Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Η απελευθέρωση της σκέψης μέσα από την τέχνη και η κατανόηση ότι ο έρωτας, το κορμί και το πάθος μπορούν να εκφραστούν μέσα από καλλιτεχνικά δημιουργήματα που έχουν κύριο συνθετικό στοιχείο το αισθησιακό ανθρώπινο σώμα ήταν πεποίθηση μου από τις πρώιμες σπουδές μου.
Πολλά έργα, ανατομικές μελέτες και σωματογραφικά συμπλέγματα τα φιλοτέχνησα στη Νέα Υόρκη κατά τη διάρκεια των εικαστικών σπουδών μου, στο Παρίσι και την Αβινιόν κατά την διάρκεια των εκθέσεων μου από το 1988-2019 και εντατικά στο ατελιέ μου στην Αθήνα από την δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα. Οι Σωματογραφίες μου εκφράζουν και ανακαλούν ταυτόχρονα ποικίλες ψυχικές καταστάσεις.
Τα γυμνά σώματα, κύρια ανδρικά, είτε είναι σχέδια με μελάνι και μικτές τεχνικές σε χαρτί, είτε με παστόζο λάδι σε καμβά, είναι χαραγμένα με εννοιολογικές ενδείξεις, ονόματα προσώπων, αλγεβρικά και αρχαικά σύμβολα. Η ποιητική και εξπρεσιονιστική χρωματική αντίληψη των συνθέσων αυτών, που με μία εν δυνάμει κίνηση αναδύονται και εγγράφονται στο χώρο συντελεί στην αισθητική μεταβολή της εικόνας-παράστασης σε ζωντανό αισθησιακό κίνητρο. Κίνητρο που γονιμοποιεί και αναπαράγει την γυμνή ομορφιά του κόσμου.
Συμπερασματικά η απεικόνιση του σώματος και κύρια βέβαια του γυμνού, σαν οπτικό σύνολο καθώς και τα αποσπασματικά μέλη του, μας προσκαλεί, όπως και το ανθρώπινο πρόσωπο, σε μια βιωματική αισθητική ανάπλαση των αναλογιών, που διακρίνει ψυχογραφικά η όραση και η φαντασία μας.
Η λυρική ποιήτρια Edna St. Vincent Millay έχει γράψει στην συλλογή με τίτλο “Μοιραία συνέντευξη”: Μόνον ο Ευκλείδης είδε την ομορφιά γυμνή.
Εννοεί βέβαια ότι ο κορυφαίος θεμελιωτής της Γεωμετρίας του τρισδιάστατου χώρου μπόρεσε να συλλάβει την καθαρή ποίηση και την ομορφιά που προσδίδουν οι αρμονικές αναλογίες του Κόσμου μας. Σε αντιπαράθεση με τον Κόσμο, το ανθρώπινο σώμα μπορεί να θεωρηθεί σαν μία συνισταμένη μικρογραφία των δυνάμεων και των σχέσεων που διέπουν το σύμπαν.
Η θέαση και μελέτη του σώματος οδήγησε τον άνθρωπο, από την παλαιολιθική εποχή, όπως αποδεικνύουν θαυμάσιες τοιχογραφίες σπηλαίων, στην απεικόνιση καθώς και στις πρωτόγονες επιζωγραφίσεις του σώματος, για φυλετικούς, πολεμικούς, τελετουργικούς, εξορκιστικούς και διακοσμητικούς λόγους. Στην πορεία των αιώνων το Σώμα σαν αισθητικό αντικείμενο έχει αποδοθεί με κάθε δυνατή εικαστική προσέγγιση.
Μεγάλοι εικαστικοί από την αρχαιότητα μέχρι την ευρωπαική αναγέννηση, το μπαρόκ, το ροκοκό, τον νεοκλασικισμό και κύρια την ακαδημαική και ρεαλιστική τέχνη του 19ο αιώνα, με σκηνικά μυθολογικά θέματα αποθέωσαν κυριολεκτικά το γυμνό σώμα, παρά τις θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές εναντιώσεις και προκαταλήψεις. Από τις αρχές του 20ου αιώνα τα κινήματα του μοντερνισμού μας έχουν πλουτίσει με απειράριθμες ανάλογες γυμνογραφικές αισθησιακές και τολμηρές δημιουργίες.
Στη συνέχεια οι δυνατότητες συνδυασμού των ζωγραφικών αξιών και μοτίβων του παρελθόντος με νέες τεχνικές και ευρηματικές μεθόδους έδωσαν πολλές φορές αισθητικές λύσεις σε συνθετικά και εκφραστικά προβλήματα με βάση τον αυτοματισμό της σύλληψης. Οι ιστορικές εκθέσεις που έγιναν στο Παρίσι το 1995 στο Κέντρο Pompidou (Feminine-Masculine) και το 2013-14 στο Μουσείο D’ Orsay (Masculine) διαφώτισαν και ερμήνευσαν πολλές παραμέτρους της απεικόνισης των γυμνών σωμάτων από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα.
Στις Σωματογραφίες μου εκφράζονται συναισθήματα εν είδη προσωπογραφίας. Ο σχεδιασμός και η ποιητική χρωματική αντίληψη των σωματογραφιών, που με μία εν δυνάμει κίνηση αναδύονται και εγγράφονται στον χώρο συντείνει συμβολιστικά στην άποψη ότι Σώμα=Σύμπαν.
Πολλοί ζωγράφοι και θεωρητικοί εστιάζουν την μελέτη του αισθητικού αντικειμένου στην σχέση του σχεδίου με το χρώμα. Όμως αυτό που ενοποιεί το έργο και δίνει την αισθητική μαγεία στην εικόνα είναι το φως. Όχι το φως που αναλύεται σε χρώμα, όπως εφάρμοσαν στις εκ του φυσικού συνθέσεις τους οι ιμπρεσιονιστές και οι πουαντιγιστές, αλλά το φως που συλλαμβάνεται από το μάτι του καλλιτέχνη και αφού φιλτραριστεί από το αίσθημα και το πνεύμα του, διαμορφώνει τα σχήματα της οπτικής πραγματικότητας, με μια εσωτερική δύναμη, που μπορεί να μετουσιώσει κάθε τι σε έργο τέχνης.
Όλοι σχεδόν οι εικαστικοί δημιουργοί από τον 19ο αιώνα και μετά, άλλοι βέβαια περισσότερο και εμφανώς και άλλοι λιγότερο και έμμεσα έχουν χρησιμοποιήσει ή επηρεαστεί από την φωτογραφική τέχνη. Με επιμονή και έμπνευση μελέτησαν την φόρμα του σώματος σε σχέση με το φως και τη σκιά στο χώρο και αξιοποίησαν τις τεχνικές δυνατότητες του νέου εκφραστικού μέσου της φωτογραφίας, με την ίδια συνέπεια, που οι μεγάλοι δημιουργοί της ευρωπαικής τέχνης είχαν προσαρμόσει στα έργα τους τον «κανόνα» του Πολύκλειτου, τις ανατομικές μελέτες του Ντα Βίντσι και του Βεζάλιους, τα ρεαλιστικά μοτίβα του Ντύρερ και τα αναγκαία τεχνικά εργαλεία για την προοπτική οφθαλμαπάτη των συνθέσεων.
Το σώμα, είναι ένα καθοριστικό υπαρξιακό σήμα και ένα ζωντανό εκφραστικό αρμονικό σύστημα του κάλλους και του πάθους. Σε πολλά έργα σύγχρονων καλλιτεχνών έχει αποδοθεί αριστοτεχνικά με έμφαση σαν τοτεμικό και αρχετυπικό σύμβολο. Οι απλές γεωμετρικές φόρμες σύνθεσης σηματοδοτούν υπαινικτικά το είδωλο ενός σώματος, που σφραγίζεται από το «ήθος» της εσωτερικότητας. Σκιαγραφούν οπτικά το πανάρχαιο θέμα του συναρπαστικού αισθητικού αντικειμένου με τεχνοτροπική λιτότητα και εκφραστική δύναμη.
Έχοντας θητεύσει με αφοσίωση στην ανατομική και σχεδιαστική μελέτη του γυμνού σώματος διαπιστώνω ότι κάνοντας σπουδές με μοντέλα εκ του φυσικού, σε συνδυασμό με ανάλογες φωτογραφίσεις τους, και την θεματολογική ανάπτυξη με εικαστικά ζωντανά έργα (body art, performance, video art), οδηγήθηκα στην πιο αντικειμενική σύλληψη της εικόνας και της φόρμας που υποσυνείδητα αναζητούσα με έμφυτη ευαισθησία. Στην ποιητική μου συλλογή «Αλέα Προσομοίων», εκ. Απόπειρα, Αθήνα 2002, αναφέρω:
« Σώμα πηλός του δειλινού / ανάγλυφο ρευστό της γλώσσας / σε στρώμα το μνημείο του κορμιού σου.»
Η άμεση σωματική επαφή μου και η φωτογραφική αποστασιοποίηση σμίλεψαν τις πολυπρισματικές εκδοχές και στυλιστικές αλλαγές ενός ποιητικά βιωματικού σωματογραφικού κόσμου στην πορεία του χρόνου.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης
