Γράφει ο Γιώργος Δήμος

Το ντοκιμαντέρ του Ανρί-Ζωρζ Κλουζώ, «Le mystère Picasso» (1955), με πρωταγωνιστή τον Ισπανό ζωγράφο, Πάμπλο Πικάσο, είναι ένα από τα λίγα του είδους του και αποτελεί ένα πραγματικό «art film». Ο σκηνοθέτης γνώριζε το ζωγράφο από 14 χρονών και ο κοινωνικός τους κύκλος ήταν κοινός, καθώς και οι δύο ήταν φίλοι με τον Ζαν Κοκτώ, τον Ζαν-Πωλ Σαρτρ, τον Ρενέ Κλαιρ, και άλλους διανοούμενους Ευρωπαίους της περιόδου. Η ταινία μας δείχνει τον Πικάσο πρώτα να σχεδιάζει και ύστερα να χρωματίζει 20 πίνακες που έφτιαξε αποκλειστικά για το ντοκιμαντέρ αυτό και στη συνέχεια τους κατέστρεψε, ούτως ώστε να «επιβιώσουν μόνο στο φιλμ».

Αρχικά, το «Mystère Picasso» το είδαν μόλις 37 χιλιάδες άνθρωποι, αφενός λόγω του θέματός του, που δεν απευθυνόταν σε ιδιαίτερα ευρύ κοινό και αφετέρου λόγω της φήμης του Κλουζώ μετά τον πόλεμο, αφότου η νέα κυβέρνηση τον καταδίκασε ως σύμμαχο των Γερμανών. Με την υποστήριξη των λόγιων φίλων του, η ποινή του σκηνοθέτη μειώθηκε (αρχικά του είχε απαγορευτεί ακόμα και να πλησιάσει κινηματογραφικό συνεργείο για δύο χρόνια, αλλά στη συνέχεια το διάστημα αυτό έγινε 12 μήνες) και με τα χρόνια, αλλά και τις σημαντικές του συνεισφορές στον παγκόσμιο κινηματογράφο («Το μεροκάματο του τρόμου», 1953, «Οι Διαβολογυναίκες», 1954) η φήμη του Κλουζώ σταδιακά αποκαταστάθηκε και η Γαλλία τελικά ανέδειξε το ντοκιμαντέρ με τον Πικάσο ως «εθνικό θησαυρό», το 1984.

Η εξέλιξη του «art film», ή αλλιώς «ciné poème» (κινηματογραφικό ποίημα), είναι παράλληλη με εκείνη του «αφηγηματικού φιλμ». Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα, από τους πειραματισμούς του Μαρσέλ Ντυσάν και του Μαν Ρέι με το μέσο, μέχρι τις πιο ολοκληρωμένες προσπάθειες του Σαλβαδόρ Νταλί και του Λουίς Μπουνιουέλ.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, το «art film», ως είδος, είχε παραγκωνιστεί και στο προσκήνιο είχε έρθει ο ιταλικός νεορεαλισμός, όσο αφορά την Ευρώπη και φυσικά το Χόλυγουντ, όσο αφορά την Αμερική και κατά προέκταση όλο τον κόσμο. Ενώ, λοιπόν, ο Κλουζώ έκανε κυρίως «αφηγηματικό» σινεμά, και σε αυτόν τον τομέα άλλωστε διακρίθηκε, το ντοκιμαντέρ αυτό ήταν ένας φόρος τιμής στην όμορφη εποχή πριν έρθουν τα δεινά του πολέμου, όταν έκανε το ξεκίνημά του ο Πικάσο.

Όπως ήταν χαρακτηριστικό για τον Ισπανό καλλιτέχνη, η δήλωσή του ότι τα έργα που φτιάχτηκαν αποκλειστικά για την ταινία, στη συνέχεια καταστράφηκαν, είναι πιθανό να μην είναι απολύτως αληθής. Κάποιοι συλλέκτες, γκαλερίστες, και άλλοι άνθρωποι της τέχνης έχουν ισχυριστεί κατά καιρούς πως μερικά από τα έργα αυτά επιβίωσαν. Άλλωστε, ο Πικάσο ήταν πάντα αφοριστικός ως προς τα λεγόμενά του, αλλά οι πράξεις του αποδεικνύονταν πολύ πιο διαλλακτικές.

Το «πείραμα» του Κλουζώ στο «Mystère Picasso» αποτελεί επανάληψη εκείνου στο βελγικής παραγωγής μικρού μήκους ντοκιμαντέρ, «Visit to Picasso» (1949), πάλι με πρωταγωνιστή τον καλλιτέχνη, ο οποίος εκεί ζωγραφίζει επάνω σε γυαλί, αντί για τον καμβά που χρησιμοποιεί στην ταινία του Κλουζώ.

Εκείνο που αξίζει να παρατηρήσει κανείς είναι πως ο Πικάσο, ο οποίος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 χρονών το 1973, ήταν ήδη 73 την εποχή που γυρίστηκε το ντοκιμαντέρ. Όπως έχουν πει πολλοί για το ζωγράφο, η περίοδος αυτή της ζωής του, δηλαδή από τα 70 και ύστερα, ήταν μια εξαιρετικά ελεύθερη και πειραματική περίοδος για εκείνον, ακόμα και σε αυτή τη μεγάλη ηλικία. Ο Κλουζώ, αντιθέτως, δεν είδε μεγάλες δόξες μετά τη δεκαετία του 1950, καθώς οι φίλοι και οι συνεργάτες του άρχισαν ένας-ένας να φεύγουν από τη ζωή. Το «Mystère Picasso» καταγράφει μια μοναδική στιγμή και για τους δύο και αποτελεί ένα πραγματικό θησαυρό, τόσο για τους φίλους του κινηματογράφου, όσο και για τους φίλους των εικαστικών τεχνών.

Δείτε το trailer της ταινίας στο YouTube: