Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Η Ιφιγένεια Λαγάνα γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1915 και απεβίωσε το 2004 στην Αθήνα. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ (1931-1937), με δασκάλους τον Ουμβέρτο Αργυρό στη ζωγραφική και τον Γιάννη Κεφαλληνό στη χαρακτική).
Συμφοιτητές της στη Σχολή Καλών Τεχνών ήταν οι διάσημοι φίλοι Γιάννης Μόραλης, Χρήστος Καπράλος και Νίκος Νικολάου.
Με τον Νίκο Νικολάου, η Ιφιγένεια παντρεύτηκε μόλις αποφοίτησαν, αλλά η συμβίωση τους διακόπηκε επεισοδιακά σε σύντομο διάστημα.
Αρχικά η Ιφιγένεια Λαγάνα ασχολήθηκε κυρίως με την υδατογραφία.
Η θεματική της περιλάμβανε τοπία, σκηνές της καθημερινής και της αγροτικής ζωής με πρόσωπα και ζώα καθώς και νεκρές φύσεις. Υφολογικά στη νεότητα της προσέγγισε επιδέξια τον υπαιθριστικό ιμπρεσιονισμό με “αέρινες ακουαρέλλες” που προξένησαν έντονο θαυμασμό στους συναδέλφους της κατά τα χρόνια της μαθητείας της αλλά και στην καριέρα της γενικά.
Μετά τη θεραπεία της πολύχρονης ψυχικής νόσου που την ταλάνισε ξεκίνησε και πάλι να ζωγραφίζει εντατικά. Καθοριστικά και εμφανέστατα από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 το ύφος της εξελίχθηκε σε ιδιότυπο εξπρεσιονιστικό ιδίωμα.
Ζωγραφίζει πλέον με πάθος και αφοσίωση πολύπλοκες συνθέσεις μεγάλων διαστάσεων, με τέμπερες, λάδια σε καμβά καθώς και άλλα υλικά, με χαρακτηριστικά ψυχογραφικά χρώματα και αφαιρετικές φόρμες.
Η ζωγράφος έκτοτε ανέπτυξε σημαντική εκθεσιακή δράση. Συμμετείχε σε δεκατρείς Πανελλήνιες εκθέσεις (1938-1987). Πραγματοποίησε ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα, στη Γκαλερί Ζυγός 1960, 61, 62, 63, στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών “Χίλτον”1965, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων 1976, στη Γκαλερί-Πνευματικό Κέντρο ΏΡΑ, 1981 (τότε πρωτοείδα έργα της και ενθουσιάστηκα με τις μεγάλες ακουαρέλλες της), στη Γκαλερί Dada 1989, 91, 92.
Επίσης είχε εκθέσει ατομικά στη Γκαλερί “Ροτόντα”, θεσσαλονίκη 1975, 77, στη Γκαλερί “Κ. Σταυρακάκη”, Κρήτη 1977, 78, και συμμετείχε σε πολλές διεθνείς ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό με την “Διεθνή Ομοσπονδία” των γυναικών καλλιτεχνών, όπου έλαβε και διεθνείς διακρίσεις.
Η κυρία Αφροδίτη Ντίνια από το Μεσολόγγι, την οποία συνάντησα σε επιτόπια έρευνα, μου έγραψε σε σχετική επιστολή της για την ζωγράφο Ιφιγένεια Λαγάνα: “Την Ιφιγένεια τη γνώρισα το 1959 όταν αρραβωνιάστηκα τον πρώτο της εξάδελφο.(…) Την θυμάμαι με μια μεγάλη ψάθα στο κεφάλι να ζωγραφίζει σε μέρη που την ενέπνεαν. Πολλές φορές πηγαίναμε μαζί και τη θαύμαζα την ώρα που ζωγράφιζε εκ του φυσικού. Ζωγράφιζε τοπία, τα παιδιά του επιστάτη που έμεναν στο κτήμα μας. Γύρω της υπήρχαν ζωάκια, όπως κατσίκες, κουνέλια, κότες, σκυλάκια!
Την θυμάμαι με μια μεγάλη ψάθα στο κεφάλι να ζωγραφίζει σε μέρη που την ενέπνεαν
Η μητέρα της όμως, χήρα γιατρού από το Μεσολόγγι, ήταν γυναίκα με έντονη προσωπικότητα, αυταρχική και επενέβαινε ακόμη και στην τέχνη της Ιφιγένειας. Κάποια φορά που βρισκόμουν στο σπίτι τους στην Αθήνα ξεφυλλίζοντας το άλμπουμ με τις φωτογραφίες μου έδειξε η Ιφιγένεια κάποιο κύριο και μου είπε: “Τον βλέπεις αυτόν είναι ένας γνωστός μου¨
Όμως αυτός ήταν ο πρώην άνδρας της ο γνωστός ζωγράφος Νίκος Νικολάου, όπως μου εξήγησε η αδελφή της Ισμήνη. Η Ισμήνη έπαιξε μεγάλο ρόλο στη βελτίωση της ψυχικής υγείας της Ιφιγένειας. Ήταν γιατρός μικροβιολόγος, βοηθός του διάσημου Φλέμινγκ στην Αγγλία και μετά διευθύντρια του Μικροβιολογικού στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» στην Αθήνα.
Φρόντισε μέσα από την ιδιότητα της να βρει τους ειδικούς, που συμπαραστάθηκαν στην αρρώστια της αδελφής της, μέχρι που βρέθηκε και το κατάλληλο φάρμακο για την περίπτωση της και είχε τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα”.
Η προσωπική μου συνεργασία μαζί της άρχισε το 1987 στην Αθήνα. Είχα ήδη επιστρέψει από εικαστικές και θεωρητικές σπουδές στο Μανχάταν και είχα αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση της γκαλερί DADA.
Το “παρών” στις εκθέσεις της έδωσαν και τις τρεις φορές ο Μόραλης και ο Καπράλος
Διοργάνωσα και επιμελήθηκα τρεις ατομικές της εκθέσεις που εντυπωσίασαν τους φιλότεχνους. Το “παρών” έδωσαν και τις τρεις φορές ο Μόραλης και ο Καπράλος, με τους οποίους ως πρώην σύζυγος του Ν. Νικολάου είχε συνδέσει τη νιότη της και την άδοξη πορεία της, από μεγάλο ταλέντο σε οικότροφο κλινικής. Μου προξένησε ιδιαίτερη ικανοποίηση όταν τότε αγόρασε έργο της ο καθηγητής της ΑΣΚΤ Γιώργος Μαυροίδης, πλέκοντας της το εγκώμιο.
Δεν απάντησε όμως ποτέ – παρά τη φιλική σχέση μας – στις πολλές ερωτήσεις μου σχετικά με τα δύσκολα χρόνια που είχε περάσει στην απομόνωση
Η Ιφιγένεια Λαγάνα με προσκαλούσε συχνά στο σπίτι-ατελιέ της, όπου συζητούσαμε για πολλά θέματα τέχνης και μου δώρισε με ευγένεια και εμπιστοσύνη ποικίλα έργα της καθώς και σχέδια από τα εργαστήρια της ΑΣΚΤ της δεκαετίας του 1930.
Δεν απάντησε όμως ποτέ παρά τη φιλική σχέση μας στις πολλές ερωτήσεις μου σχετικά με τα δύσκολα χρόνια που είχε περάσει στην απομόνωση, γιατί η περίοδος από το τέλος των σπουδών της, μέχρι τον γάμο της και την μετέπειτα πολύχρονη νοσηλεία της σε ψυχιατρική κλινική ήταν κάτι στο οποίο δεν της άρεσε καθόλου να αναφέρεται και κατά κάποιο τρόπο το είχε διαγράψει από τη μνήμη της.
Η ζωή και η εικαστική της δράση είχε ξεκινήσει για αυτήν και πάλι στη δεκαετία του 1980, αν και παρόλη την εμφανή της αξία το κλειστό “κύκλωμα” της τέχνης δεν την προώθησε τη δεδομένη εποχή στη θέση που της άξιζε.
Κορυφαίες προσωπικότητες έχουν γράψει επαινετικά για τα έργα της και ιδιαίτερα για τις υδατογραφίες της. Ανάμεσα τους ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Μαρίνος Καλλιγάς, η Μαρία Κοτζαμάνη, ο Χρύσανθος Χρήστου, ο Μανώλης Χατζηδάκης, ο Γιώργος Μανουσάκης, ο Γιώργος Φωκάς, ο Στέλιος Λυδάκης κ.α.
Η Ελένη Βακαλό ανέφερε μεταξύ άλλων σε κριτική της : “Στις υδατογραφίες της Λαγάνα βλέπομε να συλλαμβάνεται η στιγμή όχι μόνον σαν εντύπωσις (χρώμα, φως), όχι μόνον σαν πλαστικό γεγονός (αρχιτεκτονική, σύνθεσις), μα με το βαθύ τρεμούλιασμα ενός μυστικού και σκοτεινού παλμού ζωής που κρύβεται μέσα της. Η μορφή, η αποτύπωση, βγαίνει άνετα σαν την αναπνοή , γιαυτό και η φυσική έκφραση της Λαγάνα είναι η ακουαρέλλα.”
Το αξιοθαύμαστο είναι ότι σχεδόν μέχρι την αποβίωση της ζωγράφιζε συνεχώς χρησιμοποιώντας μολύβια, παστέλ και ξυλοχρώματα επεκτεινόμενη σε ποικίλες επιφένειες του περβάλλοντος της.
Έργα της ανήκουν σε πολλές δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Ευτύχημα ότι κάποιες συνθέσεις της εκτίθενται στη μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.
Το 2016 διοργάνωσα έκθεση με έργα ενδεικτικά του ταλέντου της, σχέδια, ακουαρέλλες και λάδια, καθώς και δύο μικρά χαρακτικά της, ίσως τα μόνα σωζόμενα, στη Σύγχρονη Πινακοθήκη Villa Ροδόπη στο Αργοστόλι, όπου μία αίθουσα φέρει τιμητικά το όνομα της.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Εικαστικός, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.
