The Art | Artists’ Diaries

Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Η τέχνη, όπως ομόφωνα δέχονται οι άνθρωποι της, είναι αυτή που πλήττεται πρώτη και ανακάμπτει τελευταία σε περιόδους κρίσης. Πόσο μάλλον μέσα από μία μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση που αναμένεται, μετά από μία παγκόσμια πανδημία με άγνωστη ημερομηνία λήξης.

Στην ενότητα “The Art | Artists Diaries” που γράφει και επιμελείται η Λιάνα Ζωζά, φιλοξενούνται συνεντεύξεις από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες (εικαστικούς, μουσικούς, χορευτές, ηθοποιούς, κλπ), γκαλερίστες, επιμελητές και γενικότερα ανθρώπων που κινούνται στο χώρο της τέχνης και θα λειτουργούν σχολιαστικά, μέσα από τις ίδιες ερωτήσεις και ανάλογα με τις εξελίξεις, στην όλη ιδιαιτερότητα της κατάστασης που αφορά την τέχνη.

-Η τέχνη στα χρόνια της πανδημίας. Με ποιό τρόπο επηρεάζεται η τέχνη?

-Κατ’ αρχήν νομίζω πως η δημοφιλέστατη πλέον φράση “τέχνη στα χρόνια της πανδημίας” είναι κάπως αδόκιμη. Πως μπορεί σε μια έννοια τόσο δηλωτική της ελεύθερης απόδοσης του εαυτού στην ανθρώπινη δραστηριότητα, να τοποθετείται επώνυμο, ιδιότητα ή καταγωγή;

Ο εγκλεισμός της τέχνης σε στενά σημειολογικά τείχη ή γλωσσικά σχήματα, κατ΄ουσία αντιτίθενται στην ίδια την ελεύθερη φύση της και εν μέρει σιωπηρά προετοιμάζει ένα νέο πεδίο ανταγωνισμών. Παραδόξως ο καλλιτέχνης, ομοιάζοντας με τον μοναχό και τον πολιτικό κρατούμενο, έχει ελεύθερα επιλέξει τον προκαθορισμένο “δια έρωτος” με την υψηλή ιδέα του καλού και αγαθού, μοναχικό βίο.

Ο καταναγκαστικός συλλογικός εγκλεισμός της πανδημίας απλώς μεταφέρει την καθημερινότητα του ίδιου, στην συλλογική συνείδηση του “άλλου”, ως ένα κοινό στοιχείο αλληλεγγύης, αντίδρασης και αντίστασης στον φόβου του θανάτου. Θέλω να πιστεύω πως ακριβώς εξαιτίας αυτού του φόβου πλέον, η τέχνη έχει γίνει λίγο πιο ανθρώπινη, η φαντασία των καλλιτεχνών πιο γόνιμη, η ζωή όλων μας πιο δημιουργική.

Πρωτίστως φαίνεται πως χάνεται η κοινωνικότητα της τέχνης, ο άμεσος διάλογος του καλλιτέχνη με το κοινό

-Τέχνες | Καλλιτέχνες | Χώροι Τέχνης. Ποιά θα είναι η επόμενη ημέρα?

-Δύσκολα μπορεί κάποιος να προβλέψει την επόμενη μέρα. Δυστυχώς, η αναπαραγωγή του φόβου ότι μπορεί σύντομα να εφαρμοστεί ξανά ένα lockdown, σε συνδυασμό με την εύλογη ανησυχία όλων για την δημόσια υγεία, δημιουργεί αρνητικό κλίμα τόσο στους καλλιτέχνες όσο και στην αγορά.

Πρωτίστως φαίνεται πως χάνεται η κοινωνικότητα της τέχνης, ο άμεσος διάλογος του καλλιτέχνη με το κοινό. Πως μπορούμε να πούμε ότι απολαμβάνουμε μία ποιότητα ζωής χωρίς εγκαίνια, χωρίς παραστάσεις, χωρίς συναυλίες; Ξέρετε ποτέ δεν πίστευα ότι η τέχνη έχει παρηγορητικό χαρακτήρα. Η τέχνη είναι κάτι εντελώς περιττό, για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι και απαραίτητη. Δεν χρειαζόμαστε την τέχνη για να επιβιώσουμε, μια χαρά θα λειτουργήσει ο κόσμος και χωρίς αυτή, όμως χρειαζόμαστε την τέχνη αν θέλουμε να «ζήσουμε», να ζήσουμε αληθινά, πραγματικά και με πάθος.

Νομίζω, λοιπόν πως όσο η δίψα για ζωή μεγαλώνει στις καρδιές των ανθρώπων, τόσο πιο πολύ θα ανθίζει και ο κήπος των τεχνών. Αυτόν τον κήπο αν θέλουμε να έχει ένα νόημα, πρέπει να τον βιώσουμε με όλες μας όμως τις αισθήσεις, να τον περπατήσουμε, να τον κατοικήσουμε. Δεν πρέπει να αφήσουμε την ζωή μας και την τέχνη να ομοιάσει με την εικόνα της οθόνης ενός υπολογιστή: τόσα πολλά παράθυρα ανοικτά στον κόσμο, χωρίς κανένα να επικοινωνεί πραγματικά με το άλλο.

Η τάση επομένως των ψηφιακών εκθέσεων, συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει την εμπειρία της άμεσης επαφής. Αντίθετα η επικράτηση του ψηφιακού σεναρίου θα εντείνει ακόμη περισσότερο τους ήδη υπάρχοντες ανταγωνισμούς, τις σχέσεις εξουσίας και τις ανισότητες τόσο ανάμεσα στου καλλιτέχνες όσο και ανάμεσα στους χώρους τέχνης.

-Η αγορά της τέχνης θα επηρεασθεί; Πόσο και πώς;

-Εδώ και καιρό είναι γνωστό πως η αγορά έργων τέχνης βρίσκεται σε κάμψη, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Πόσο μάλλον τώρα που η ψυχολογία της αγοράς έχει αρνητικό πρόσημο. Γκαλερί και καλλιτέχνες ελπίζουν στις πωλήσεις μέσω του διαδικτύου, με δέλεαρ τις πολύ χαμηλές τιμές. Όμως και πάλι δεν υπάρχει καμία εγγύηση ανάκαμψης της αγοράς, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Γκαλερί και καλλιτέχνες ελπίζουν στις πωλήσεις μέσω του διαδικτύου, με δέλεαρ τις πολύ χαμηλές τιμές

Με τα μουσεία κλειστά και χωρίς να αγοράζουν πλέον μαζικά, έργα τέχνης για τις συλλογές τους, τις γκαλερί οικονομικά ασταθείς και δικαίως επιφυλακτικές σε ανοίγματα, τις μεγάλες φουάρ σε αναστολή, και την “δεξαμενή” των μεγάλων συλλεκτών διαρκώς να στερεύει, οικονομικά το μέλλον των εικαστικών τεχνών, μάλλον φαντάζει δυσοίωνο. Παρόλα αυτά υπάρχει περιθώριο αντιστροφής της κατάστασης αν παρθούν ριζοσπαστικά μέτρα για την στήριξη των χώρων τέχνης και την προώθηση του έργου των καλλιτεχνών.

Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε απαιτείται η συγκρότηση ενός δημιουργικού διαλόγου μεταξύ καλλιτεχνών, ιδιωτικών και δημόσιων φορέων για την προώθηση προτάσεων και την ανεύρεση πόρων, που θα διασφαλίζουν την βιωσιμότητα και την ανάπτυξη του κλάδου. Νομίζω πως θα πρέπει η νέα αυτή κρίση να αποτελέσει την χρυσή ευκαιρία για καινοτόμες και ριζοσπαστικές αλλαγές.

-Τέχνη | Τεχνολογία. Ποιός θα είναι ο ρόλος της τεχνολογίας στην επικοινωνία, αλλά και στην αγορά της τέχνης?

-Ίσως και πριν από την πανδημία θα έπρεπε οι χώροι τέχνης να έχουν την δυνατότητα ψηφιακής περιήγησης των περιοδικών τους εκθέσεων μέσω εξειδικευμένου λογισμικού. Είναι ζήτημα πολιτισμού, ευγένειας και ήθους, να μπορείς να προσφέρεις την δυνατότητα σε άτομα που δυσκολεύονται σε πραγματικό χρόνο και χώρο να έρθουν σε επαφή με το έργο των καλλιτεχνών.

Σίγουρα, οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες καταργούν τις αποστάσεις, αυξάνουν τον χρόνο μετάδοσης της πληροφορίας και πλουτίζουν το εύρος των μορφών επικοινωνίας. Όμως, ας μην γελιόμαστε, η τεχνολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπειρία του έργου και την σχέση που αυτό αναπτύσσει με τον θεατή. Είναι υγιές από κάθε άποψη να αγαπάμε τον εαυτό μας και όχι το είδωλο μας στον καθρέφτη.

Ας μην τρέφουμε λοιπόν φρούδες ελπίδες ότι ξαφνικά και απότομα η τεχνολογία θα αναστήσει εκ του μηδενός την αγορά τέχνης. Για να αποφύγουμε λοιπόν έναν νέο ναρκισσισμό, καλό θα είναι να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, με ρεαλισμό, σύνεση και μέτρο.

-Τέχνη | Κοινωνική Αποστασιοποίηση. Πως μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη με κανόνες κοινωνικής απόστασης?

-Το ζήτημα αυτό είναι περίπλοκο και έχει πολλές όψεις και διαστάσεις. Η γενίκευση του όρου “τέχνη” διαμορφώνει συνθήκες για απλουστεύσεις και παρανοήσεις. Το ερώτημα εδώ κατά την γνώμη μου είναι ποιες μορφές τέχνης μπορούν να λειτουργήσουν με όρους κοινωνικής αποστασιοποίησης και πως. Μπορεί ας πούμε ένα έργο του Κουνέλλη, το οποίο συνήθως δεσμεύει όλες τις αισθήσεις να αποδώσει το 100% του περιεχομένου του ψηφιακά; Μία επιτέλεση σχεσιακής αισθητικής του Rirkrit Tiravanija, ο οποίος μαγειρεύει και προσφέρει φαγητό στους θεατές της γκαλερί, προϋποθέτει κοινωνική συνάθροιση και όχι απομόνωση.

Από την άλλη πολλά από τα έργα που ενσωματώνουν έντονα στοιχεία υπερτεχνολογίας, ψηφιακών εφαρμογών και νέων μέσων, βασίζουν εν μέρει την λειτουργία τους σε δομές και πρωτόκολλα ατομικότητας ή κοινωνικής απομόνωσης.

Σε κάθε περίπτωση θεωρώ πως η τέχνη, αποτελεί ένα είδος κοινωνικής πρακτικής που ανταποκρίνεται στο σωματικό σχήμα μιας φαινομενολογικής εμπειρίας. Μπροστά στο έργο τέχνης έχουμε όλοι την μοναδική δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε την ύπαρξη μας στον κόσμο και να κατανοήσουμε την θέση του εαυτού μας σε σχέση με τα φαινόμενα που τον απαρτίζουν. Υπό αυτό το πρίσμα είναι δύσκολο να φανταστώ πως θα μπορέσει να λειτουργήσει η τέχνη με κανόνες κοινωνικής απομόνωσης.

-Ποιό γνωστό έργο σύγχρονης τέχνης θα επιλέγατε για να περιγράψετε την υπάρχουσα κατάσταση και γιατί;

-Η τέχνη έχει την μοναδική ικανότητα να μπορεί να προβλέπει καταστάσεις και να προοικονομεί ανθρώπινες συμπεριφορές. Είναι πάρα πολλά τα έργα σπουδαίων καλλιτεχνών της ιστορίας που θα μπορούσαμε να πούμε πως περιγράφουν την σημερινή κατάσταση.

Θα επιλέξω παρόλα αυτά ένα σύγχρονο σχετικά έργο, το έργο “Alone Yet Together” του Damien Hirst. Το έργο αποτελείται από δεκάδες μικρές προθήκες γόνων ψαριών σε φορμαλδεΰδη τοποθετημένες στο ίδιο πλαίσιο, δίνοντας την εντύπωση ότι “κολυμπούν” όλα προς την ίδια κατεύθυνση.

Ο Hirst νομίζω ότι καταφέρνει να αναδείξει μέσω της ειρωνικής επίκλησης του τίτλου της σύνθεσης, τις συνθήκες κοινωνικής απομόνωσης και τον νέο ναρκισσισμό της μετανεωτερικής εποχής, όπου μοναξιά και ομογενοιοποίηση, συνδιαμορφώνουν την εικόνα μιας έντονης ματαιότητας και το αίσθηση ενός σύγχρονου memento mori.

-Η ιστορία, μέχρι σήμερα, έχει δείξει πως η τέχνη επιβιώνει ακόμη και κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και μάλιστα προσφέροντας σημαντικά έργα. Θα συμβεί το ίδιο και τώρα?

-Αδιαμφισβήτητα η τέχνη έχει αποδείξει στο παρελθόν πως μπορεί να ανθίζει ακόμη και μέσα στα χαλάσματα του πολιτισμού. Η πολιτική και γεωγραφική συρρίκνωση του Βυζαντινού κράτους για παράδειγμα κατά την Παλαιολόγεια περίοδο σήμανε παράλληλα και την αναγέννηση της ζωγραφικής, δίνοντας εξαιρετικά δείγματα έργων. Περίπου το ίδιο συνέβη υπό προϋποθέσεις και με την τέχνη της Ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, την πρώτη δεκαετία μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η γενιά καλλιτεχνών όμως κατάφερε να δημιουργήσει σημαντικά έργα διότι ξεπέρασε το τραύμα του πολέμου.

Είμαι της άποψης πως σήμερα αν θέλουμε να δούμε σημαντικά έργα θα πρέπει η δύσκολη περίοδος που διανύουμε να μην στιγματίσει την καλλιτεχνική παραγωγή με το τραύμα της πανδημίας. Σίγουρα η πρωτοφανής αυτή αρνητική εμπειρία, θα επηρεάσει την σκέψη και το συναίσθημα όλων των δημιουργών, ίσως μάλιστα να μας κάνει όλους και πιο σοφούς. Όμως δεν πρέπει να αναπαράγουμε την εικόνα του τραύματος, την εικόνα του φόβου, την εικόνα της απελπισίας. Αντίθετα, θα πρέπει να κοιτάξουμε το παρόν με την γενναιότητα, την αισιοδοξία και την ελπίδα ότι κάθε κρίση, κάθε τέλος, είναι μια νέα αρχή.

Who is Who

Ο Μάριος Φούρναρης είναι εικαστικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτορας Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Α.Π.Θ. Το 2010 αποφοίτησε ως εικαστικός από την ίδια σχολή, έχοντας ασχοληθεί με γλυπτικές φόρμες και τρισδιάστατες εγκαταστάσεις. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του (M.F.A) στο University of Dundee, Duncan of Jordanstone College of Art and Design (DJCAD), στο Ηνωμένο Βασίλειο, ερευνώντας ζητήματα της δημόσιας και εννοιολογικής τέχνης καθώς και των νέων μέσων.

Η διδακτορική του διατριβή αφορά την Arte Povera – το ιταλικό κίνημα της δεκαετίας του ’60 – σε σχέση με την ιδέα του Νέου Ουμανισμού. Έχει στο ενεργητικό του πολλές συμμετοχές σε ομαδικές και ατομικές εκθέσεις, ενώ έργα του συμπεριλαμβάνονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδας και το εξωτερικό, καθώς και στις μόνιμες συλλογές του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (MOMus – ΜΜΣΤ) και του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας.

Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εντοπίζονται σε ζητήματα τα οποία αφορούν τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την πολιτική, και την σχέση ανάμεσα στις έννοιες του συλλογικού με το ατομικό στην τέχνη του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα