Γράφει η Ζέτα Τζιώτη

Ο Κωστής Παπαϊωάννου δεν είναι μόνο ένας διακεκριμένος φυσικός, αλλά ένας πολυτάλαντος επιστήμονας με πολιτιστική διαδρομή και αγάπη για τα κόμικς. Συναντηθήκαμε πριν λίγες μέρες για να μας μιλήσει για το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Μήνυμα από τα Άστρα». Ένα βιβλίο εξαιρετικού ενδιαφέροντος, σε μορφή graphic novel, που μας τράβηξε την προσοχή και που το συστήνουμε ανεπιφύλακτα σε όσους συναρπάζονται, όπως εμείς, από την ιστορία της επιστήμης.

Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε πρόσφατα σε κείμενο του ίδιου και εικονογράφηση της Ελένης Τσάμπρα και προσπαθεί να φωτίσει μερικές πτυχές της Ιστορίας που ως τώρα δεν έχουν προβληθεί επαρκώς.

Τριλογία

Πρόκειται για το πρώτο μέρος μιας τριλογίας πάνω στη ζωή και το έργο του θεωρούμενου ως πρώτου σύγχρονου επιστήμονα ιδωμένο μέσα από τον κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της ύστερης Αναγέννησης.

Ο Γαλιλαίος, όπως ξέρουμε, ήταν ένας ευφυής αστρονόμος-μαθηματικός, που ορθώθηκε ενάντια στο φιλοσοφικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής του υπερασπιζόμενος την ελευθερία της σκέψης και την ανεξαρτησία της Επιστήμης.

Σωστά;

Όχι ακριβώς.

Πολλές φορές οι αλήθειες δεν βρίσκονται εύκολα αναγνωρίσιμες, αλλά αποκαλύπτονται ύστερα από επισταμένη έρευνα.

Η Εκκλησία, αντίθετα με την πιο διαδεδομένη άποψη, δεν ήταν τόσο οπισθοδρομική όσο παρουσιάζεται από τους φανατικούς «γαλιλαϊκούς». Από τις τάξεις της αναδύθηκαν μεγάλες προσωπικότητες που συνετέλεσαν στην πρόοδο της επιστήμης.

Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζουμε ότι «Ο ιησουίτης Ματέο Ρίτσι, φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, διέδιδε γύρω στο 1600 τον ηλιοκεντρισμό στην Κίνα και είχε καταφέρει να επικρατήσει των Κινέζων συναδέλφων του, προβλέποντας με επιτυχία μια έκλειψη ηλίου και κερδίζοντας τον σεβασμό του αυτοκράτορα της Κίνας.

Γνώση χωρίς χαρακτήρα και επιστήμη χωρίς ανθρωπιά είναι οι ρίζες της δυστυχίας

Ο διάδοχος του Χριστόφορου Κλάβιου στο Κολλέγιο των Ιησουιτών, μαθηματικός Κρίστοφ Γκρινμπέργκερ, επιβεβαίωσε χωρίς δισταγμό τις μέσω τηλεσκοπίου αστρονομικές παρατηρήσεις του Γαλιλαίου το 1611». Βέβαιο είναι ότι ο Γαλιλαίος είχε δίκιο που υποστήριζε τον ηλιοκεντρισμό των Πυθαγορείων του Αρίσταρχου και του Κοπέρνικου, όμως η επιστημονική απόδειξη ήρθε πολύ αργότερα με το εκκρεμές του Φουκό. Προτού οξυνθούν τα πράγματα ο καθένας ήταν ελεύθερος να θεωρεί ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο και όχι το αντίστροφο, αρκεί να αντιμετώπιζε αυτή την κίνηση ως μαθηματική υπόθεση και όχι ως πραγματικότητα.

Η αντιπαράθεση κορυφώνεται

Η αντιπαράθεση ήταν πολύπλευρη και δεν είχε να κάνει μόνο με τον ηλιοκεντρισμό αλλά και με το γεγονός ότι ο Γαλιλαίος προσπαθώντας να υπερασπιστεί τις ιδέες του μπήκε στα χωράφια των θεολόγων αμφισβητώντας την κυριαρχία τους σε θέματα που άπτονταν της Αγίας Γραφής αλλά και γενικότερα με ό,τι είχε να κάνει με την πίστη και κυρίως την Παντοδυναμία του Θεού και την ικανότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τον κόσμο.

Το βιβλίο δίνει βαρύτητα στο γεγονός ότι ο Γαλιλαίος ήταν ένας χαρακτηριστικός, όπως και ο Ντα Βίντσι, Homo Universalis, δηλαδή ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος της Αναγέννησης που συνδύαζε την τέχνη και την επιστήμη και είχε επαφή με την αρχαία ελληνική γραμματεία όπως μεταξύ άλλων με συγγράμματα του Αρχιμήδη. Ο πατέρας του, Βιτσέντζο Γκαλιλέι, ήταν δεξιοτέχνης του λαούτου, συνθέτης και θεωρητικός της μουσικής.

Μαζί με τον γιο του πειραματίστηκε πάνω στο μονόχορδο του Πυθαγόρα και έθεσε τις βάσεις στο πλαίσιο μιας ομάδα σοφών της Αναγέννησης, την λεγόμενη Φλωρεντινή Καμεράτα, για την απελευθέρωση από την κυριαρχία της πολυφωνίας και την ανάπτυξη ενός νέου μουσικού είδους σαν μια προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας από όπου κατάγεται το λυρικό θέατρο. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έπαιζε επίσης πολύ καλό λαούτο, ζωγράφιζε καλά και χειριζόταν άριστα τον γραπτό λόγο.

Η εικονογράφος Ελένη Τσάμπρα απέδωσε άλλοτε δραματικά και άλλοτε σατιρικά τους χαρακτήρες του βιβλίου, πολλοί από τους οποίους βασίζονται σε πραγματικά πορτρέτα της εποχής, ενώ μας ταξιδεύει στην αισθητική της Αναγέννησης μέσα από την απόδοση των κοστουμιών και των κτιρίων της Πίζας, της γενέτειρας του Γαλιλαίου, και της Φλωρεντίας, πρωτεύουσας της Τοσκάνης, του κρατιδίου όπου υπό την εμπνευσμένη ηγεσία των Μεδίκων άρχισε μια εκτεταμένη περίοδος άνθησης των τεχνών, της φιλοσοφίας και της επιστήμης.

Λεξικό της Αναγέννησης

Εκτός από την ποιότητα του κειμένου, την ενδιαφέρουσα πλοκή, και την ποιοτική και εύστοχη εικονογράφηση, θετικά μας εξέπληξε το υπόμνημα που ακολουθεί το τέλος της εικονογραφημένης αφήγησης, που είναι κάτι σαν ένα μικρό λεξικό της Αναγέννησης με όρους έννοιες και πρόσωπα που αναφέρονται στο κυρίως μέρος του βιβλίου.

Όπως μας ανέφερε στη συνάντησή μας ο Κωστής Παπαϊωάννου, σύντομα το βιβλίο αυτό θα κυκλοφορήσει στο Άμαζον σε αγγλική μετάφραση της Βεατρίκης Γκαντζόλα – Σαμπατάκου.

Φιλοδοξία της δημιουργικής αυτής ομάδας ήταν όχι μόνο να μας θυμίσει τη σημασία που έχει μια ευρεία μόρφωση, όπου τέχνη, η επιστήμη και η φιλοσοφία (άρα και η ηθική) αντιμετωπίζονται ισότιμα στο να είναι κανείς άνθρωπος, αλλά κυρίως να μας ωθήσει να αναλογιστούμε αυτό που είπε ο μεγάλος Ινδός στοχαστής και ειρηνικός επαναστάτης Μαχάτμα Γκάντι ότι «Γνώση χωρίς χαρακτήρα και επιστήμη χωρίς ανθρωπιά είναι οι ρίζες της δυστυχίας».

Το βιβλίο διατίθεται σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπωλεία αλλά και πανελλαδικώς από την ιστοσελίδα της «Πολιτείας». Εμείς το διαβάσαμε και ενθουσιαστήκαμε, και παρότι κόμικς το ευχαριστηθήκαμε περισσότερο από τα παιδιά και τα ανίψια μας.

Κάτι ακόμα που θεωρήσαμε αξιοθαύμαστο αλλά και τολμηρό για τις οικονομικές συνθήκες των ημερών μας, ήταν ότι η σειρά εικονογραφημάτων Επιστήμης και Τέχνης είναι αυτοχρηματοδοτούμενη από την δημιουργική «παρέα» και τα έσοδα από τις πωλήσεις εξασφαλίζουν την περαιτέρω χρηματοδότηση της σειράς, η οποία σύμφωνα με τα σχέδια του κυρίου Παπαϊωάννου και της ομάδας του θα περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες βιογραφίες όπως των Ισαάκ Νιούτον, Άλαν Τιούρινγκ, Μαρί Κιουρί, Άλμπερτ Αϊνστάιν και άλλων σημαντικών επιστημόνων.

Προς το παρόν, με πολλή κέφι έχουν δημιουργήσει ένα ακόμη κόμικς, το οποίο μπορεί κάποιος να το διαβάσει και διαδικτυακά, με θέμα την ζωή του Ροσίνι, σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή στο πλαίσιο του προγράμματος: «Η Όπερα Διαδραστικά στα Σχολεία», στο οποίο ο Παπαϊωάννου διετέλεσε καλλιτεχνικός υπεύθυνος και σκηνοθέτης.

Who is who

Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι απόφοιτος της Σχολής Μηχανολογίας του Πανεπιστημίου του Darmstadt και της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών. Έχει παρακολουθήσει μαθήματα πολιτιστικού μάνατζμεντ από το Πανεπιστήμιο του Hagen. Είναι σκηνοθέτης όπερας, θεάτρου, μεταφραστής θεατρικών έργων και συγγραφέας. Διετέλεσε σύμβουλος του Φεστιβάλ «Πολιτιστική Διαδρομή», του Δήμου Αιγάλεω.

Από το 1998 διευθύνει την Καλλιτεχνική Εταιρεία «Πολύμνια», στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της οποίας υλοποίησε πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα, συναυλίες και παραστάσεις όπερας σε όλη την Ελλάδα. Επί σειρά ετών επιμελείται, καλλιτεχνικά και σκηνοθετικά, εκδηλώσεις επιστήμης και τέχνης της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών.

Το πρώτο του graphic novel που είχε τίτλο «Ο Κύκνος του Πέζαρο» και θέμα τη ζωή και το έργο του Ροσίνι, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9645, υλοποιήθηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο πλαίσιο του προγράμματος «Η Όπερα Διαδραστικά στα Σχολεία», του οποίου ήταν καλλιτεχνικός υπεύθυνος και σκηνοθέτης.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα axianews φύλλο 27/4/2019