Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.
Ο Χουάν Μιρό / Joan Miro, γεννήθηκε το 1893 στην Βαρκελώνη από οικογένεια με εβραϊκές ρίζες. Ζωγράφος, γλύπτης, σχεδιαστής, χαράκτης και κεραμίστας, είδε τον σύγχρονο αντιφατικό κόσμο με την ιδιαίτερη υπερρεαλιστική ματιά του. Αναζήτησε την αλήθεια στην εναλλακτική του πραγματικότητα, μέσα από την παιδική αναδημιουργία που τον χαρακτήριζε. Πήγε μαθητής σε ηλικία 14 ετών στην Εμπορική Σχολή και προς απογοήτευση του πατέρα του γράφτηκε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της La Llotja, ενώ παράλληλα παρακολουθούσε κρυφά μαθήματα στην Σχολή Καλών Τεχνών και αργότερα στην Ακαδημία Galí μέχρι το 1915.
Έφηβος ξεκίνησε την καριέρα του ως υπάλληλος στον κόσμο των επιχειρήσεων, όμως τον εγκατέλειψε αμέσως ύστερα από έναν νευρικό κλονισμό. Στράφηκε αποκλειστικά στην τέχνη και εμπνέεται από δημιουργούς όπως ο Βίνσεντ βαν Γκογκ και ο Πολ Σεζάν. Η πρώιμη περίοδος του έργου του επηρεάστηκε από τα κινήματα του φοβισμού και του κυβισμού που είχαν εκδηλώσει την ανατρεπτική και επαναστατική για τα εικαστικά οπτική τους τοποθετώντας τον στη γενιά της καταλανικής πρωτοπορίας.
Το 1918 μετά την πρώτη ατομική του έκθεση στη Βαρκελώνη αποφασίζει να ταξιδέψει και να εγκατασταθεί στο Παρίσι. Εκεί τελειώνει μια σειρά από πίνακες που είχε αρχίσει να ζωγραφίζει στο καλοκαιρινό σπίτι-αγρόκτημα της οικογένειάς του, στο οποίο πάντα επέστρεφε καθώς η ύπαιθρος και η φύση ασκούσε γοητεία στον ψυχισμό του. Το 1920 μετακόμισε στο Παρίσι όπου συμμετείχε στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Μονμάρτης. Το 1921 πραγματοποιήθηκε η πρώτη ατομική του έκθεση στο Παρίσι.
Το 1924 ο Μιρό προσχώρησε στην ομάδα των σουρεαλιστών και του δόθηκε η ώθηση για να αποκαλύψει το θαυμάσιο ταλέντο του, της οπτικής, του ονείρου και της πραγματικότητάς του. Επηρεάστηκε από το κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα προσχώρησε στους υπερρεαλιστές, διαμορφώνοντας ένα ιδιότυπα ελεύθερο, προσωπικό ύφος στη ζωγραφική του. Το έργο του «The Hunter », 1923, κίνησε το ενδιαφέρον του Αντρέ Μπρετόν (1896-1966). Ο Μπετόν θεμελιωτής και κύριος θεωρητικός του υπερρεαλιστικού κινήματος και των μανιφέστων του, συγγραφέας, αντιφασίστας και αναρχικός, χαρακτήρισε τον Μιρό «περισσότερο σουρεαλιστή από όλους».
Οι σουρεαλιστές λογοτέχνες και εικαστικοί προσπάθησαν να απελευθερώσουν «την πραγματική λειτουργία του νου» μέσω «ενός καθαρού ψυχικού αυτοματισμού». Ο Μιρό προσπάθησε να οπτικοποιήσει το ασυνείδητο και να διατυπώσει μια νέα εικονογραφική γλώσσα ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της υποσυνείδητης και ασυνείδητης ζωής που είχαν ήδη αναμοχλεύσει οι πρώτοι ψυχαναλυτές. Βασικά στοιχεία στις συνθέσεις του, ο ήλιος, το πουλί, ο χαρταετός, το πεφταστέρι, το μπαλόνι, μάτια, στίγματα, καμπύλες φιγούρες, σχηματικά κεφάλια, φωτεινές κηλίδες.
Το 1926 ασχολήθηκε με την σκηνογραφία και σε συνεργασία με τον Μαξ Ερνστ σχεδίασε τα κοστούμια και τα σκηνικά για τα Ρώσικα Μπαλέτα του Σεργκέι Ντιαγκίλεφ. Εξακολούθησε να πειραματίζεται σε απροετοίμαστους καμβάδες, χαρτί, χαρτόνι, κολάζ, ζωγραφική με κολάζ, μπρούτζινα και μαρμάρινα γλυπτά και κεραμικές κατασκευές. Το 1933-1934 διατύπωσε την αιθέρια, καλλιγραφική «Hirondelle Amour» ποιητική του ζωγραφική. Συνθέσεις με ζωντανές μορφές και χαραγμένες λέξεις και γράμματα που φαίνονται να επιπλέουν πάνω από μια γαλάζια ονειρική επιφάνεια.
Ο Μιρό αναγκάστηκε το 1936 να αυτοεξοριστεί ως αριστερός στη Γαλλία, κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου. Στο Παρίσι το υπαρξιακό καλλιτεχνικό του άγχος τον εξανάγκασε να διερευνήσει «τη βαθιά και ποιητική πραγματικότητα των πραγμάτων», όπως έλεγε. Το 1939, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξέσπασε στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Σε αυτό το κλίμα κινδύνου και ανθρώπινης δυστυχίας και καταστροφής, ο Μιρό δημιούργησε τους «Αστερισμούς». Πρόκειται για 23 έργα με γκουάς, δίνοντας μορφή στην υπέρβαση και την διαφυγή που επιδίωκε, διασυνδέοντας το οπτικό λεξιλόγιο του με υλικά και άυλα στοιχεία.
Το 1948 επανήλθε στην Βαρκελώνη, όμως συνέχισε να επισκέπτεται συχνά στο Παρίσι όπου συνεργάστηκε με τον Fernand Mourlot, των περίφημων «Στούντιο Mourlot». Αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας ήταν η παραγωγή άνω των χιλίων διαφορετικών λιθογραφικών εκδόσεων των έργων του. Το 1955 ασχολήθηκε εντατικά με στις γραφικές τέχνες και τα κεραμικά. Ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα γλυπτικά έργα του που απαρτίζουν τον « Λαβύρινθο» στους κήπους της Foundation Maeght στους λόφους του Saint Paul de Vence στη Γαλλική Ριβιέρα. Το 1975 δημιουργήθηκε το Ίδρυμα Μιρό, στο Κέντρο Σπουδών Σύγχρονης Τέχνης στη Βαρκελώνη, στο οποίο δώρισε πολλά έργα του και έχει καταστεί σπουδαίο διεθνές κέντρο τέχνης και έρευνας. Πέθανε το 1983, σε ηλικία 90 ετών, στην πόλη της Μαγιόρκα.
Ο πρωτοποριακός Χουάν Μιρό εξέφρασε με το έργο του την περιφρόνησή του στις συμβατικές μεθόδους ζωγραφικής της αστικής κοινωνίας, και κήρυξε την «δολοφονία της ζωγραφικής», υπέρ της ανατροπής των οπτικών στοιχείων στα συντηρητικά και κατεστημένα μοτίβα έκφρασης. Με τα έργα του σε καμβά, σε χαρτί, σε βιτρό, ταπισσερί, οξυγραφίες, εκτυπώσεις, εικονογραφημένα βιβλία, κολλάζ, επιζωγραφισμένα γλυπτά, αντικείμενα και κεραμικά, ενώνονται αρμονικά τα γήινα με τα συμπαντικά. Αναδύονται ονειρικοί κόσμοι με ρηξικέλευθα στοιχεία, ντυμένα με υπέροχα χρώματα και ριζοσπαστικές τεχνικές. Σχηματοποιημένες ποιητικές εικόνες, άλλοτε ρεαλιστικές και άλλοτε μέσα σε μια κατοπτρική παραμορφωμένη πραγματικότητα αποτυπώνουν με απλότητα το ανορθόδοξο και το ανεξήγητο.
Το 1992 που ήμουν στην Βαρκελώνη για εικαστική performace στα πλαίσια των Paralimpics’ 92, επισκέφθηκα αρκετές φορές το ίδρυμα Μιρό και εμπέδωσα ικανά τις πολυσήμαντες επιτεύξεις του. Στην αναδρομική έκθεση του στο MοMA της Νέας Υόρκης το 2018 με τίτλο: «Joan Miró: Birth of the World» εντυπωσίασε η δυνατότητα του να συνθέτει με ευχέρεια και ευρηματικότητα το εικονογραφικό του σύμπαν, με έμφαση στην αύρα της ποίησης και του αυθορμητισμού.
Προσεγγίζουμε συνολικά το έργο του ως μια ολοκληρωμένη πνευματική παράσταση. Θεωρώντας την καλλιτεχνική του επιδίωξη πρόκληση για την παραδοσιακή ζωγραφική και κάνοντας συνεχή επίθεση στην αστική κοινωνία που την παρήγαγε, ο Μιρό ανέπτυξε μια συμβολική οπτική αποτύπωση απλουστευμένων ζωντανών μορφών με αριστουργηματική λιτότητα.
