The Art | Artists’ Diaries

Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Η τέχνη, όπως ομόφωνα δέχονται οι άνθρωποί της, είναι αυτή που πλήττεται πρώτη και ανακάμπτει τελευταία σε περιόδους κρίσης. Πόσο μάλλον μέσα από μία μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση που αναμένεται, μετά από μία παγκόσμια πανδημία με άγνωστη ημερομηνία λήξης.

Χώροι τέχνης, όπως τα μουσεία, οι πινακοθήκες και οι γκαλερί, αναγκάζονται να αναστείλουν τη λειτουργία τους, για χρονικό διάστημα του οποίου όχι μόνο δεν γνωρίζουν τη διάρκεια, αλλά ούτε καν, το αν και πότε θα υπάρξει επιστροφή σε οποιαδήποτε μορφή κανονικότητας. Η αγορά της τέχνης έχει “παγώσει” και περιμένει με αγωνία τις εξελίξεις.

Μέχρι στιγμής, ο τρόπος με τον οποίο συνεχίζεται η επικοινωνία των εκθέσεων, αλλά και της τέχνης γενικότερα,  είναι μόνο μέσα από το internet και τις εφαρμογές του. Είναι μάλιστα, αξιοθαύμαστος ο αριθμός των επισκεπτών στις σελίδες των μεγάλων μουσείων που προσφέρουν εντυπωσιακές virtual περιηγήσεις στις αίθουσες τους, αλλά και σε θεατρικές παραστάσεις και μουσικά δρώμενα που προσφέρονται απλόχερα, μέσα από το διαδίκτυο, αυτό τον καιρό της κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Τι γίνεται, όμως με τους υπόλοιπους χώρους τέχνης και πως θα συνεχίσουν να λειτουργούν, μιας και ένα μεγάλο μέρος της επιτυχημένης λειτουργίας τους βασίζεται στην προσωπική επαφή με το κοινό τους?

Υπάρχουν στοιχεία που προκύπτουν από πρόσφατες μελέτες που σίγουρα δεν προμηνύουν ένα ευοίωνο μέλλον, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο, αλλά και προβλέψεις για το “κλείσιμο” πολλών, ιδίως των μικρότερων, χώρων τέχνης, που δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν, όλα αυτά που έπονται.

Στην ενότητα “The Art | Artists Diaries” θα παρουσιάζονται συνεντεύξεις από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες (εικαστικούς, μουσικούς, χορευτές, ηθοποιούς, κλπ), γκαλερίστες, επιμελητές και γενικότερα ανθρώπων που κινούνται στο χώρο της τέχνης και θα λειτουργούν σχολιαστικά, μέσα από τις ίδιες ερωτήσεις και ανάλογα με τις εξελίξεις, στην όλη ιδιαιτερότητα της κατάστασης που αφορά την τέχνη.

Βλέπουμε την τέχνη στην φύση παντού, ανεξάρτητα αν την συνηθίσαμε όλοι να την βιώνουμε στις κοινωνίες μας

-Η τέχνη στα χρόνια της πανδημίας. Με ποιό τρόπο επηρεάζεται η τέχνη?

-Η τέχνη, με την ευρεία έννοια, επιβιώνει οπουδήποτε η ζωή γεννοβολά πιθανότητες και δημιουργικές οπτικές. Την βλέπουμε στην φύση παντού, ανεξάρτητα αν την συνηθίσαμε όλοι να την βιώνουμε στις κοινωνίες μας. Τυφλωμένοι από εμπορικά πρότυπα είδη πολυτελείας και μόδες, δεν καταλάβαμε πως η τέχνη είναι η ποιότητα της ζωής εκείνης, που σου επιτρέπει να ονειρεύεσαι ξύπνιος. Που μπορείς να γεννάς ιδέες και να τις φέρνεις στον κόσμο της μορφής, με την λιγότερη δυνατή έκπτωση τους. Η τέχνη δεν είναι ανθρώπινο ιδίωμα, πέρα από την μουσική τέχνη βέβαια που μας ξεχωρίζει από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.

Η τέχνη επιβιώνει της όποιας πανδημίας, κάτι που δεν ισχύει βέβαια και για τους καλλιτέχνες

Η τέχνη επιβιώνει της όποιας πανδημίας, κάτι που δεν ισχύει βέβαια και για τους καλλιτέχνες, που ούτως ή άλλως, πανδημίας ή όχι, θεωρούνται ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Άσε που αυτό που ζούμε, με το ζόρι θα το έλεγα πανδημία. Αν κοιτάξει κανείς τα νούμερα των θανάτων της απλής γρίπης, της φτώχιας, των όσων καπνίζουν, των τροχαίων ή οι θάνατοι από την μόλυνση του πλανήτη σε σχέση όχι μόνο με το ανθρώπινο είδος, θα δει ότι ο όρος πανδημία δεν είναι αυτό που βιώσαμε. Ίσως με κάποια προκλητικότητα να ονόμαζα και τον άνθρωπο, πανδημία, μια και λειτουργούμε πιο πολύ σαν ιός παρά σαν ζωικό είδος.

Όσο για την τέχνη, όσο υπάρχει εξέλιξη, αναπαραγωγή, θάνατος και φαντασία στην βούληση της ζωής, η τέχνη θα υπάρχει, με ή χωρίς την θέληση μας και σίγουρα, δεν επηρεάζεται με κανέναν τρόπο, πέρα βέβαια από τον οικονομικό αντίκτυπο, που είναι η μόνη πραγματικότητα που μας μάθανε, δυστυχώς, να ζούμε ως καταναλωτές.

-Τέχνη | Καλλιτέχνες. Ποιά θα είναι η επόμενη ημέρα?

-Σε προσωπικό επίπεδο δεν άλλαξε τίποτα από την καθημερινότητα μου και συνεχίζω να δημιουργώ αρκετές ώρες στο εργαστήριο μου, όπως έκανα και πριν. Να φοβάσαι αυτούς που δεν αντέχουν τον εαυτό τους και δεν μπορούν να έχουν αυτοσυνέπεια και προσαρμοστικότητα, όχι τους δημιουργικούς ανθρώπους. Στεναχωριέμαι μόνο για τους ανθρώπους που έμαθαν στην ζωή τους να χρησιμοποιούν τον συνάνθρωπο τους αγαπώντας μόνο τα λεφτά και τα πράγματα.

Ελπίζω να έρθει μια μέρα που θα αγαπήσουμε ξανά τον συνάνθρωπο μας και θα χρησιμοποιούμε τα πράγματα. Όχι το αντίθετο. Αλλά βλέπεις, όλα γίνονται στον βωμό των εντυπώσεων και τις υπερβολής. Μια διαιώνιση ενός ανίκητου φόβου. Ενός αόρατου εχθρού. Δύσκολα να αναλογιστεί κανείς πόσα παιχνίδια παίζονται στην πλάτη όλων των ανθρώπων που χάθηκαν αυτές τις μέρες. Κρίμα.

Δεν με επηρεάζει παραπάνω η διαβολή του εν λόγω ιού που φτιάχτηκε για να με φοβίσει και να μην μου επιτρέπει να σκέφτομαι για τον εαυτό μου, αλλά να σκέφτονται άλλοι, τι είναι “καλύτερο” για εμένα. Με επηρεάζει όμως για την επόμενη μέρα, η γνώση, ότι πεθαίνουν εκατομμύρια παιδιά και γενικότερά άνθρωποι από φτώχια κάθε χρόνο και δεν είδα να γίνεται όλο αυτό για εκείνες τις ψυχές. Πολύτιμη εμπειρία δεν θα την πω αυτήν που ζούμε σήμερα ούτε καν σε επίπεδο τέχνης, γιατί μου επιβεβαιώνει την υποκρισία και το θέατρο της γραβάτας εις βάρος τόσο των ζωντανών, όσο και τον νεκρών.

Η επιλογή μου για την επόμενη μέρα, είναι να παραμείνω, προσηλωμένος στον άνθρωπο, στην φύση και στην αμοιβαιότητα με αγάπη, κατανόηση και υγεία σε όλα τα επίπεδα.

-Η αγορά της τέχνης θα επηρεασθεί? Πόσο και πως?

-Η αγορά της τέχνης είναι ένα πολυεπίπεδης ανάγνωσης, συντηρητικό θα λέγαμε κατά τα άλλα, εργαλείο που σχεδόν ισορροπεί, ανάμεσα στο “δήθεν” νεωτεριστικό και στο “ποιοτικό” παλιό. Ανάμεσα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα, τα εμπορικά πρότυπα, την μόδα, την ανάγκη για υστεροφημία και την διείσδυση σε νέες κοσμοθεωρήσεις στο όνομα της φαντασίας και την ιδιοφυΐας. Αυτές οι τοπικές αγορές τέχνης, σε επίπεδο νομών και κρατών, όσο και στην παγκόσμια αγορά, στόχο έχουν την αυτοσυντήρηση και την οικονομική ανάπτυξη. Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν για στόχο τους την αγάπη για την ίδια την τέχνη και τους καλλιτέχνες. Δομημένα συστήματα μέσα στα χρόνια που σίγουρα επηρεάζονται από την όποια οικονομική αυξομείωση ή κρίση.

Όμως, η αγορά της τέχνης βασίζεται στους καλλιτέχνες, ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε και όχι το αντίθετο. Οπότε, όσο ο δημιουργός γεννάει μέσα από τον εκάστοτε συμβολικό ή κανονικό χρωστήρα του οπτικές της ζωής και του κόσμου, πάντα Θα έχουμε νέες κοσμοθεωρήσεις, νέες ισορροπίες και στην έσχατη περίπτωση, νέες μόδες στο όνομα του χρήματος.

Απλά, θεωρώ ότι όλα αυτά τα συστήματα που επικοινωνούν την τέχνη έχουν παλιώσει ούτως ή άλλως και δυστυχώς λειτουργούν ελιτίστικα, ενώ υπάρχουν νέες ιδέες, νέες τεχνικές, νέες τεχνολογίες, νέοι δημιουργοί και σίγουρα νέες συνθήκες για όλα αυτά. Πόσο θα επηρεαστεί η αγορά κανείς ποτέ δεν ξέρει. Πάντα υπάρχουν βέβαια αυτοί που επωφελούνται από τις κρίσεις, τεχνίτες ή μη. Πως θα επηρεαστεί η αγορά; Μα από την έλλειψη χρήματος και όχι από την έλλειψη ιδεών.

-Τέχνη | Τεχνολογία. Ποιός θα είναι ο ρόλος της τεχνολογίας στην επικοινωνία, αλλά και στην αγορά της τέχνης?

-Ο ρόλος της τεχνολογίας στην επικοινωνία, μέσες άκρες είναι γνωστός και ήδη έχει δημιουργηθεί και εκεί μια “κανονικότητα”. Αυτό δεν αναίρει το γεγονός ότι οι τεχνολογίες VR(virtual reality), AR(augmented reality), XR(extended reality), ολογραμματικές προβολές που λίγοι χρησιμοποιούν θα είναι μια επόμενη “κανονικότητα”. Πόσοι χώροι τέχνης έχουν προσαρμοσμένη τεχνολογία στο site τους για ΑΜΕΑ; Πόσοι κάνουν ψηφιακές εκθέσεις σε virtual 3d tour; Πόσοι κάνουν projection mapping; Μεγάλη κουβέντα για μια συντηρητική κοινωνία, όπως η δική μας, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Επίσης, η τεχνολογία που γεννάει τεχνικές και άρα εν δυνάμει οπτικές της τέχνης έχει εξελιχθεί. Ας θυμηθούμε τις τεχνικές του λαδιού, του φροτάζ, του γνωστού σε όλους μας κολλάζ κτλ κτλ όταν πρωτοεμφανίστηκαν. Τι αντίκτυπο είχαν στον κόσμο της τέχνης. Σήμερα έχουμε υλικά που δεν φανταζόμασταν ποτέ ότι θα έχουμε στην τέχνη, αλλά πόσοι τα χρησιμοποιούν; Βιομιμητικά υλικά και οργανικές ύλες που συνέχουν τεχνολογικές και επιστημονικές ανακαλύψεις. Πόσοι έχουν πρόσβαση σε αυτήν την γνώση; Πόσοι παντρεύουν την τεχνολογία και την τεχνική με την τέχνη; Πόσοι τον μάστορα με τον μαέστρο;

Ο ρόλος της τεχνολογίας και στην τέχνη με λίγα λόγια είναι καταλυτικής σημασίας ακόμα και αν κάνεις αυτό που ονομάζουμε παραδοσιακά ζωγραφική. Αρκεί να καταλάβει κανείς ότι η τεχνολογία δεν είναι εχθρός της τέχνης. Έμαθε ποτέ κανείς στην μέλισσα να κάνει εξάγωνα στην κυψέλη της; Έμαθε ποτέ κανείς στον άνθρωπο να κάνει τεχνολογία; Όχι! Είναι η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων και καλό θα είναι να την συμπεριλάβουμε επιτέλους και στην τέχνη όσο και στην δημιουργική επικοινωνία με πληθώρα μέσων και τρόπων.

-Τέχνη | Κοινωνική Απόσταση. Πως μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη με κανόνες κοινωνικής απόστασης?

-Εγκλεισμός είναι η λέξη που χρησιμοποιήθηκε ευρέως και είναι η ενέργεια με την οποία κάποιος υποχρεώνεται να παραμείνει για κάποιο χρόνο περιορισμένος σε κλειστό χώρο (σωφρονιστικό ίδρυμα, φυλακή, ψυχιατρείο ή στο σπίτι του). Υπό αυτό το πλαίσιο δεν θα μπορούσα σε καμία περίπτωση να παρομοιάσω την όποια δημιουργική και με την θέληση μου παραμονή στο εργαστήριο με εγκλεισμό. Όσο για το αν κυοφορείται ένα έργο τέχνης ή μια ιδέα για ένα έργο στην απομόνωση θα τολμούσα να πω ναι, αν και είναι πολυπαραγoντικό τόσο το θέμα της έμπνευσης όσο και της “λειτουργικότητας της τέχνης”, όπως το θέσατε. Η κοινωνική απόσταση ήταν πάντα το ψωμοτύρι του καλλιτέχνη.

Τώρα για την δημιουργικότητα. Η δημιουργικότητα για εμένα, δεν έχει καμιά σχέση με κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα, εποχή, χάος, καραντίνα ή όποια μορφή απόστασης από την κοινωνία.

Η δημιουργικότητα είναι η ποιότητα που εμφωλεύει κανείς στη όποια δραστηριότητα του.

Η δημιουργική πράξη μεγαλώνει την ομορφιά του κόσμου, δίνει κάτι στον κόσμο, δεν του παίρνει τίποτα ποτέ. Η δημιουργικότητα είναι η ικανότητα να παντρεύεις και να ενώνεις το κάθε τι με όρους πάθους και με μεράκι. Σαφώς, η δημιουργική φύση, αναγνωρίζεται συνήθως στην κοινωνία από το δίπολο δυστυχία και ευτυχία αλλά αυτό, δεν αναιρεί τις ιδιότητες της δημιουργικής ύπαρξης και χωρίς αυτά. Δεν είναι κάτι καινούργιο για τον δημιουργό να βρίσκετε σε κοινωνική απόσταση και κατ’ επέκταση, θα συνεχίσει να λειτουργεί δημιουργικά, όπως λειτουργούσε πάντα. Με αυτοσυνέπεια και κριτική σκέψη στο όραμα του.

-Ποιό γνωστό έργο σύγχρονης τέχνης θα επιλέγατε για να περιγράψετε την υπάρχουσα κατάσταση και γιατί?

-“Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων”  στο τρίπτυχο του Ολλανδού ζωγράφου  Ιερώνυμου Μπος  περιγράφει, κατά την δική μου εκτίμηση, την υπάρχουσα κατάσταση ανάμεσα σε ένα παραδείσιο τοπίο και μιας κόλασης συνάμα σε υπερπληθυσμό. Είναι μια οπτική εμπειρία που σε μεταμορφώνει εκ των έσω, αρκεί να ξέρεις να βλέπεις σε έναν κόσμο που σου μαθαίνει μόνο να κοιτάς.

Άλλωστε, όπως συνηθίζω να λέω, η εμπειρία, είναι μια φωτιά που έχει κάψει αυτόν που την έχει. Ο Ιερώνυμος Μπος το ήξερε καλά αυτό και με τον ζωγραφικό του ύφος, προσπάθησε πολλές φορές να μυήσει τον ανυποψίαστο θεατή / δέκτη με αυτούς τους όρους. Πόσες άλλωστε εμπειρίες και περιστατικά να μοιραστείς που να κάνουν την διαφορά αν δεν σε κάψει προσωπικά στο πετσί σου το κάθε τι. Ζούμε στον κόσμο της υπερπληροφόρησης και της ανοησίας. Ξεχνάμε γρήγορα και νομίζουμε πως ήμαστε αθάνατοι, πως τίποτα δεν μας ακουμπά. Θα δεις, πως μόλις περάσουν όλα αυτά πάλι θα έρθουμε σε μια ακόμα “κανονικότητα” που τα περιστατικά θα είναι οι “αγορές” , η “ανάπτυξη”, το δράμα και ο φόβος. Μας λείπουν οι ουσιαστικές εμπειρίες!

Άραγε θα καταλάβουμε ποτέ σε αυτήν την λαβυρινθώδη ευθεία που ονομάζουμε αβίαστα ζωή τι αξίζει να διασωθεί και τι όχι; Δεν ξέρω. Αλλά μέχρι τότε εγώ θα δηλώνω καλλιτέχνης και άνθρωπος. Κόλαση και παράδεισος σε ένα, πέρα από το καλό και το κακό. Ίσως και να μάθω να ζω μέσα σε ένα έργο του Ιερώνυμου Μπος. Ίσως και όχι.

-Η ιστορία, μέχρι σήμερα, έχει δείξει πως η τέχνη επιβιώνει ακόμη και κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και μάλιστα προσφέροντας σημαντικά έργα. Θα συμβεί το ίδιο και τώρα?

-Τώρα για δύσκολες καταστάσεις τι να πει κανείς; Από την στιγμή που γεννιόμαστε είναι αντίστροφη η μέτρηση και η ζώσα ύλη, γνωρίζει μόνο την φθορά. Πιο πολύ με την ζωή μοιάζει η δυσκολία, παρά η ευκολία. Ίσως αυτό να μας θυμίσει κάποτε πως πραγματικός πλούτος δεν είναι το έχω, αλλά το είμαι. Επειδή το έχω μοιάζει με την ψευδαίσθηση της ευκολίας και της ασφάλειας, ενώ το είμαι, συνέχει μέσα του την αποδοχή της όποιας δυσκολίας, άρα της ευδαιμονίας και της ευτυχίας.

Δεν μιλάω εκ του ασφαλούς και δεν θεωρητικολογώ σε ένα πλαίσιο αμπελοφιλοσοφίας. Τρέχω στα νοσοκομεία εδώ και 2 μήνες με όρους “πανδημίας” για δικούς μου ανθρώπους. Σχεδόν σε όλη μου την ζωή αγωνιώ για το γνώθι εαυτόν. Μπαινοβγαίνω στο άγνωστο των πιθανοτήτων, της ζωής, της όποιας αρρώστιας και του θανάτου, κάθε μέρα, ακόμα και σήμερα, μια και είμαι παρόν εκεί για αυτούς που με χρειάζονται. Δεν θα επεκταθώ γιατί δεν ενδιαφέρει κανέναν το όποιο δράμα ζει κανείς, εκτός αν ψυχαγωγείται στο θέατρο. Κλειστήκαμε στον εαυτό μας, στα σπίτια μας και στις τηλεοράσεις μας. Στις σκέψεις μας βάλαμε λουκέτο καθώς μας είπαν πως πλέον “οι ειδικοί” σκέφτονται για εμάς.

Ας μείνουμε όμως στην τέχνη. Σε εκείνη την θεά που μου επιτρέπει ακόμα να παραμένω άνθρωπος και όχι προϊόν. Μέσα από την τέχνη και πάλι λοιπόν το “σημαντικό έργο” θα κάνει την εμφάνιση του αποσυμφορίζοντας την όποια ψυχική και κοινωνική δυσκολία. Αν δεν εμφωλεύσεις ένα μέρος από την ζωή σου σε ένα έργο, έργο τέχνης δεν γίνεται. Πάντα η τέχνη, σε κάθε εποχή, θα βρίσκει έναν τρόπο να προτείνει με την επιβίωση της, εκείνο το έργο που θα θυμίζει ζωή.

Who is Who

Ο Μανώλης Αναστασάκος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977. Έχει πραγματοποιήσει τις σπουδές του στους τομείς των εφαρμοσμένων τεχνών, των καλών τεχνών, της εικαστικής ψυχοθεραπείας και της σκηνοθεσίας αποσπώντας τρεις κρατικές υποτροφίες, καθώς και συμμετοχές σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Έχει μελετήσει σε εργαστηριακό επίπεδο εντός και εκτός Ελλάδος τις τεχνικές της υαλουργίας και της ξυλογλυπτικής. Επίσης, έχει μελετήσει και ασχοληθεί με τη φωτογραφία, τη σκηνογραφία και την αγιογραφία.

Έχει παρουσιάσει το έργο του σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική αποσπώντας διεθνή βραβεία και επαίνους. Έχει λάβει μέρος στο τμήμα γλυπτικής, ζωγραφικής και σκηνογραφίας στην 28η Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 2004. Είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του Βιομημιτισμού Ελλάδος Έρευνας & Καινοτομίας.

Έργα του βρίσκονται σε μουσεία σύγχρονης τέχνης εντός και εκτός Ελλάδος και σε σημαντικές ιδιωτικές συλλογές. Έχει δημιουργήσει μεγάλες εικαστικές εγκαταστάσεις και τοιχογραφίες σε δημόσιους χώρους. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.