Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

Στο πλαίσιο της επετείου 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση και 100 από την Μικρασιατική καταστροφή, ο καταξιωμένος εικαστικός, Βαγγέλης Τζερμιάς παρουσιάζει αυτές τις μέρες στην «Εικαστικός Κύκλος Sianti Gallery» έργα με ιστορική αναφορά.

Η απελευθέρωση του 1821 αλλά και η καταστροφή του 1922 παρουσιάζονται σε μία εικαστική αντιστοίχιση απόλυτα συνυφασμένη με την ελληνική αγωνιστική συνείδηση. Ζωντανεύουν οι μνήμες και τοποθετούνται στο σήμερα. Ο καλλιτέχνης καταγράφει τις ένδοξες στιγμές του 1821 και τις στιγμές της πανωλεθρίας, τις πυρκαγιές, τα χαλάσματα, τον διωγμό, τη φυγή διά θαλάσσης του 1922, ενώ παραπέμπει και με ποικίλες εννοιολογικές αναφορές στην ανθρώπινη οδύνη.

Νίκη και Ήττα, Θρίαμβος και Απώλεια

Η ιστορικός Λουίζα Καραπιδάκη, που επιμελείται και την έκθεση, χαρακτηριστικά σημειώνει μεταξύ άλλων:

«… Ο καλλιτέχνης με το χαρακτηριστικό έντονα εξπρεσιονιστικό γνώρισμα της ζωγραφικής του μανιέρας, τους επιδέξιους εικονογραφικούς συσχετισμούς και την εκρηκτική ενέργεια που εκπέμπουν τα έργα του μας μεταφέρει μ’ έναν αφαιρετικά περιγραφικό τρόπο ιστορικές στιγμές και τον απόηχό τους μέσα στους αιώνες. Διαπραγματεύεται σχεδιαστικά τα δρώμενα και με τους δικούς του αισθητικούς κανόνες, άλλοτε με εμφατικό τρόπο και άλλοτε με συμβολικό, τα αποτυπώνει χρωματικά στον καμβά του.

Στην ενότητα των έργων που αφορούν τα χρόνια της Επανάστασης τον απασχολεί ιδιαίτερα η απόδοση του ηρωικού αισθήματος και να αποτίσει έναν φόρο τιμής στους ήρωες των απελευθερωτικών αγώνων του έθνους. Οι φιγούρες των πρωταγωνιστών περιγράφονται μαχητικές και με τα αναγνωρίσιμα ενδυματολογικά στοιχεία, αλλά χωρίς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου τους, μην θέλοντας ο καλλιτέχνης να προσδιορίσει συγκεκριμένα πρόσωπα αλλά να αναφερθεί γενικά στη θυσία των μαχόμενων Ελλήνων. Τολμά ακόμα και να αναπαραστήσει ακέφαλα σώματα αγωνιστών για να παραπέμψει εύλογα τόσο στην άυλη διάσταση της αυταπάρνησης και της πίστης, στη μεγάλη ιδέα «καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή», όσο και στον ένοπλο αγώνα των Αρματολών.”

-«1821-1922 Η νίκη και η ήττα/ο θρίαμβος και η καταστροφή». Στην ενότητα αυτή με αφορμή την επέτειο δύο γεγονότων-σταθμών στην ελληνική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και της Μικρασιατικής καταστροφής το 1922 πραγματεύεστε την αξία μιας ανέλπιστης νίκης και μιας ανυπολόγιστης ήττας. Πώς επιλέξατε αυτή τη θεματική;

-Η ιστορία της τέχνης ενίοτε είναι συνυφασμένη με γεγονότα που έχουν στιγματίσει κατά καιρούς κράτη και πολιτισμούς, ιδιαιτέρως δε, όταν πρόκειται για την ελευθερία ενός λαού όπως συνέβη με την Επανάσταση του 1821.

Όσον αφορά σε αυτήν την περίοδο, είχα ασχοληθεί και εκθέσει το 2001 μία σειρά έργων, που αναφέρονταν σε αυτή την εποχή με πορτραίτα και στολές των αγωνιστών.

Δούλεψα με αφοσίωση αυτή την θεματολογία απαντώντας στο ερώτημα περί ελληνικότητας στην τέχνη. Τα έργα αυτά αποτελούν ύμνο στο όραμα της ελευθερίας του κράτους αλλά και της ελεύθερης βούλησης και έκφρασης του καλλιτέχνη.

Ξεκινώντας λοιπόν με αίσθηση ευθύνης αλλά και προβληματισμού όσον αφορά στην απόδοση του έργου, βρέθηκα αντιμέτωπος με την ίδια την θεματολογία έχοντας ως βάση την σύγχρονη παιδεία που απέκτησα.

Από την άλλη πάλι, η θεματολογία αυτή δεν ήταν πολύ συνηθισμένη για την εποχή. Και στην ουσία δεν την άγγιζε κανένας από τους τότε καλλιτέχνες, φοβούμενοι ίσως αυτά που και εγώ ο ίδιος ανησυχούσα, ότι δηλαδή αυτά τα έργα δεν θα συνάδουν με την σύγχρονη εποχή και την μόδα της.

Όταν όμως αυτή η αγωνία έγινε αγώνας, κατάλαβα πως δεν μπορούσα να σταματήσω και να νιώσω ηττημένος. Από την σκέψη και μόνο, με έλουζε ο ενθουσιασμός για αυτήν μου την προσπάθεια.

Έτσι και εγώ αισθάνθηκα τον τρόπο που ο θρίαμβος έχει σχέση με την ήττα.

-Τα δύο αυτά γεγονότα έχουν 100 χρόνια διαφορά. Εικαστικά με ποιον τρόπο την αποδίδετε;

-Δύο  ιστορικά γεγονότα με διαφορά 100 χρόνων, διάλογος εκ διαμέτρου αντίθετος στα κοντράστα της ζωγραφικής.

Το 21 έρχεται για να βάλει τα πράγματα στην θέση τους ιδρύοντας ουσιαστικά το ελληνικό κράτος και το 22 έρχεται η ήττα και η απώλεια.

Αλλά αυτά τα αφήνω για τους ιστορικούς και επανέρχομαι στον προβληματισμό μου περί της ζωγραφικής.

Δεν ήθελα να ξεφύγω από τα φωτογραφικά ντοκουμέντα, όχι όμως γιατί αυτό με βόλευε. Με αυτά δυσκολευόμουν περισσότερο στην απόδοση του έργου και μου δημιουργούνταν αγωνία κατά πόσο θα ήμουν αξιόπιστος στο όραμα μου. Έβλεπα δύο διαφορετικές στιγμές μπροστά μου.

Πνευματικά το ένα μού έδινε ανάταση και το άλλο με έριχνε στη θύμηση. Το μόνο σίγουρο ήταν ότι αυτά τα δύο γεγονότα, δεν θα συνδεόταν ποτέ, αισθητικά τουλάχιστον. Αποφάσισα λοιπόν να παρεκκλίνω από τις συνήθεις εκθέσεις και να κάνω κάτι πέρα από αυτό.

Παρουσιάζω λοιπόν δύο στην ουσία εκθέσεις έργων με έναν διάλογο μεταξύ τους 1821-1922 – σημαντικά και τα δύο γεγονότα- εκμεταλλευόμενος τον χώρο που θα στηνόταν η έκθεση.

• 1821

Με απασχόλησε επίσης ο τρόπος και η διαφορετικότητα των εποχών. Το 21 είναι μία περίοδος αγώνων στην ελευθερία και δεν θα μπορούσε να μην αποδοθεί με το μέγιστο της ψυχικής μου δύναμης δηλαδή με έναν καθαρά  βιωματικό τρόπο  αλλά και συγχρόνως μεταφυσικό, καθώς δεν ήμουν παρών στα γεγονότα.

Έκανα ένα ζουμ σε φιγούρες, στην περιοχή του στέρνου, εκεί που βρίσκονται όλα τα όπλα της ψυχής της ανθρώπινης φύσης και  με την ζωγραφική ελεύθερη πινελιά και με χρώματα έντονα δημιούργησα έτσι την αίσθηση  μιας  δράσης. Και έτσι το πινέλο πήρε την θέση του όπλου.

• 1922

Αντίθετα το 1922 είναι μια γκρίζα περίοδος. Την αποδίδω με μια ήρεμη και απαλή πινελιά. Εκτός του τόπου καταστροφής και του λιμανιού που αποβιβάζονται οι πρόσφυγες, υπάρχει στην έκθεση και ένα πορτραίτο του παππού μου -Τζερμιάς και αυτός στο επίθετο-  που πολέμησε ως ανώτατος αξιωματικός πυροβολικού στην ανεξάρτητη μεραρχία στη Σμύρνη.

Είναι το μοναδικό πορτραίτο στην αίθουσα,  το οποίο αποτελεί για μένα μία προσωπική στιγμή, ένας φόρος τιμής στην μνήμη αγαπημένου προσώπου, που δεν γνώρισα ποτέ αλλά και στον σιωπηλό διάλογο μεταξύ μας, όσο διαρκούσε το δημιουργικό μέρος του έργου μου.

Ο διάλογος αυτός ήταν για μένα μία αδιάλειπτη προσευχή στη μνήμη του αλλά και στην μνήμη όλων των ψυχών που βρέθηκαν σε αυτήν την καταστροφή. Το πορτρέτο αυτό με βοήθησε να ενδυναμώσω τα συναισθήματά μου, τις σκέψεις μου και τις φαντασίες μου.

Παρ όλο που και τα δύο αυτά γεγονότα ανήκουν στο παρελθόν, ταιριάζει απόλυτα το απόφθεγμα του  Πώλ Βαλερύ  «Η ΜΝΗΜΗ ΣΑΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ».

Το πορτρέτο του παππού μου, ανωτάτου αξιωματικού που πολέμησε στη Σμύρνη, φόρος τιμής στην μνήμη αγαπημένου προσώπου, που δεν γνώρισα ποτέ

-Πώς αποδίδετε την νίκη και πώς την ήττα στα τελάρα σας;

-Η νίκη και η ήττα συνεχώς αντιπαλεύουν στον καμβά, έτσι ώστε μετά από την συνεχή πάλη με το υλικό, να επέλθει η λύτρωση και να φθάσει τελικά στις αισθήσεις μας.

-Μιλήστε μας για την έρευνα σας σε ιστορικά αρχεία και παλαιότερους πίνακες πριν την δημιουργία των έργων σας.

-Η ιστορία της τέχνης έχει ένα ειδικό βάρος όπως και τα έργα, που αποτελούν ντοκουμέντα και ιστορικές μαρτυρίες. Έτσι λοιπόν, από τότε πού θυμάμαι τον εαυτό μου, τα έβλεπα σε βιβλιογραφίες και προσπαθούσα να καταλάβω τον λόγο και τον τρόπο που γίνονται, καθώς και την τεχνική τους. Αργότερα στην Σχολή Καλών τεχνών, ερευνήσαμε ακόμα περισσότερο και κατανόησα τόσο τις τεχνικές αλλά και ότι τα έργα αυτά σηματοδοτούν την εποχή τους και πολλές φορές ήταν πιο μπροστά από αυτήν, πράγμα το οποίο με γοήτευε.

Αργότερα όταν ταξίδεψα, επισκέφτηκα μουσεία και τα θαύμασα από κοντά, έπαθα ένα – κατά κάποιο τρόπο- πολιτισμικό σοκ, που με βοήθησε να ανοίξουν οι ορίζοντες μου και συνεχώς συνέκρινα το παλιό με το καινούργιο. Κατέληξα λοιπόν ότι κάπου εκεί βρίσκεται και η διαχρονικότητα ενός αριστουργήματος.

Κάτι ανάλογο έγινε με τα έργα του 21. Θυμάμαι το πώς αισθανόμουν, όταν πήγαινα φοιτητής στην Εθνική Πινακοθήκη και έβλεπα έργα του Βρυζάκη, του Γύζη, του Βολανάκη και άλλων Ελλήνων ζωγράφων αλλά και σύγχρονων.

-Από που επηρεαστήκατε για αυτά τα έργα;

-Για τα έργα που αφορούν το 21 είναι ξεκάθαρο πως με επηρέασε η Ακαδημία του Μονάχου αλλά όχι τεχνικά γιατί εκεί θα έπεφτα στην παγίδα της μίμησης και μιας αντιγραφής χωρίς λόγο. Έτσι από τα έργα αυτά, έκανα ένα ζουμ στα κομμάτια που με ενδιέφεραν. Δηλαδή στην ουσία έφερα στην επιφάνια μια ζωγραφική με πιο σύγχρονες πλαστικές αξίες , που ήταν σαν να συνθέτω ένα παλιό τραγούδι με ροκ ακούσματα, ένα remake (ριμέικ) δηλαδή.

Στα έργα του 22 με βοήθησαν πολύ τα φωτογραφικά αρχεία. Δημιουργώ ένα τρίπτυχο με την καταστροφή της Σμύρνης και άλλες συνθέσεις που  με απασχόλησαν ως προς την απόδοση τους  γιατί εμφανώς θέλω να διαφέρουν από τα επαναστατικά έργα του 21.Είναι δηλαδή σαν να κάνεις μια ιστορική ταινία που δεν σου επιτρέπει να ξεφύγεις από τα ντοκουμέντα.

«Η ΜΝΗΜΗ ΣΑΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ».

Πώλ Βαλερύ

-Πόσο δημιουργική πιστεύετε μπορεί να είναι μια ήττα και πόσο καταστροφική μια νίκη;

-Πιστεύω πως στην Τέχνη αυτά συνυπάρχουν αρμονικά .Ο καλλιτέχνης βιώνει καθημερινά αυτές τις έννοιες και ο λόγος που γίνεται είναι η κατάκτηση ενός έργου ή μιας ιδέας που πολλές φορές ξεπερνάει την εποχή του. Οι  Βυζαντινοί το λένε «χαρμολύπη» και οι αρχαίοι «Παν μέτρο άριστον». Κάτι τέτοιο είχα και εγώ στο μυαλό μου. Συναισθάνομαι το πώς είναι να βιώνει κανείς καθημερινά αξίες που του προσφέρουν ανάταση ψυχής μιας και είμαστε αδύναμοι να κατανοήσουμε το ωραίο.

Άλλωστε όπως συμβαίνει και στην φύση, μετά από την καταστροφή γεννιέται κάτι καινούργιο. Η  ιστορία μάς το έχει διδάξει πολλές φορές.

-Μιλήστε μας για τα έργα της ενότητας αυτής που ξεχωρίζετε.

-Είναι δύσκολο να ξεχωρίσω κάποια έργα, ειδικά σε αυτήν την έκθεση, γιατί είναι δύο ενότητες σε μία και έχουν ένα διάλογο μεταξύ τους αλλά και ένα ειδικό βάρος.

Όταν μπαίνω σε έναν χώρο τέχνης βλέπω συνολικά την έκθεση και αισθάνομαι την ενέργεια του καλλιτέχνη, όποια και αν είναι αυτή. Έπειτα  βλέπω την λεπτομέρεια και εξηγώ το γιατί.

Πιστεύω στην αισθαντικότητα του καλλιτέχνη με όποιον τρόπο αυτός την ορίζει.

Στην περίπτωση της δικής μου έκθεσης δεν θα ήθελα να εκφέρω γνώμη. Άλλωστε ο μεγάλος κριτής είναι ο κόσμος.

Συνομιλία Βαγγέλη Τζερμιά με τον Θανάση Λάλα, δημοσιογράφο-εικαστικό και την Βασιλική Σιαντή Μanaging Director της Γκαλερί

Who is who

Ο Βαγγέλης Τζερμιάς αποφοίτησε το 1985 από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με άριστα.

Μαθήτευσε στα εργαστήρια της Α.Σ.Κ.Τ με δασκάλους τον Δημήτρη Μυταρά και τον Ηλία Δεκουλάκο από το 1980 εως το 1985.

Από το 1988 έως το 2021 πραγματοποίησε 24 ατομικές εκθέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ενώ έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις.

Εκθέτει σε Γκαλερί, Μουσεία, Πινακοθήκες, πολιτισμικά ιδρύματα στο Ευρωκοινοβούλιο στις Βρυξέλλες στο ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού στο Βερολίνο στο ίδρυμα Πέτρου και Μαρίας Κυδωνιέως, στην Κύπρο κ.α.

Ιστορικοί τέχνης έχουν ασχοληθεί με το έργα του που βρίσκονται σε σημαντικές δημόσιες συλλογές αλλά και ιδιωτικές. Διανύει το ταξίδι αυτό επί 30 χρόνια στο διαχρονικό χώρο της  τέχνης

Info Έκθεσης

Παρασκευή 11 Μαρτίου έως Σάββατο 2 Απριλίου 2022

Εικαστικός Κύκλος Sianti Gallery

Βασ. Αλεξάνδρου 2 και Μιχαλακοπούλου, Αθήνα

Πίσω από την Εθνική Πινακοθήκη

Τρίτη – Πέμπτη- Παρασκευή  10:00-20:00

Τετάρτη 10:00-15:00

Σάββατο 10:00-16:00

Κυριακή και Δευτέρα κλειστά