Letizia Battaglia: Love, Life and Death in Sicily – The Photographers’ Gallery, Λονδίνο
Ανταπόκριση: Νικόλαος Χ. Αντωνίου
Η Λετίτσια Μπαττάλια φωτογράφιζε τη ζωή και τον θάνατο στη Σικελία από απόσταση αναπνοής, μάρτυρας στην ωμή βία, αλλά και στην τρυφερότητα που επέμενε και ανέμενε μέσα σε αυτήν. Γεννημένη στο Παλέρμο το 1935, ξεκίνησε την καριέρα της σαν φωτογράφος κοντά στα σαράντα της, σε μια εποχή που η Σικελία βυθιζόταν στον αιματηρό πόλεμο της Μαφίας. Ως διευθύντρια φωτογραφίας στην εφημερίδα L’Ora, κατέγραψε όχι μόνο δολοφονίες και εγκλήματα, αλλά και στιγμές αντίστασης, αγάπης, έκστασης και καθημερινής ζωής.
Οι ασπρόμαυρες εικόνες της, με το έντονο κοντράστ και τη δραματική χρήση του φωτός, είναι από τα πιο συγκλονιστικά ιστορικά ντοκουμέντα της κυριαρχίας της Μαφίας και της ζωής στο Παλέρμο. Από τη δεκαετία του 1970 έως τις αρχές του 1990, η ίδια ή οι συνεργάτες της ήταν παρόντες σχεδόν σε κάθε μεγάλο έγκλημα, δίκη, θρησκευτικό φεστιβάλ και πανηγύρι. Οι φωτογραφίες της, γύρω στις 600.000, αποτυπώνουν την ωμή πραγματικότητα της ζωής στο Παλέρμο: σώματα σωριασμένα μέσα σε αυτοκίνητα, άνδρες δολοφονημένοι στους δρόμους, αστυνομικοί και δικαστές νεκροί στο φως της ημέρας, παιδιά που παίζουν και τρέχουν στους δρόμους, εκκλησίες και ηλικιωμένοι που κινούνται άλλοτε σαν φαντάσματα άλλοτε σαν θεότητες .
Στις αίθουσες της έκθεσης, η αίσθηση της βίας είναι πανταχού παρούσα. Ο θάνατος παραμονεύει σε κάθε γωνία της πόλης. Η Μπαττάλια δεν προσπαθεί να προστατεύσει τον θεατή από τη σκληρότητα. Αντίθετα, αναδεικνύει όχι μόνο το έγκλημα αλλά και τον πόνο που αφήνει πίσω του: μητέρες σε απόγνωση, χήρες βυθισμένες στη σιωπή, γιους που θρηνούν. Όπως είπε η ίδια πολύ πετυχημένα, αυτό που δημιούργησε ήταν ένα ιστορικό αρχείο του αίματος.
Μία από τις πιο διάσημες φωτογραφίες της, από την κηδεία του δικαστή Τζοβάνι Φαλκόνε, δείχνει τη Ροζάρια Σκιφάνι, τη χήρα ενός από τους φρουρούς του, με μια αδιατάρακτη γαλήνη μέσα στο πλήθος. Η εικόνα αυτή έγινε σύμβολο αντίστασης και αγώνα, μια σιωπηλή κραυγή για το τέλος της αιματοχυσίας.
Παρόλο που μεγάλο μέρος του έργου της ταυτίζεται με τη Μαφία, η ίδια δεν ήθελε να περιοριστεί σε αυτό. Ο φακός της αποτύπωσε και την καθημερινότητα του Παλέρμου—φεστιβάλ, θρησκευτικές πομπές, φτωχογειτονιές και κοσμικές συγκεντρώσεις. Μέσα από την αντίθεση μεταξύ πλούτου και ανέχειας, χαράς και φόβου, η Σικελία αποκαλύπτεται σε όλη την πολυπλοκότητά της.
Υπάρχουν στιγμές ανθρωπιάς στις φωτογραφίες της: εραστές στην παραλία, παιδιά που παίζουν, μια γάτα που παραμονεύει έναν αρουραίο. Στα τελευταία της χρόνια, στράφηκε προς τα γυμνά γυναικεία σώματα, ίσως αναζητώντας μια διαφορετική απεικόνιση της ζωής μετά από τόσα χρόνια καταγραφής της καταστροφής. Μία από τις τελευταίες φωτογραφίες της απαθανατίζει τη γέννηση της εγγονής της—μια στιγμή δημιουργίας σε απόλυτη αντίθεση με τον θάνατο που είχε απαθανατίσει αμέτρητες φορές.
Η Μπαττάλια πλήρωσε βαρύ τίμημα για το έργο της. Δημοσιογράφοι της L’Ora απειλήθηκαν και μερικοί εξαφανίστηκαν. Η ίδια δέχθηκε απειλές, με τη Μαφία να την προειδοποιεί να εγκαταλείψει το Παλέρμο – το γράμμα που τις έστειλαν βρίσκεται στην έκθεση. Εκείνη, όμως, επέμεινε και παρέμεινε.
Από το 1985 έως το 1991 υπηρέτησε στο δημοτικό συμβούλιο του Παλέρμο για το Κόμμα των Πρασίνων και από το 1991 έως το 1996 ήταν βουλευτής στη Σικελική Περιφερειακή Συνέλευση για το κόμμα La Rete (The Network). Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάσωση και αναβίωση του ιστορικού κέντρου του Παλέρμο. Διηύθυνε τον εκδοτικό οίκο Edizioni della Battaglia, και ήταν συν-ιδρύτρια ενός μηνιαίου γυναικείου περιοδικού, του Mezzocielo. Ασχολήθηκε ενεργά με την προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και, αργότερα, των κρατουμένων και των ψυχικά άρρωστων.
Το 1993, όταν οι εισαγγελείς στο Παλέρμο απήγγειλαν κατηγορίες εναντίον του Τζούλιο Αντρεότι, ο οποίος είχε διατελέσει επτά φορές πρωθυπουργός της Ιταλίας, η αστυνομία έψαξε τα αρχεία της Μπαττάλια και βρήκε δύο φωτογραφίες του 1979, στις οποίες εμφανίζεται ο Αντρεότι με έναν σημαντικό μαφιόζο, τον Νίνο Σάλβο, τον οποίο είχε αρνηθεί ότι γνώριζε. Πέρα από τις μαρτυρίες των μετανοημένων μαφιόζων, αυτές οι φωτογραφίες ήταν η μόνη φυσική απόδειξη της σύνδεσης αυτού του πανίσχυρου πολιτικού με τη Σικελική Μαφία. Η ίδια η Μπαττάλια είχε ξεχάσει ότι είχε τραβήξει τη φωτογραφία, και η πιθανή σημασία της έγινε αντιληπτή μόνο 15 χρόνια μετά τη λήψη της.
Παρέμεινε αμετακίνητη, ακτιβίστρια, συνεχίζοντας να καταγράφει την αλήθεια που έβλεπαν τα μάτια και η ψυχή της μέχρι τον θάνατό της.
Υπάρχουν απίστευτες φωτογραφίες στην έκθεση —εικόνες που σοκάρουν, που αναγκάζουν τον θεατή να κοιτάξει χωρίς να αποστρέψει το βλέμμα. Δεν είναι όμορφες με τη συμβατική έννοια, ούτε ευχάριστες, ούτε ανάλαφρες ή χωρίς σημασία. Αλλά σημαίνουν, επιδιώκουν και επιτυγχάνουν κάτι που αποτελεί την καρδιά και τη ψυχή της φωτο-δημοσιογραφίας: την αλήθεια.
Letizia Battaglia, φωτογράφος, γεννημένη στις 5 Μαρτίου 1935, πέθανε στις 13 Απριλίου 2022
Exhibition’s details
16-18 Ramillies St, London W1F 7LW, Ηνωμένο Βασίλειο
https://thephotographersgallery.org.uk/who-letizia-battaglia
