυξέλλες, Βιέννη, Λάρνακα (μεταξύ αυτών στις Μπιεννάλε του Λονδίνου 2021 και Λάρνακας 2021). Έργα της συμπεριλαμβάνονται σε δημόσιες, ιδιωτικές και εταιρικές συλλογές. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά. Συνεργάζεται με την ομάδα ARC (Artists’ Revisited Collective) από τον Σεπτέμβριο 2020. Είναι υποψήφια Διδάκτωρ του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών της ΑΣΚΤ και διδάσκει Καλλιτεχνικά στα Αρσάκεια Σχολεία Ψυχικού από το 2003.
