Ο Μπορίς Λεονίντοβιτς Παστερνάκ ήταν Ρώσος συγγραφέας, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ξεκίνησε τη λογοτεχνική του παραγωγή ως φουτουριστής ποιητής. Έκανε αρκετές μεταφράσεις ξένων ποιητών και περισσότερο του Σαίξπηρ, που εκτιμούσε ιδιαίτερα. (10 Φεβρουαρίου 1890 – 30 Μαΐου 1960)

Παρόλο που στην Ρωσία ήταν διάσημος ως ποιητής κυρίως, το έργο που τον έκανε γνωστό παγκοσμίως ήταν το μυθιστόρημά του «Δόκτωρ Ζιβάγκο», που εκδόθηκε το 1957 στην Ιταλία. Για το έργο του αυτό βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1958, αλλά το αρνήθηκε για πολιτικούς λόγους.

Ο Μπόρις Πάστερνακ γεννήθηκε στη Μόσχα το 1890. Το οικογενειακό του περιβάλλον είχε έντονη σχέση με την Τέχνη, καθώς ο πατέρας του Λέονιντ Πάστερνακ ήταν ένας φημισμένος ζωγράφος, ενώ η μητέρα του Ρόζα Κάουφμαν πιανίστρια με διεθνή αναγνώριση. Αρχικά ο νεαρός Μπόρις ασχολήθηκε με την μουσική την σύνθεση και την θεωρία της, αλλά το 1909 τα παράτησε όλα και φοίτησε στη νομική της Μόσχας για 3 χρόνια.

Το 1912 βρίσκεται στο πανεπιστήμιο του Μαρβουργου όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου δεν επιστρατεύτηκε λόγω μιας δυσμορφίας στα πόδια του, αλλά δίδαξε και εργάστηκε στο χημικό εργοστάσιο στο Βσεβολόντο-Βίλβε κοντά στη ρωσική πόλη Περμ στα Ουράλια Όρη, γεγονός που αναμφίβολα τον προμήθευσε με υλικό για το Δρ. Ζιβάγκο πολλά χρόνια αργότερα.

Το 1917 λίγο πριν την Οκτωβριανή επανάσταση, εκδίδει το πρώτο έργο του με δοκίμια με τίτλο ‘Υπερβαίνοντας τα εμπόδια’ ενώ αντίθετα προς τους συγγενείς και φίλους του, έμεινε στη Ρωσία μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, ενθουσιασμένος και ανυπόμονος για το χείμαρρο νέων ιδεών και δυνατοτήτων που έφερε μαζί της η κοσμοϊστορική αυτή αλλαγή.

Το 1922 εκδίδει τη πρωτότυπη συλλογή ποιημάτων ‘Η αδερφή μου, η ζωή’, που τον εγκαθιστά στην πνευματική πρωτοκαθεδρία της χώρας του. Το έργο αυτό ήταν απελευθερωμένο από τα δεσμά των ποιητικών στερεοτύπων και των λογοτεχνικών τεχνοτροπιών της εποχής του και χαρακτηρίζεται από την πρωτοτυπία του και την επίμονη προσπάθεια του για αχαλίνωτη ρηματική έκφραση.

Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν ιδιαιτέρως σκληρά και δύσκολα για τον Πάστερνακ. Στις αρχές του 1922 ο Πάστερνακ παντρεύτηκε την Ευγενία Λουρυέ, η οποία τότε σπούδαζε Τέχνη στην Μόσχα.

Το νέο καθεστώς των Μπολσεβίκων έκανε κατάσχεση στην οικεία της οικογένειας Πάστερνακ το 1923 και τους επέτρεψαν να διατηρήσουν μόνο το ένα από τα δωμάτια του, όπου στοιβάχτηκαν όλα τα έπιπλα και τα πράγματα τους (κάτι τέτοιο συμβαίνει και στον Γιούρι τον μυθιστορηματικό ήρωα του Δρ Ζιβάγκο, που έχει όμως πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία).

Ο Πάστερνακ συνέχισε να εκδίδει έργα του (το 1930 εκδίδει τη συλλογή ποιημάτων του «Δεύτερη γέννεσις»  και το 1933 την ‘Ασφαλής επαφή’), αλλά τα έσοδα ήταν ελάχιστα και συνεχώς η οικογένεια του (ο γιος του Ευγένιος είχε γεννηθεί το 1923) βρισκόταν σε ένδεια. Συγγραφείς διαφορετικών μεταξύ τους προσανατολισμών όπως ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, ο Αντρέι Μπέλυ, η Άννα Αχμάτοβα και ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ εκθείασαν τα ποιήματά του ως έργα αγνής, παρθένας, αυθεντικής αχαλίνωτης έμπνευσης.

Μετά την τελική επικράτηση του Στάλιν στην κούρσα διαδοχής του Λένιν το 1928, ένα κύμα βίας ξέσπασε στην χώρα, με την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση στην ρωσική ύπαιθρο και την έλλειψη τροφίμων στα αστικά κέντρα. Το 1932 επιβλήθηκε ο “Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός” ως ο μοναδικός αποδεκτός τρόπος καλλιτεχνικής έκφρασης και η “Ρωσική Ένωση Συγγραφέων” ορίστηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς ως ο αποκλειστικός εκφραστής και υπερασπιστής της “ορθοδοξίας” αυτής. Η έντονη πολιτικοποίηση της εποχής εκείνης έκαναν την προσεκτικά ουδέτερη στάση που τηρούσε ο Πάστερνακ, να φαίνεται ως ενεργή αντίσταση κατά του καθεστώτος. Έτσι ακυρώθηκε η δεύτερη έκδοση του βιβλίου του “Ασφαλής επαφή”, ενώ η έκδοση όλων των γραπτών του περιορίστηκε σε ένα τόμο ποιημάτων.

Ο Πάστερνακ αγωνιζόταν να συμμεριστεί τη διάχυτη προσδοκία ότι από την Οκτωβριανή Επανάσταση θα προέκυπτε μια καλύτερη, δικαιότερη οργάνωση του κόσμου, αλλά η απερίγραπτη αγριότητα των διαρκών ανακατατάξεων δοκίμαζε την αισιοδοξία του. Η ιδεολογική ακαμψία, η υποταγή, η υποκρισία και η παθητικότητα της ρωσικής διανόησης τον απογοητεύουν και τον απομονώνουν, χωρίς όμως να κάμπτουν τον ανυπόκριτο θαυμασμό του για το επαναστατικό ιδεώδες ούτε τη μύχια ελπίδα πως το σταλινικό πρόγραμμα θα εγκαθίδρυε μια ευοίωνη νέα πραγματικότητα.

Το 1934 ανθιστάμενος στις αφόρητες πολιτικές πιέσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος, με επίσημη δήλωση του διακήρυξε την πίστη του στην ανεξαρτησία του καλλιτέχνη έναντι στην εκάστοτε πολιτική εξουσία. Το 1937 μέλη της Ένωσης Ρώσων συγγραφέων τον αποκάλεσαν προδότη σε μια ομιλία στο κογκρέσο των Σοβιέτ και του απαγόρευσαν κάθε μελλοντική δημόσια παρέμβαση του. Γλίτωσε την εξορία και τα καταναγκαστικά έργα στα γκουλάγκς γιατί άρεσαν στον Στάλιν που καταγόταν από την Γεωργία, κάποιες μεταφράσεις παραδοσιακών Γεωργιανών ποιημάτων που ο Πάστερνακ είχε εκδώσει για βιοποριστικούς κυρίως λόγους.

Εξουθενωμένος οικονομικά, ο Πάστερνακ εργάσθηκε ως μεταφραστής για 5 δύσκολα χρόνια. Το 1943 μετέβη στην πρώτη γραμμή του μετώπου μαζί με άλλους συγγραφείς για να εμψυχώσουν τους συμπατριώτες τους που πολεμούσαν τον Γερμανό κατακτητή.

Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου άρχισε να ετοιμάζει ένα μυθιστόρημα με το όνομα “Δόκτωρ Ζιβάγκο”, όπου θα συμπύκνωνε όλη την καλλιτεχνική του εμπειρία. Εργάστηκε για αυτό τον σκοπό ακαταπόνητα για 12 ολόκληρα χρόνια, κατασκευάζοντας μια Ιστορία γεμάτη με έρωτα, ποίηση και την ομορφιά της Ρωσικής γης. Ο “Δόκτωρ Ζιβάγκο”, ένα αριστούργημα στην μακρά παράδοση του Ρωσικού έπους, διατράνωσε την πίστη του συγγραφέα στον χριστιανισμό, και έμμεσα υπέβαλλε το κομμουνιστικό καθεστώς σε ήπια κριτική.

Μετά την υποβολή του για δημοσίευση στο περιοδικό Novy mir, απορρίφθηκε λόγω της πολιτικής άποψης του Παστερνάκ (που ήταν λανθασμένη στα μάτια των Σοβιετικών πολιτικών αρχών): ο συγγραφέας, όπως ο Δρ Ζιβάγκο, ενδιαφέρονταν περισσότερο για την ευτυχία των ατόμων παρά για την ευημερία της κοινωνίας, και οι Σοβιετικοί λογοκριτές θεώρησαν κάποια κομμάτια του έργου ως αντί-Μαρξιστικά. Το έργο τελικώς εξεδόθη το 1957 στην Ιταλία από τον εκδοτικό οίκο “Φελτρινέλλι”, κάτω από μάλλον ύποπτες συνθήκες (για τις οποίες πάντως ο Πάστερνακ δεν γνώριζε τίποτε), εξασφαλίζοντας στον Πάστερνακ το νόμπελ λογοτεχνίας που του απονεμήθηκε από την Ρωσική Ακαδημία.

Αυτός αρχικώς το απεδέχθη με έκπληξη και ευγνωμοσύνη αλλά μετά από τον δημόσιο προπηλακισμό του και τις απειλές του κομμουνιστικού καθεστώτος για φυλάκιση της στενής του συνεργάτριας Όλγας Ιβίνσκαγια και δικής του εξορίας στη Σιβηρία αναγκάστηκε να το αρνηθεί. Διατελώντας σε ένα ιδιότυπο καθεστώς περιορισμού (εκτοπισμένος σε ένα προάστιο της Μόσχας), έζησε τα τελευταία του χρόνια σε απομόνωση.

Ο Παστερνάκ απεβίωσε από καρκίνο των πνευμόνων στα 70 του χρόνια, στις 30 Μαΐου 1960. Χιλιάδες άνθρωποι ταξίδεψαν από τη Μόσχα στο Περεντέλκινο για να παραστούν στην κηδεία του. Εθελοντές μετέφεραν το ανοιχτό φέρετρό του στον τόπο ταφής και όλοι οι παρόντες (συμπεριλαμβανομένου του σπουδαίου Ρώσου ποιητή και θεωρούμενου ως “πνευματικού” του παιδιού Αντρέι Βοζνεσένσκι) απήγγειλαν το απαγορευμένο ποίημα “Άμλετ”.

Η ποίηση του Πάστερνακ, διακρίνεται για την διεισδυτικότητα των περιγραφών της, για την σχεδόν αρχετυπική θεώρηση της φύσης και για την πρωτότυπη άρνηση του συγγραφέα να εντάξει την ποίηση του σε κάποιο φιλολογικό ρεύμα της εποχής. Ο Πάστερνακ υπήρξε ένας πνευματικός άνθρωπος διαρκούς αναζήτησης νέων εκφραστικών μορφών αλλά και γνήσιας αυτοφυούς καθαρής ποιητικής έμπνευσης. Η μετριοπαθής κριτική στάση που κράτησε ο Πάστερνακ έναντι του ανελεύθερου κομμουνιστικού καθεστώτος της εποχής του, έγινε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης από την Δύση κατά την διάρκεια του Ψυχρού πολέμου.

Κατά την γνώμη μας, η ποίηση και το έργο του Πάστερνακ ορθώνεται πάνω από κάθε άθλια πολιτική σκοπιμότητα και η σωστή ανάγνωση της τραγικής περιπέτειας του δείχνει πως ένα αυταρχικό κομμουνιστικό καθεστώς κατάφερε να στρέψει εναντίον του έναν μετριοπαθή υποστηρικτή του, που η μόνη αντικαθεστωτική του ενέργεια ήταν ότι αρνήθηκε να παραιτηθεί από το δικαίωμα να σκέπτεται ελεύθερα…

Το μυθιστόρημα «Δρ. Ζιβάγκο» όπλο της CIA στον Ψυχρό Πόλεμο

Ήταν κοινό μυστικό αλλά τώρα αποκαλύπτεται με στοιχεία. Ότι το γνωστό μυθιστόρημα «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του Μπόρις Πάστερνακ -το οποίο είχε απαγορευθεί στη Σοβιετική Ένωση- τυπώθηκε και διανεμήθηκε σε όλο τον δυτικό κόσμο από την CIA, η οποία το έκρινε και το χρησιμοποίησε ως «ένα ακόμη όπλο» στην υπονόμευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Έγγραφα της CIA τα οποία αποχαρακτηρίστηκαν τελευταία και δημοσιεύθηκαν στην «Washington Post» την Κυριακή δίνουν το ιστορικό μιας «επιχείρησης στο μέτωπο της πνευματικής και πολιτικής μάχης» της Αμερικής  εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

Ένα «σημείωμα» του 1958 αναφέρει: «Το βιβλίο αυτό έχει πολύ μεγάλη προπαγανδιστική αξία όχι μόνο για το ουσιαστικό μήνυμα του και για την δραστηριοποίηση της σκέψης που δημιουργεί, αλλά και για τις συνθήκες έκδοσης του. Έχουμε την  ευκαιρία να κάνουμε τους σοβιετικούς πολίτες να απορήσουν–τι συμβαίνει με την κυβέρνηση τους. Ένα θαυμάσιο λογοτεχνικό έργο ενός ανθρώπου ο οποίος αναγνωρίζεται ως ο μεγαλύτερος Ρώσος εν ζωή συγγραφέας δεν είναι δυνατό να βρεθεί στην ίδια του τη χώρα, στην ίδια του τη γλώσσα για να το διαβάσει ο λαός του».

Η CΙΑ, η οποία έλαβε το κείμενο σε φιλμ τον Ιανουάριο του 1958, ανέλαβε την  έκδοση του στην Ολλανδία και την διανομή του βιβλίου σε δεκάδες γλώσσες σχεδόν σε όλο τον κόσμο. «Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών δεν πρέπει να φανεί με κανένα τρόπο», τονίζει ένα άλλο έγγραφο.

Λίγο μετά την έκδοση του στα ιταλικά ένα άλλο «σημείωμα» της CIA δίνει οδηγίες στα στελέχη της Υπηρεσίας ότι ο «Δρ. Ζιβάγκο» πρέπει «να τυπωθεί σε όσο το δυνατόν μεγάλο αριθμό σε ξένες γλώσσες, να διανεμηθεί στον μέγιστο αριθμό χωρών του ελεύθερου κόσμου και να προκαλέσει ευμενές ενδιαφέρον και σχόλια ώστε να τιμηθεί, όπως λ.χ. με βραβείο Νόμπελ».

Πριν περάσει χρόνος το βραβείο Νόμπελ απονέμεται στον Μπόρις Πάστερνακ.

Το βιβλίο απαγορεύθηκε στην Σοβιετική Ένωση με την δικαιολογία ότι υποτιμούσε τον ρόλο και την ουσία της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917, απαγόρευσε στον Μπόρις Πάστερνακ να μεταβεί στη Στοκχόλμη για την απονομή του βραβείου Νόμπελ και η Σοβιετική Ένωση Συγγραφέων κατονόμασε την CIA ως εκδότη του έργου.

Το 1965 ο «Δρ Ζιβάγκο» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον άγγλο σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λιν, με πρωταγωνιστές τον Ομάρ Σαρίφ και την Τζούλι Κρίστι. Η ταινία είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία και προτάθηκε για 10 Όσκαρ, κερδίζοντας τελικά 5.

Το 1987, στην εποχή της «περεστρόικα» και της «γκλάσνοστ» του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, η Ένωση Σοβιετικών Συγγραφέων αποκατέστησε τον Μπόρις Πάστερνακ και τα έργα του άρχισαν να κυκλοφορούν ελεύθερα στη Σοβιετική Ένωση. Η επιτροπή αποκατάστασης του Πάστερνακ, της οποίας επικεφαλής ή­ταν ο ποιητής Αντρέι Βοζνεσένσκι, πρότεινε να μετατραπεί το σπίτι του στο Περεντέλκινο σε μουσείο.

Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/2331© SanSimera.gr  diaskedasi.info