Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Ο Νίκος Εγγονόπουλος γεννήθηκε το 1907 στην Αθήνα και πραγματοποίησε τις βασικές του σπουδές εσωτερικός σε Λύκειο του Παρισιού, ενώ η οικογένεια του ζούσε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1927 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στην Ελλάδα και μετά εργάστηκε ως μεταφραστής σε τράπεζα και γραφέας στο Πανεπιστήμιο, ενώ το 1930 διορίστηκε στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων ως σχεδιαστής στη Διεύθυνση Σχεδίων Πόλεων.
Από το 1932-1938 φοίτησε στην ΑΣΚΤ, κοντά στον Κωνσταντίνο Παρθένη, ενώ παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα βυζαντινής τέχνης στο εργαστήριο των Φώτη Κόντογλου και Ανδρέα Ξυγγόπουλου. Τα διδάγματα από αυτή του την μαθητεία αξιοποίησε ιδιότυπα σε ανάλογες αγιογραφικές, ζωγραφικές, σκηνογραφικές συνθέσεις του. Έκανε επίσης ελεύθερες σπουδές σε Παρίσι, Βιέννη, Μόναχο κ.α. Δίδαξε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π., ζωγραφική, ιστορία της τέχνης και σκηνογραφία μέχρι το 1973 που συνταξιοδοτήθηκε.
Συνοδοιπόρησε με άλλους σημαντικούς καλλιτέχνες και λογοτέχνες, μεταξύ των οποίων οι Γιάννης Τσαρούχης, Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Γιάννης Μόραλης, ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Τα πρώτα δείγματα της ζωγραφικής του παρουσιάστηκαν το 1938 στην Έκθεση Τέχνη της Νεοελληνικής Παραδόσεως τα οποία απεικόνιζαν αρχιτεκτονικά παλαιά Ελληνικά σπίτια. Την ίδια χρονιά εμφανίστηκε στα λογοτεχνικά πράγματα, αρχικά με τη δημοσίευση μεταφράσεων ποιημάτων του ντανταιστή Τριστάν Τζαρά και λίγο αργότερα με την κυκλοφορία της πρώτης του ποιητικής συλλογής «Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν» που εντυπωσίασε με την συνειρμική φρεσκάδα της.
Το 1939 εκδόθηκε η δεύτερη εμβληματική ποιητική του συλλογή «Τα Κλειδοκύμβαλα της Σιωπής», ενώ πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα η πρώτη ατομική έκθεση ζωγραφικής του. Την ίδια περίοδο εργάστηκε για την παράσταση της «Ηλέκτρας» του Σοφοκλή στο ημικρατικό Θέατρο «Κοτοπούλη», σχεδιάζοντας τα κοστούμια των ηθοποιών και συμμετείχε σε ομαδική έκθεση Ελλήνων καλλιτεχνών στη Νέα Υόρκη.
Το 1945 αποσπάστηκε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ως βοηθός στην έδρα Διακοσμητικής και Ελευθέρου Σχεδίου, θέση που διατήρησε μέχρι το 1956. Το 1944 κυκλοφόρησε το ποίημα «Μπολιβάρ» που έγραψε στα χρόνια της κατοχής με αντιστασιακό πνεύμα. Το 1946 κυκλοφόρησε η συλλογή του «Η επιστροφή των πουλιών» και το 1948 η «Έλευσις». Το 1949 συμμετείχε στην ίδρυση του καλλιτεχνικού ομίλου «Αρμός», με σκοπό την προώθηση της σύγχρονης αισθητικής στον ελληνικό χώρο, μαζί με άλλα δραστήρια μέλη, όπως οι ζωγράφοι Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Μόραλης και Τσαρούχης. Παράλληλα εργάστηκε στο Υπουργείο Ανοικοδόμησης και συνεργάστηκε με την αρχιτεκτονική ομάδα του Δημήτρη Πικιώνη.
Συμμετείχε σε αρκετές ομαδικές εκθέσεις, ενώ το 1954 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 27η Μπιενάλε της Βενετίας με 72 έργα του και εκδόθηκε ο ποιητικός του «Ατλαντικός». Το 1958 του απονεμήθηκε το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την ποιητική συλλογή «Εν Ανθηρώ Έλληνι Λόγω». Το 1966 τιμήθηκε με το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Γεωργίου Α΄. Το 1978 εκδόθηκε η συλλογή του «Στην κοιλάδα με τους ροδώνες». Το 1979 έλαβε πάλι το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος. Το 1983 διοργανώθηκε αναδρομική έκθεση με 105 έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη. Υπήρξε μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Αισθητικής, της Société Européenne de Culture και του ΕΕΤΕ. Πίνακες του υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη, στις Δημοτικές Πινακοθήκες Αθηνών, Ρόδου, Θεσσαλονίκης, στο Μουσείο Θεάτρου, στο ΕΜΠ κ.α.
Τα ποιήματα του Εγγονόπουλου έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες με σημαντική διεθνή απήχηση. Ορισμένα έχουν μελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Νίκο Μαμαγκάκη και τον Αργύρη Κουνάδη, ο οποίος έγραψε μουσική υπόκρουση για το ποίημα «Μπολιβάρ», με απαγγελία του Εγγονόπουλου.
Μεταθανάτια εκδόθηκαν τα έργα του «Το μέτρον: ο άνθρωπος», «Μυθολογία» και «Ωραίος σαν Έλληνας», εκδ. ‘Υψιλον. Το 2007 ανακηρύχθηκε για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του «Έτος Ν. Εγγονόπουλου». Σημαντική ήταν η αναδρομική παρουσίαση έργων του στο Μουσείο Μπενάκη, με παράλληλο συνέδριο από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και την έκδοση καταλόγου του συνολικού έργου του, με αναλυτικό κείμενο της Κατερίνας Περπινιώτη-Αγκαζίρ.
Η διττή δημιουργία του Εγγονόπουλου με εντυπωσίασε ευεργετικά από νωρίς. Έχοντας διαβάσει τις ποιητικές συλλογές του σε επιμελημένες επανεκδόσεις, με συνεπήρε η παράδοξη και ταυτόχρονα συμβολική γραφή του στην ονειρική δίνη και την ερωτική μαγεία της ζωής. Ταυτόχρονα η υπερρεαλιστική ζωγραφική του στο ποικίλο θεματογραφικό φάσμα της αναδείκνυε ευφάνταστα και οικεία τα πρωτότυπα μοτίβα των κορυφαίων καλλιτεχνών του ευρωπαικού σουρεαλιστικού κινήματος και της μεταφυσικής ζωγραφικής.
Επικοινώνησα μαζί του το 1977 στέλνοντας του το εφηβικό ποίημα «Η τολμηρή επίλυση». Στην ευγενική απόκριση του έγραψε προτρεπτικά «συνεχίσατε με ποιότητα και τόλμη». Το 1980 του έστειλα το ποίημα μου «Το Δωμάτιο», για το οποίο επίσης σχολίασε «γράφετε με πάθος!». Όμως δεν συναντηθήκαμε, αφού έφυγα στο εξωτερικό το 1983 για σπουδές και εκείνος αποβίωσε από ανακοπή το 1985 στην Αθήνα. Γνώρισα όμως το 1987 την χήρα του κ. Λένα Εγγονοπούλου, η οποία ερχόταν συχνά στην γκαλερί DADA και μου είχε δείξει τότε πολλά σπουδαία έργα του.
Ο Εγγονόπουλος, από τους κορυφαίους εκπροσώπους της γενιάς του 1930, είναι ίσως ο μόνος που δικαιωματικά φέρει ισοδύναμα και επάξια τον τίτλο του Ζωγράφου και Ποιητή. Βέβαια και άλλοι επιφανείς δημιουργοί της εποχής του και μεταγενέστεροι είχαν ασχοληθεί επαγγελματικά ή από εκφραστική ανάγκη και με τις δύο εκφραστικές μορφές, αλλά αντικειμενικά κρίνοντας, οι συνθέσεις με κολλάζ του Ελύτη, τα επιζωγραφισμένα αντικείμενα του Ρίτσου, τα γραμματογραφικά συμπλέγματα του Ν. Γ. Πεντζίκη, οι ζωγραφιές των Μίλτου Σαχτούρη, Τάκη Σινόπουλου και Νάνου Βαλαωρίτη, τα λογοτεχνήματα των Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Γιώργου Μαυροίδη, Ράλλη Κοψίδη κ.α, παρόλη την ποιότητα και ευαισθησία τους, δεν είναι στο ύψος της κύριας γνωστής εικαστικής η λογοτεχνικής ιδιότητας τους.
Στον Νίκο Εγγονόπουλο υπάρχει η απόλυτη ολοκληρωμένη έκφραση και στις δύο εκφάνσεις της χαρισματικής, μυθοπλαστικής και στο ευμέγεθες φάσμα της ελληνοκεντρικής και συνάμα εξωτικής εικαστικής και λογοτεχνικής δημιουργίας του.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.
