Στις μέρες μας, που έννοια της Τέχνης έχει προσαρμοστεί στην ευρύτητα των δυνατοτήτων των ψηφιακών μέσων, η Κάτια Βαρβάκη, με σπουδές ζωγραφικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και δασκάλους τον Τριαντάφυλλο Πατρασκίδη και τον Δημήτρη Μυταρά, δημιουργεί έναν δικό της χρωματιστό, ονειρικό κόσμο.  

Στα έργα της, τελάρα και εγκαταστάσεις με σουρεαλιστική ή εξπρεσιονιστική αφήγηση αποτυπώνεται ποιητικά η ροή του χρόνου.  

Ιστορίες απλές, καθημερινές, κάποιες αντιμέτωπες με την ανεμελιά της παιδικής αθωότητας, κάποιες άλλες σκληρές και πικρές με χαραγμένη την φθοροποιό επίδραση του χρόνου, η Βαρβάκη επιτυγχάνει να ταξιδέψει τον θεατή άλλοτε σε έναν κόσμο παραμυθένιο και άλλοτε στον κόσμο της στυγνής πραγματικότητας.  

Συναντήσαμε την καλλιτέχνιδα στο ατελιέ της στον Χολαργό… 

Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη 

-Κάτια, τι είναι Τέχνη για σένα;  

-Τέχνη για μένα είναι ο τρόπος για να αναπνέουμε, ο τρόπος που χρησιμοποιούμε για να ερμηνεύουμε τους υπαρξιακούς  μας γρίφους. Είναι ένας αλγόριθμος κατανόησης του μεγάλου ερωτηματικού, και ταυτόχρονα μια αίσθηση ότι δεν είναι μάταιο το «πέρασμα».  Το  φτερούγισμα μιας λιβελούλας διαρκεί λίγες μέρες  ή λίγες εβδομάδες από τη στιγμή που γίνεται τέλειο έντομο. Η τέχνη είναι για εμένα αυτό το ξέφρενο φτερούγισμα.   

-Τι θεματολογίες πραγματεύονται οι τελευταίες ενότητες των έργων σου; 

-Τα ζωγραφικά, αλλά και τα κατασκευαστικά έργα μου,  απευθύνονται σε αυτό το ερωτηματικό.  Έχω ζωγραφίσει μια σειρά έργων που θα εκθέσω τον προσεχή Οκτώβριο σε γκαλερί της Αθήνας με θέμα τον κύκλο της ζωής. Παιδιά στην αρχή της ζωής, νέες γυναίκες, ομάδες ανθρώπων που περπατούν ήρεμα σε μεταφυσικούς κήπους, έργα – σχόλια πάνω στην θέση της γυναίκας ζωγράφου. Μια άλλη ενότητα που με γοητεύει είναι τα  χαλιά με τους κόσμους που περιέχουν.   

-Έχεις δημιουργήσει τον τελευταίο καιρό εξαιρετικά installations και γλυπτά έργα. Τι υλικά χρησιμοποιείς και από που εμπνέεσαι;  

-Εκτός από την ζωγραφική έχω ανάγκη να δημιουργώ-να συνθέτω κατασκευαστικά γλυπτά από διάφορα υλικά. Οι τανάλιες, τα τρυπάνια, οι πένσες, οι βίδες, τα πριόνια και όλα αυτά τα υπέροχα εργαλεία με προκαλούν το ίδιο όσο και τα χρώματα και τα πινέλα. Χρησιμοποιώ σύρματα, γυψόγαζες, χαρτιά, σίδερα, κόλες και ξύλα για τα κατασκευαστικά έργα.  

Η φύση, τα δέντρα, τα ποδήλατα, οι χαρταετοί, οι σκάλες κλπ,  σύμβολα που χρησιμοποιώ είναι μια αναφορά στην παιδική μας ηλικία και στον χαμένο παράδεισο. 

-Έχω ξεχωρίσει από τα γλυπτά σου μια σειρά με θέμα ένα διπλό κρεββάτι με ένα δέντρο. Πώς ξεκίνησε αυτό το concept και πώς το εμπνεύστηκες; 

-Από το 2014, στην προηγούμενη ατομική μου έκθεση στην γκαλερί Αστρολάβος στο Κολωνάκι είχα εκθέσει μια σειρά από λευκά διπλά κρεββάτια μικρού μεγέθους. Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στους γονείς μου, στην μνήμη και στην νοσταλγία και η αφορμή ήταν το συζυγικό τους κρεββάτι. Συσσωρεύσεις κρεββατιών  διαφορετικού αριθμού και σχήματος πλαισίωναν τα έργα ζωγραφικής.  

Παράλληλα είχα εκθέσει και κρεββάτια μέσα από τα οποία ξεπρόβαλε ένα ρωμαλέο δέντρο.  

Τα κρεββάτια είχαν όλα πολύ ψηλά πόδια, σκάλες ανέβαιναν μέχρι επάνω, μοιάζανε σαν να είχαν τραβηχτεί στην προσπάθειά τους να φτάσουν όσο το δυνατόν πιο ψηλά. Το δέντρο επέτεινε αυτή την εντύπωση. 

Έχω ζωγραφίσει μια σειρά έργων που θα εκθέσω τον προσεχή Οκτώβριο σε γκαλερί της Αθήνας με θέμα τον κύκλο της ζωής 

-Θα ήθελες να μας μιλήσεις για τον συμβολισμό του; 

-Τεράστιο σύμβολο για  εμένα το διπλό κρεββάτι. Συμβολίζει πάνω από όλα τους γονείς μου και τους γονείς όλων μας. Συμβολίζει το ζευγάρι. Τα ανακατωμένα σεντόνια αποτελούν σημάδι ζωής, ερωτικού αγκαλιάσματος, πάθους. Όλα αυτά μαζί συνθέτουν το «ξέφρενο φτερούγισμα της λιβελούλας». 

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ένα διπλό κρεββάτι ήταν το καταφύγιό μου. Μικρή, όταν φοβόμουν τα βράδια έτρεχα να χωθώ στο κρεβάτι ανάμεσα στους γονείς. Εκεί τρώμε, εκεί διαβάζουμε, εκεί μιλάμε στο τηλέφωνο , εκεί βλέπουμε τηλεόραση, εκεί κλαίμε. Πόσα δάκρυα στο μαξιλάρι! 

-Έχεις μελετήσει τον συμβολισμό του κρεβατιού του γάμου, τόσο στην μυθολογία και στην αρχαιότητα, όσο και στις μέρες μας; 

-Το σημείο αυτό, το διπλό κρεβάτι δηλαδή, ήταν ο τόπος της γέννησης και του θανάτου από τα πιο παλιά χρόνια, τόσο για τους βασιλιάδες, όσο για τους αγρότες και εργάτες. Ένα κρεββάτι είχε το ζευγάρι από τον γάμο μέχρι το τέλος. Το συζυγικό. Εκεί γεννιόντουσαν τα παιδιά και εκεί τελείωνε ο κύκλος της ζωής.  

Μου είχε κάνει εντύπωση η αναφορά του συζυγικού κρεββατιού του Οδυσσέα και της Πηνελόπης στην Οδύσσεια. 

…«Φύτρωσε δέντρο στενόφυλλης ελιάς μες στην περίφρακτη αυλή μας, και ήρθε σε πλήρη ανάπτυξη και ακμή και σε πάχος όσο μια κολόνα. Κι εγώ τότε ολόγυρα από το δέντρο έχτισα μια κάμαρα, που την έφτιαξα με στέρεους λίθους, ψηλά την κάλυψα με στεγανή σκεπή, και πρόσθεσα καλά αρμοσμένα και στέρεα θυρόφυλλα. Κι ύστερα έκοψα τα κλαδιά και τη φούντα της στενόφυλλης ελιάς, και τον υπόλοιπο κορμό, από τη ρίζα ως το πάνω μέρος, προσεκτικά και επιδέξια κλάδεψα και πελέκησα με χάλκινο σκεπάρνι, και με το νήμα της στάθμης το ίσιωσα, να γίνει το ένα ποδάρι του κρεβατιού, κι άνοιξα όλες τις τρύπες με τρυπάνι. Και πάνω εκεί στερέωσα κι έφτιαξα το σκαλιστό κρεβάτι, στολίζοντάς το με χρυσάφι και ασήμι και φίλντισι». 

Εδώ ο σύζυγος φτιάχνει ο ίδιος το «αμετακίνητο» συζυγικό κρεββάτι. Γύρω και πάνω από μια ελιά οργανώνει την συζυγική κάμαρα και το κρεββάτι. Δεν έκοψε την ελιά, απλά την κλάδεψε. 

Στις μέρες μας,  ο συμβολισμός αυτός έχει εξασθενίσει. Αιτίες αυτού κατά τη γνώμη μου είναι η μανία της κατανάλωσης, η ανάγκη για αλλαγή και η αμφισβήτηση του θεσμού του γάμου. Δεν υπάρχει πια το «αμετακίνητο» κρεββάτι του Οδυσσέα. 

-Ποια άλλα διάσημα έργα έχουν τραβήξει την προσοχή σου με παρόμοια θεματολογία; 

-Υπάρχουν πολλά έργα στην ιστορία της τέχνης με τέτοια θεματολογία όπως «Το κρεββάτι» του Vincent Van Gogh και η σύγχρονη εκδοχή του Κυριάκου Μορταράκου.   «Το κρεββάτι» του Robert Rauschenberg , της Tracey Emin με τα λεκιασμένα εσώρουχα και σεντόνια. «To κρεββάτι» με το άρρωστο παιδί του Edvard Munch. «Το κρεββάτι» του Carpaccio με την Αγία Ούρσουλα που ονειρεύεται.   

Θα θυμηθώ τα ζευγάρια στο κρεββάτι,  των Ελλήνων καλλιτεχνών, Σακαγιάν, Μποκόρου, Ρήνα, Παλαντζά και πολλών άλλων. 

-Παρατηρώ άλλα έργα σου που έχουν θέμα την γυναίκα και την γονιμότητα. 

-Η νέα γυναίκα, αυτή που ονειροπολεί, ερωτεύεται, προβληματίζεται, αγωνίζεται,  πολεμάει, εργάζεται, είναι μητέρα, αυτή η πραγματική γυναίκα, αυτή με ενδιαφέρει.  

Σε ένα έργο μου μια νέα κοπέλα ονειρεύεται κάτω από το φως του φεγγαριού. Μια άλλη κοπέλα-νύμφη μάς κοιτάζει ξαπλωμένη μέσα σε ένα παραδείσιο τοπίο. Είναι κάλεσμα και πρόκληση μαζί. 

-Ποιες δυσκολίες συναντά η καλλιτέχνιδα-γυναίκα στον χώρο της Τέχνης; 

-Με προβληματίζει η θέση της γυναίκας-δημιουργού στην χώρα μου. Πολύς κόπος και πολλή μοναξιά, ειδικά αν θέλεις να κάνεις Τέχνη. Τίποτα δεν σου χαρίζεται. 

Είναι ένας αγώνας δρόμου. Αν ειδικά πρέπει να βιοποριστείς από την τέχνη και δεν έχεις άλλα έσοδα, είναι ένα πολύπλοκο, σύνθετο, απρόβλεπτο τοπίο που δύσκολα διασχίζεις χωρίς να εγκαταλείψεις στην πορεία.  

Οι συλλέκτες δεν αγοράζουν από νέες γυναίκες γιατί μπορεί να παντρευτούν, να κάνουν παιδιά και να αφήσουν την Τέχνη. Κάτι που δυστυχώς γίνεται κάποιες φορές.  

Αν «κάνεις» εννοιολογική τέχνη, τότε είναι που δεν αγοράζει κανείς.  Ειλικρινά όλα αυτά τα χρόνια οι καλλιτέχνιδες – γυναίκες που επιβιώνουν είτε έχουν κάποια οικονομική στήριξη από κάπου,  είτε έχουν πείσμα, θέληση, ιώβεια υπομονή, γερό στομάχι, ακούραστη εργατικότητα, πάθος και αντοχή μαραθωνοδρόμου.  

Εκτός από τα παραπάνω είναι και το είδος της δουλειάς που παίζει ρόλο. Ευτυχώς γνωρίζω προσωπικά κάποιες τέτοιες περιπτώσεις. Εξαιρετικές Ελληνίδες καλλιτέχνιδες που θαυμάζω και εκτιμώ. Ελπίζω να πολλαπλασιαστούν στο μέλλον και να αγωνιστούν για να στηρίξουν την Τέχνη. 

-Πιστεύεις ότι για μια καλλιτέχνιδα-γυναίκα στο εξωτερικό οι επαγγελματικοί της στόχοι είναι πιο εύκολα προσεγγίσιμοι;  

…  Το πιστεύω και το γνωρίζω. Είναι πιο εύκολα τα πράγματα. Είχα εκθέσει στο Λονδίνο το 2016 μαζί με άλλες 3 γυναίκες ζωγράφους. Πόσο πιο απλά όλα…  

Στην  Μπιενάλε στην Βενετία είδαμε κατά καιρούς πολύ ωραίες μεγάλες εκθέσεις γυναικών, όπως της Πάουλα Ρέγκο, της Κίκι Σμιθ, της Αμπράμοβιτς  της Σίντι Σέρμαν κλπ…   

-Οι Έλληνες είναι φιλότεχνοι; Συγκινούνται από το κάλλος; Αγοράζουν Τέχνη; 

-Μικρός ο αριθμός των φιλότεχνων στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει παιδεία. Οι συλλέκτες είναι λίγοι. Υπάρχουν βέβαια κάποιοι απλοί άνθρωποι που αγαπούν την τέχνη,  την παρακολουθούν και αγοράζουν για την ευχαρίστησή τους όποτε μπορούν.  

Δεν κρύβουμε ότι η τέχνη είναι ακριβή και απευθύνεται σε ανθρώπους με υψηλά εισοδήματα. Υπάρχουν όμως και μισθωτοί που με πολλές οικονομίες αγοράζουν Τέχνη. Είναι πολύ συγκινητικό. Έχω δει απλούς ανθρώπους να δακρύζουν βλέποντας ένα έργο τέχνης. Να σου φιλούν τα χέρια. Με αυτά παίρνουμε κουράγιο για να συνεχίζουμε.