Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Ο Γιώργος Βαρλάμος γεννήθηκε το 1922 στην Πάρο. Η μητέρα του καταγόταν από τον Πύργο της Τήνου και εκεί πέρασε τα παιδικά του χρόνια, που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα του. Σπούδασε ζωγραφική στην ΑΣΚΤ, με δάσκαλους τους Ουμβέρτο Αργυρό και Κωνσταντίνο Παρθένη, και χαρακτική (1942 – 1947) με δάσκαλο τον Γιάννη Κεφαλληνό.
Συνέχισε, με υποτροφίες του Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου και του ΙΚΥ, τις σπουδές του στο Παρίσι, στην Ecole dew Beaux-Arts ζωγραφική κοντά στους R. Cami, J.-E. Bersier και H. G. Adam (1951-1952) και στο College Technique Estienne χαρακτική, με δάσκαλους τους G. L. Prost και R. Cottet (1958-1961).
Ειδικεύτηκε στην τέχνη του βιβλίου και στη χάραξη γραμματοσήμων. Εκτός από την χαρακτική εικονογράφησε περισσότερα από 200 βιβλία, αλλά και διάφορες αφίσες πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου.
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα συνεργάστηκε από το 1953-56 με τον Κεφαλληνό στην έκδοση «Δέκα Λευκαί Λήκυθοι»
Ο καθηγητής Γιάννης Κεφαλληνός και οι επιλεγμένοι φοιτητές του Λουΐζα Μοντεσάντου, Γιώργος Βαρλάμος και Νίκος Δαμιανάκης αφιέρωσαν μήνες στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αντιγράφοντας δέκα αττικές ληκύθους. Επέλεξαν τις ωραιότερες από τις εκτεθειμένες στο Μουσείο και άλλες που ήταν ακόμα στα κιβώτια, προκειμένου να προστατευθούν από τα χρόνια του πολέμου.
Το λεύκωμα που προλόγισε η έφορος του Μουσείου Σέμνη Καρούζου- περιλάμβανε δέκα χαρακτικά από ληκύθους, φιλοτεχνημένα όλα με μεικτή τεχνική ξυλογραφίας και χαλκογραφίας. Η καλλιτεχνική εργασία τυπώθηκε για το εργαστήριο χαρακτικής της ΑΣΚΤ και εκδόθηκε σε 400 αριθμημένα αντίτυπα.
Ο Γιώργος Βαρλάμος σχεδίασε ειδικά για την έκδοση γραμματοσειρά με την επωνυμία «Θεόκριτος». Μελέτησε συστηματικά και δόκιμα τη φύση και τους νόμους της τυπογραφίας. Διακρίθηκε διεθνώς για την επιμέλεια βιβλίων και λευκωμάτων.
Επιμελήθηκε, εικονογράφησε και σχεδίασε πληθώρα εξώφυλλων πολλών βιβλίων, με πολλά ένθετα χαρακτικά του. Συνεργάσθηκε με πρωτοπόρους καλλιτέχνες και διανοητές. Εικονογράφησε με τη χαρακτική του μεγάλους ποιητές και λογοτέχνες. Τιμήθηκε σε “Διεθνή Διαγωνισμό της Λειψίας” για την επιμέλεια Βιβλίου, με ποιήματα του νομπελίστα Πάμπλο Νερούντα.
Υπηρέτησε με πάθος τη χαρακτική, γιατί τη θεωρούσε «δημοκρατική τέχνη», που με αυτή το έργο τέχνης μπορεί να είναι προσιτό στους εργαζόμενους, να είναι πάντα πρωτότυπο χωρίς να είναι μοναδικό. Εργάσθηκε για την «έξοδο» της Τέχνης από τα σαλόνια και πάλεψε για τη συμπόρευση της Τέχνης με τις ανάγκες, τα δικαιώματα, τους κοινωνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες του λαού.
Συμμετείχε με άλλους καλλιτέχνες στους αγώνες για την επαγγελματική κατοχύρωση των καλλιτεχνών, έδωσε συλλογικές μάχες για το δυνάμωμα του μαζικού πολιτιστικού κινήματος, ήταν παρών με το έργο του ως καλλιτέχνης στις μεγάλες στιγμές του εργατικού – λαϊκού κινήματος. Λίγο πριν φύγει από τη ζωή, ο Γιώργης Βαρλάμος άφησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα παρακαταθήκη το έργο του και την επιθυμία του να μαθαίνουν οι νέοι καλλιτέχνες από αυτό.
Κρατώντας πολύ υψηλό επίπεδο τεχνικής, κατόρθωσε έγκαιρα να αποφύγει την πίεση των κατακτήσεων του δασκάλου του και να προχωρήσει σ’ ένα χαρακτηριστικό προσωπικό δρόμο. Ο Βαρλάμος με ιδιαίτερη προτίμηση στην ξυλογραφία, έχει δώσει έργα που αναφέρονται σε όλες τις θεματογραφικές περιοχές και διακρίνονται για την πληρότητα και την εκφραστική τους δύναμη. Η χαρακτική του χαρακτηρίζεται για την ευκρίνεια και την τιμιότητα της εργασίας, την αμεσότητα και την ποιότητα των διατυπώσεών του.
Σε χαρακτηριστικά έργα του χρησιμοποιεί πλήθος λεπτές γραμμές που δίνουν συχνά την εντύπωση μίας μικρογραφικής διαπραγμάτευσης του αισθητικού αντικειμένου, ενώ οι προσπάθειές του που αναφέρονται στο φυσικό χώρο διακρίνονται για μία καθαρά ποιητική φωνή, που βασίζεται στις αρμονικές μεταβάσεις ημιτονίων και σκιών από το άσπρο στο μαύρο.
Ανάλογα στοιχεία έχουμε και στην ζωγραφική του, στην οποία διαφαίνονται τόσο η επίδραση του Παρθένη όσο και του Cezanne σε φιγούρες και προσωπογραφίες. Έδωσε σειρές έργων με τοπιογραφίες και θέματα από το φυτικό κόσμο, με υλικά κυρίως ακρυλικά και ακουαρέλες. Χωρίς να παραβλέπει τα αντικειμενικά στοιχεία της οπτικής πραγματικότητας, δεν περιορίστηκε στην αντιγραφική μεταφορά τους στη ζωγραφική επιφάνεια, αλλά σε μια ευαίσθητη αποκρυστάλλωση τους.
Είχε παρουσιάσει έργα του σε ατομικές εκθέσεις στις γκαλερί «Κούρος» 1958, «Ζυγός» 1961, «Αστορ» 1965, Παρίσι 1973, «Ώρα» 1977, «Ζουμπουλάκη» 1980, «Αργώ» 1981, «Χρυσόθεμις» 1984, «Έκφραση» 1985,1996, «Artigraf» 1992 κ.α. Συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις, στις Πανελλήνιες 1948, 1957, 1963, 1987, Γενεύη 1955, Σαντιάγκο 1957, Λουγκάνο 1958, Μπιενάλε Σάο Πάουλο 1963, Μπιενάλε Αλεξάνδρειας 1963, «Τέχνη» Θεσσαλονίκη 1975, «Νέες Μορφές» 1980, «Υάκινθος» 1981, «Χρυσόθεμις», 1982 κ.α.
Έργα του βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη, στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, στη Συλλ. ΜΙΕΤ κ.α.
Στο πλαίσιο του εκδοτικού προγράμματος για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 ο Γιώργος Βαρλάμος φιλοτέχνησε το 2001 ένα φεγιέ με ένα θέμα-πρόκληση όπως είναι η κολύμβηση αρχαίων Ελληνίδων, από μοτίβο ερυθρόμορφου αμφορέα του 510 π.Χ. και στις αρχές του 2002 πέντε γραμματόσημα με αρχαιοελληνικό υλικό έκφρασης και τεκμηρίωσης.
Ήταν εξέχον και δραστήριο μέλος του ΕΕΤΕ. Το 2018 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο παρουσιάστηκε η μεγάλη έκθεση «Τ’ αγριολούλουδα του Βαρλάμου».
Σε συνέντευξη του που είχε καταγράψει ο ιστορικός τέχνης Εμμανουήλ Μαυρομάτης του λέει μεταξύ άλλων: Εκείνο που οφείλουμε να κάνουμε σαν καλλιτέχνες, είναι να ψάξουμε να βρούμε τον εαυτό μας και με κάποια γλώσσα που διαθέτουμε να τον εκφράσουμε. Η γλώσσα της τέχνης είναι κάθε φορά διαφορετική, είναι εικαστική γλώσσα, μουσική γλώσσα, λόγος. Αυτό είναι ένα μέσον και όχι αυτοσκοπός. Είναι απλώς ένα εργαλείο με το οποίο θα γράψω αυτά που αισθάνομαι σαν καλλιτέχνης.
Ο Γιώργος Βαρλάμος επάξια αναγνωρίστηκε ως μαιτρ για τις τολμηρές χρωματικές του συνθέσεις με λάδια, ακρυλικά και ακουαρέλες, ιδιαίτερα στην απόδοση της Ελληνικής χλωρίδας με τέτοιο τρόπο ώστε τα Αγριολούλουδα του να θεωρούνται μοναδικά και αξιοθαύμαστα διαχρονικά, ενώ στη χαρακτική η πρωτοποριακή μα και ταυτόχρονα αρμονική απόδοση της φύσης τον κατατάσσει στους κορυφαίους Έλληνες χαράκτες.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός τέχνης.
