Γράφει η Μαρία Δήμου
Ο Ανρί Ρουσσώ, ήταν ένας ζωγράφος του Μεταϊμπρεσιονισμού (κίνημα με τις βάσεις και τα γνωρίσματα του Ιμπρεσιονισμού με εντονότερο συναισθηματικό υπόβαθρο), του οποίου το έργο, αναγνωρίστηκε στις απαρχές του 20ου αιώνα.
Πρώτα χρόνια
Ο Ανρί Ρουσσώ γεννήθηκε το 1844 στην ιστορική πόλη Λαβάλ της δυτικής Γαλλίας. Τα παιδικά του χρόνια σημαδεύτηκαν από έντονη φτώχεια και δύσκολες οικογενειακές συνθήκες. Σε ένα σημείο της ζωής του, πέρασε και ένα σύντομο διάστημα στη φυλακή, κατηγορούμενος για την υπεξαίρεση χρημάτων και γραμματοσήμων – γεγονός που επισκίασε την κοινωνική του εικόνα για αρκετό καιρό.
Παρά τις ακαδημαϊκές του αδυναμίες, διέθετε εμφανές καλλιτεχνικό ταλέντο, τόσο στη ζωγραφική όσο και στη μουσική — ιδιαίτερα στο βιολί. Η δημιουργική του φλέβα φαινόταν ήδη από νεαρή ηλικία, αν και παρέμεινε αυτοδίδακτος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Η ζωή του στο Παρίσι και το παρατσούκλι “ο Τελωνιακός”
Σε νεαρή ηλικία, ο Ρουσσώ εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου βρίσκει εργασία στο τελωνείο της πόλης. Η σταθερότητα που του προσφέρει η δημόσια αυτή θέση δεν είναι μόνο βιοποριστική· γίνεται επίσης και η πηγή του παρατσουκλιού του, αφού έγινε ευρύτερα γνωστός ως «Le Douanier Rousseau» – δηλαδή «ο Τελωνιακός Ρουσσώ».
.
Ο Ανρί Ρουσσώ: Ο Αυτοδίδακτος Ζωγράφος που Ξεκίνησε στα 30 του και Άλλαξε τον Μεταϊμπρεσιονισμό
Ο Ανρί Ρουσσώ, αυτοδίδακτος καλλιτέχνης χωρίς καμία τυπική καλλιτεχνική εκπαίδευση ή καθοδήγηση, ξεκίνησε να ζωγραφίζει σχετικά αργά, στα 30 του χρόνια. Παρά την απουσία επίσημης εκπαίδευσης, εργάστηκε με θάρρος και πίστη στην τέχνη του. Απέκτησε μάλιστα την άδεια να αντιγράφει έργα από το περίφημο Μουσείο του Λούβρου, γεγονός που συνέβαλε στην περαιτέρω τεχνική του εξέλιξη.
Στα 40 του χρόνια, αποφασίζει να επενδύσει πιο σοβαρά στη ζωγραφική, αφιερώνοντας ολοένα και περισσότερο χρόνο στη δημιουργία των δικών του έργων. Στο μεταίχμιο ανάμεσα στα 40 και 50 του χρόνια, ο Ρουσσώ κάνει το αποφασιστικό βήμα να εγκαταλείψει την συμβατική δουλειά του στο τελωνείο και να αφοσιωθεί πλήρως στην τέχνη. Με αυτόν τον τρόπο, ανοίγει έναν νέο δρόμο για τον εαυτό του, έναν δρόμο ανεξάρτητου, αυτοαπασχολούμενου ζωγράφου.
Παρά την αφοσίωση και το ταλέντο του, η οικονομική επιτυχία δεν ήρθε άμεσα. Για να ζήσει, βρήκε καταφύγιο στη διδασκαλία μουσικής και εικαστικών. Οι κριτικοί τέχνης της εποχής ήταν σκληροί μαζί του — πολλές φορές τον απέρριψαν ή ακόμα και τον λοιδόρησαν. Τα έργα του συχνά κατέληγαν σε παζάρια του δρόμου, μακριά από τις αίθουσες των μεγάλων γκαλερί.
Όμως η τύχη γύρισε υπέρ του όταν ο Πάμπλο Πικάσο, τότε ανερχόμενο αστέρι της τέχνης, ανακάλυψε τα έργα του Ρουσσώ και του προσέδωσε τη δέουσα σημασία. Με την υποστήριξη του Πικάσο και άλλων πρωτοποριακών καλλιτεχνών, ο Ρουσσώ γνώρισε την αναγνώριση που του άξιζε και το έργο του άρχισε να εκτιμάται στα ανώτερα στρώματα της καλλιτεχνικής κοινότητας.
Παρά τη βραδεία του αναγνώριση, ο Ρουσσώ πρόλαβε να απολαύσει την αποδοχή και τη δόξα μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1910, σε ηλικία 66 ετών, έφυγε από τη ζωή εξαιτίας επιπλοκών από μια μόλυνση που προήλθε από έναν φαινομενικά ήπιο τραυματισμό στο πόδι.
Φυλακίστηκε για κλοπή και άνοιγε τα παράθυρα για να φύγει η ενέργεια των έργων του
Στη διάρκεια της ζωής του, ο Ανρί Ρουσσώ παντρεύτηκε δύο φορές και απέκτησε αρκετά παιδιά. Δυστυχώς, μόνο ένα από αυτά επιβίωσε, καθώς τα υπόλοιπα έχασαν τη ζωή τους από αρρώστιες. Η πρώτη του σύζυγος αρρώστησε και απεβίωσε το 1888, γεγονός που σημάδεψε βαθιά την προσωπική του ζωή.
Παρά τις δυσκολίες, ο Ρουσσώ προσπάθησε επανειλημμένα να προωθήσει τους πίνακές του και δεχόταν συχνά παραγγελίες για πορτραίτα από γείτονες και γνωστούς. Ωστόσο, ο ίδιος δεν ακολουθούσε τον ακαδημαϊκό τρόπο προσωπογραφίας, καθώς δεν ζωγράφιζε με την αυστηρή ακρίβεια που απαιτούσαν τα παραδοσιακά πρότυπα. Παρ’ όλα αυτά, δεν αυτοχαρακτηρίστηκε ποτέ ως αντισυμβατικός ή επαναστάτης. Αντιθέτως, πίστευε πως είχε κατανοήσει σε βάθος τις ακαδημαϊκές αρχές και, σε έναν βαθμό, εντάχθηκε σε αυτές.
Αυτό που ο Ρουσσώ δεν αντιλαμβανόταν πλήρως ήταν ότι το κοινό γοητευόταν όχι από την τεχνική ακρίβεια, αλλά από κάτι βαθύτερο και πιο αυθεντικό στα έργα του. Η ζωγραφική του συχνά περιγράφεται ως παιδική, απλοϊκή και χωρίς βαθύ νόημα, χαρακτηριστικά που συχνά επαναλάμβαναν οι κριτικοί της εποχής. Ωστόσο, ακόμη και αν τα έργα του φαίνονται επιφανειακά ή επίπεδα, πώς γίνεται να προκαλούν τέτοιο δέος και να καθηλώνουν όσους τα βλέπουν;
Είναι αξιοσημείωτο πως ο Ρουσσώ κατάφερνε να αιχμαλωτίζει το βλέμμα των θεατών με τον ίδιο τρόπο που τα θέματα και οι πρωταγωνιστές των έργων του μοιάζουν να μπορούν να «κοιτάξουν την ψυχή» τους. Αυτή η μοναδική αμεσότητα και αίσθηση ζωντάνιας είναι που καθιστά τη ζωγραφική του τόσο συγκινητική και διαχρονική.
Ο Ανρί Ρουσσώ εξομολογείται και συχνά εξιστορεί τις εμπειρίες του από τις άγριες ζούγκλες του Μεξικού, όπου υπηρέτησε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας. Ωστόσο, καθώς ήταν γνωστός για τον ονειροπόλο και μυθομανή χαρακτήρα του, καθώς και την ευκολία με την οποία δεχόταν κολακείες, η αληθινή πηγή της έμπνευσής του μάλλον προήλθε από τις συχνές επισκέψεις του στον ζωολογικό κήπο και τις απεικονίσεις ζούγκλας που μελετούσε σε βιβλία.
Η πιο σημαντική και αναγνωρισμένη περίοδος της καλλιτεχνικής του πορείας ήταν αυτή που αφιέρωσε στην απεικόνιση της άγριας ζωής, των εξωτικών ζώων και των τροπικών φυτών. Τα έργα αυτά φέρουν ένα ιδιαίτερο μυστήριο: κάτω από το ζωηρό και πληθωρικό χρώμα, κρύβεται ένα βαθύ, ακατανόητο σκοτάδι. Η αρμονία που δημιουργούν τα έντονα χρώματα διαταράσσεται από μια υποβόσκουσα ανησυχία και αγωνία — έναν φόβο που πηγάζει από το ένστικτο της επιβίωσης. Η εγρήγορση που απαιτείται σε τέτοια περιβάλλοντα δεν επιτρέπει την απόλυτη χαλάρωση, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να παρασυρθεί κανείς στα σκοτεινά και μυστηριώδη βάθη της μαγείας της φύσης.
Παρόμοιες ήταν και οι ανησυχίες του ίδιου του Ρουσσώ, που φοβόταν πως η αρχέγονη ενέργεια και η ένταση που εκπέμπουν οι πίνακές του θα μπορούσαν να πλημμυρίσουν τον χώρο γύρω του. Γι’ αυτό άνοιγε πάντα διάπλατα τα παράθυρα όταν ζωγράφιζε, επιτρέποντας στον αέρα να κυκλοφορεί και να διαλύει αυτό το «βάρος» που ένιωθε να τον κατακλύζει.
.
Ο Ανρί Ρουσσώ δεν ήταν απλώς ένας πρωτοποριακός καλλιτέχνης, αλλά και ένας αξιομνημόνευτος άνθρωπος, που με αστείρευτη φαντασία και αξιοζήλευτο θάρρος κατάφερε να πείσει τον κόσμο για την αξία και τις ικανότητές του στον χώρο της τέχνης. Το έργο του δεν αποτελεί απλή, ακριβή απεικόνιση ενός τοπίου ή θέματος· αντίθετα, αποτυπώνει μια έντονη αίσθηση, μια βαθύτερη εμπειρία που ξεπερνά τη μονοδιάστατη εικόνα.
Αυτή η μοναδική προσέγγιση και το ιδιαίτερο ύφος του Ρουσσώ αναγνωρίστηκαν και εκτιμήθηκαν δεόντως από μερικά από τα πιο σημαντικά μουσεία του κόσμου. Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MoMA) της Νέας Υόρκης και το μουσείο Στέντελ της Φρανκφούρτης φιλοξενούν μέχρι και σήμερα μερικά από τα πιο διάσημα και αντιπροσωπευτικά έργα του, επιβεβαιώνοντας τη διαχρονική επιρροή και αναγνώριση του καλλιτέχνη στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό στερέωμα.
