Γράφει η Ζέτα Τζιώτη
Πριν λίγες μέρες, ένα ιδιαίτερα ζεστό μεσημέρι ήταν προγραμματισμένη η επίσκεψή μου στο Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών στην Πλάκα για να συναντήσω τον υπεύθυνο του Μουσείου, κύριο Ευάγγελο Παπούλια.
Το Μουσείο αυτό είναι η παλαιά οικία Κλεάνθη-Σάουμπερτ, ένα από τα πιο ιστορικά κτίρια της Αθήνας, κτισμένο κάτω από την Ακρόπολη στην καρδιά της Πλάκας, επί της οδού Θόλου.
Από το 1837 μέχρι το 1842, ο ιστορικός αυτός χώρος στέγασε το πρώτο πανεπιστήμιο της Ελλάδας, του «Οθώνειο Πανεπιστημίου», το σημερινό Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το σπίτι κατοικήθηκε από τον Μακεδόνα αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη και τον Βαυαρό συνάδελφο και συνεργάτη του Εδουάρδο Σάουμπερτ. Η γραφική οικία των Κλεάνθη – Σάουμπερτ, με την ιδιότυπη αρχιτεκτονική της, κτισμένη σε ρυθμό αθηναϊκού σπιτιού της εποχής με ρομαντικά στοιχεία, με τις τζαμαρίες και τις ταράτσες της, τα κολονέτα και την αυλή της, ξεχωρίζει και επιβάλλεται με το μέγεθος και το ύψος της στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης. Το κτίριο αυτό αποτελεί ιστορικά και αρχιτεκτονικά ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της Αθήνας.
Μπαίνοντας στο χώρο, δεξιά ο επισκέπτης θαυμάζει το ιστορικό Λάβαρο του Πανεπιστημίου, μοναδικό έργο του Ν. Γύζη και ακριβώς μπροστά του διακρίνει μια οθόνη που παρουσιάζει τις αλλαγές και προσαρμογές του κτιρίου στις εκάστοτε ανάγκες.
Το πανέμορφο αυτό κτίριο με την υπέροχη αυλή φιλόξενη πλέον ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες.
Ανέβηκα την ξύλινη σκάλα και κατευθύνθηκα στο γραφείο του κυρίου Ευάγγελου Παπούλια, προϊστάμενου τμήματος Μουσείων & Ιστορικών Αρχείων Ε.Κ.Π.Α.
-Κύριε Παπούλια, το Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών βρίσκεται σε ένα ιστορικό κτίριο στη σκιά της Ακρόπολης. Μιλήστε μας για την ιστορία του…
-Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα σπίτια κάτω από την Ακρόπολη που χρονολογούνται πολύ πριν από τον 18ο αιώνα.
Oι πρώτοι ιδιοκτήτες ήταν οι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι Σταμάτιος Κλεάνθης (1802-1862) και Εδουάρδος Σάουμπερτ (1804-1860), οι οποίοι με εντολή του Ιωάννη Καποδίστρια, άρχισαν να εκπονούν την πρώτη πολεοδομική μελέτη της Αθήνας. Μετά την έλευση του Οθωνα (1833), οι Έλληνες διεκδίκησαν την ίδρυση του πρώτου Πανεπιστημίου της ανεξάρτητης Ελλάδας.
Το κτίριο, το οποίο επιλέχθηκε για να στεγάσει τις πρώτες τέσσερις Σχολές (Ιατρική, Νομική, Φιλοσοφία, Θεολογία) ήταν η «Οικία Κλεάνθους», όπως συνηθιζόταν να λέγεται τότε. Έτσι τα πρώτα τέσσερα χρόνια (1837-1841) της λειτουργίας του το «Οθώνειο Πανεπιστήμιο» στεγάστηκε σε αυτό το κτήριο.
‘Όταν το Πανεπιστήμιο εγκαταστάθηκε μόνιμα στο γνωστό κτήριο της οδού Πανεπιστημίου 30, το κτήριο δεν έμεινε ποτέ χωρίς ανθρώπινη παρουσία. Λειτούργησε ως, γυμνάσιο, διδασκαλείο, στρατώνας πεζικού, ταβέρνα, κατοικία προσφύγων και μεταναστών. ‘Όταν πέρασε το κτήριο στην πλήρη κυριότητα του Πανεπιστημίου Αθηνών (1967), ανακαινίστηκε από τον ακαδημαϊκό Σόλωνα Κυδωνιάτη και από το 1987 λειτουργεί ως Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται εκθέματα και τεκμήρια που σχετίζονται άμεσα με τους πρώτους χρόνους της θεμελίωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας
–Στους δύο ορόφους του κτιρίου φιλοξενούνται αξιολογότατες μόνιμες συλλογές. Τι συλλογές περιλαμβάνονται και πώς ταξινομούνται;
-Στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται εκθέματα και τεκμήρια που σχετίζονται άμεσα με τους πρώτους χρόνους της θεμελίωσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας. Με την περιήγησή του στο χώρο, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να ζήσει όχι μόνο την εμπειρία της γνωριμίας με την αρχή του Πανεπιστημιακού θεσμού, αλλά και της ανασύστασης της περιόδου που ταυτίζεται με τις απαρχές του ελληνικού κράτους.
Το Μουσείο διαθέτει μια σημαντική συλλογή προσωπογραφιών καθηγητών των Σχολών, δημιουργίες καταξιωμένων καλλιτεχνών όπως: Νικηφόρος Λύτρας, Θάλεια Φλωρά-Καραβία, κ. ά.
Στα σπάνια εκθέματά του περιλαμβάνεται και ο ανατομικός άτλαντας του Paolo Mascagni (1725- 1815), ο οποίος στην εποχή του ήταν ότι πιο πρωτοποριακό υπήρχε για την μελέτη του ανθρώπινου σώματος από τους μελλοντικούς γιατρούς. Η συγκεκριμένη δε έκδοση (1823), εκδόθηκε μετά θάνατον σε επιμέλεια του συνεργάτη του Francesco Antommarchi. Η έκδοση του Μουσείου αποτελεί προσωπικό δώρο του Όθωνα, με αφιέρωση στη δεύτερη σελίδα, προς το νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και τα επιστημονικά όργανα του 19ου αιώνα, τόσο της Ιατρικής όσο και των θετικών επιστημών. Αξίζει να τονιστεί ότι ήδη από τις απαρχές της ίδρυσης του Πανεπιστήμιου Αθηνών διακρίνουμε μια έντονη εξωστρέφεια και κοινωνική δράση προς τους πολίτες.
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα η διάχυση της γνώσης απευθυνόταν όχι μόνο στους φοιτητές, αλλά και στο ευρύτερο κοινό. Οι Καθηγητές ανακοίνωναν μέσω του Τύπου τα πειράματα τα οποία θα πραγματοποιούσαν σε δημόσιο χώρο για να τα παρακολουθήσει το ευρύτερο φιλομαθές κοινό.
Στις συλλογές του Μουσείου υπάρχουν, μεταξύ άλλων, επίσης χειρόγραφα βιβλία, σπάνιες εκδόσεις επιστημονικών βιβλίων και έργων του νεοελληνικού διαφωτισμού.
-Ως θεσμός, διατηρείτε ένα «Λάβαρο» με μεγάλη ιστορία. Θα θέλατε να κάνουμε μια σύντομή αναδρομή στην ιστορία του και στις σύγχρονες εικαστικές προσεγγίσεις;
Το Λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών φιλοτεχνήθηκε το 1887 από τον Νικόλαο Γύζη (1842-1901) σε συνεργασία με τον Γεώργιο Ιακωβίδη (1853-1932). Ήταν μια επίσημη παραγγελία της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου για τον εορτασμό των πενήντα χρόνων από την ίδρυσή του Πανεπιστήμιου.
Πρόκειται για το μοναδικό έργο του Ν. Γύζη, του μεγαλύτερου ίσως ζωγράφου της νεοελληνικής τέχνης του 19ου αιώνα σε ύφασμα.
Το θέμα του λαβάρου είναι η Θεά Αθηνά και ο τρόπος με τον οποίο την απέδωσε ο καλλιτέχνης, απηχεί το πνεύμα των αρχών του Jugendstil, του πρωτοποριακού κινήματος τέχνης, που επικρατούσε τότε στο Μόναχο, όπου διέμενε και δίδασκε ο Ν. Γύζης.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι αυτή ήταν η πρώτη επίσημη θεσμική παραγγελία προς τον καλλιτέχνη.
Η επιλογή του θέματος (χρυσή Αθηνά σε χρυσό φόντο) συνάδει με την επιθυμία του Πανεπιστημίου να ταυτιστεί με τη σοφία και τη γνώση που συμβολίζει η Θεά Αθηνά. Ταυτόχρονα, προσωποποιεί την επιθυμία του Πανεπιστημίου να ορίσει το πνευματικό και ιστορικό του πλαίσιο, το οποίο χαρακτηρίζεται από μια συνειδητή προσπάθεια διασύνδεσης του νεότερου ελληνισμού με τους αρχαίους προγόνους του.
Στο πλαίσιο του εορτασμού των 180 χρόνων από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών το Μουσείο διοργάνωσε το Μάιο 2017 την έκθεση «Το Λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών: Σύγχρονες εικαστικές προσεγγίσεις». Δέκα σύγχρονοι καταξιωμένοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από το διαχρονικό συμβολισμό του Λαβάρου και δημιούργησαν έργα αποκλειστικά για το Μουσείο. Μέσα από τα έργα τους δημιουργήθηκε μια πολυεπίπεδη ανάγνωση, όχι μόνο του Λαβάρου αλλά και του μουσειακού περιβάλλοντος.
Το αρχείο του Μουσείου περιλαμβάνει φωτογραφίες – τεκμήρια της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρα, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την ιστορία του Πανεπιστημίου
– Πρόσφατα εντάξατε και ένα ακόμα κτίριο στους χώρους του Μουσείου, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το ιστορικό κτίριο. Πώς το αξιοποιείτε;
Το συγκεκριμένο κτήριο περιλαμβάνει στον πρώτο όροφο μια έκθεση με προσωπογραφίες αφιερωμένη στους Καθηγητές της πρώτης Συγκλήτου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η έκθεση πλαισιώνεται με αποσπάσματα των λόγων που εκφώνησαν οι πρώτοι Σχολάρχες στα εγκαίνια του Πανεπιστημίου 3 Μαΐου 1837. Πλαισιώνεται, επίσης, και με οπτικοακουστικό υλικό που αφορά την ιστορία του κτηρίου, όπως παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια των εορτασμών για τα 180 χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στον ισόγειο χώρο παρουσιάζεται έκθεση με επιλεγμένες φωτογραφίες από το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Ιστορίας.
Συγκεκριμένα, απεικονίζονται στιγμές της πανεπιστημιακής κοινότητας από τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Τα θέματά τους περιλαμβάνουν πανεπιστημιακές παραδόσεις, εργαστηριακά μαθήματα ομαδικές φωτογραφίες καθηγητών, φοιτητών, κοινωνικές εκδηλώσεις με την αφορμή εθνικών ή πανεπιστημιακών επετείων, κ.ά.
Παράλληλα, το αρχείο του Μουσείου περιλαμβάνει φωτογραφίες – τεκμήρια της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρα, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την ιστορία του Πανεπιστημίου. Η έκθεση τμήματος του φωτογραφικού αρχείου του Μουσείου προβάλλει την πλούσια ιστορία του Πανεπιστημίου Αθηνών και εικονογραφεί την πορεία της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
– Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Μουσείου, οργανώσατε πρόσφατα μια εξαιρετική παρουσίαση της δουλειάς της Όπυς Ζούνη με ιδιαίτερη απήχηση στο κοινό. Πώς προέκυψε και τι παράλληλες υποστηρικτικές δράσεις οργανώθηκαν;
Η έκθεση «Όπυ Ζούνη: σε πρώτο πρόσωπο» είναι αφιερωμένη όχι μόνο στα έργα της αλλά και στην ίδια την προσωπικότητα της καλλιτέχνιδας. Σχεδόν δέκα χρόνια μετά την απουσία της διοργανώσαμε για πρώτη φορά μία έκθεση όπου τα έργα παρουσιάζονται με τα λόγια της ίδιας της καλλιτέχνιδας. Μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση λόγου και εικόνας, ο επισκέπτης γνωρίζει το βάθος της φιλοσοφίας και της έρευνας της καλλιτέχνιδας και ευελπιστούμε να αποκτήσει μια πιο ουσιαστική και ειλικρινή σχέση με το έργο της .
Η οικογένεια της ‘Οπυς Ζουνη στάθηκε πολύτιμος αρωγός κατά τη διάρκεια της έρευνας αλλά και στην οργάνωση της έκθεσης. Στο πλαίσιο της έκθεσης οργανώθηκε με μεγάλη επιτυχία η ημερίδα «Προστιθέμενη αξία της καλλιτεχνικής γνώσης και οι πολιτιστικές δραστηριότητες. Η περίπτωση της έκθεσης, Όπυ Ζούνη: σε πρώτο πρόσωπο» (Τετάρτη 26 Ιουνίου 2019).
Σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης οργανώνονται επίσης ξεναγήσεις στο έργο της.
– Τι άλλες δραστηριότητες οργανώνετε στην αυλή του Μουσείου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες;
Όπως κάθε χρόνο στην αυλή του Μουσείου μας φιλοξενούνται ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες. Θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, ημερίδες και πολλά άλλα τα οποία εμπλουτίζονται καθημερινά.
Για το φθινόπωρο προγραμματίζουμε μια ομαδική έκθεση με σύγχρονους καταξιωμένους καλλιτέχνες με θέμα το «Αναλόγιο»
– Σχέδια και δράσεις για την νέα σεζόν
Κάθε νέα ακαδημαϊκή χρονιά συνεχίζουμε τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα, τα οποία ειδικά διαμορφωμένα απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες από το νηπιαγωγείο έως και την έκτη δημοτικού. Παρέχουμε επίσης ξεναγήσεις στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς και σε ομάδες ενηλίκων.
Για το φθινόπωρο προγραμματίζουμε μια ομαδική έκθεση με σύγχρονους καταξιωμένους καλλιτέχνες με θέμα το «Αναλόγιο», με την έννοια του αναλογίου ως βάση στήριξης της γνώσης και του βιβλίου, σύμφωνα με την αναγεννησιακή ερμηνεία και τις σχετικές απεικονίσεις στην θεματογραφία. Η διεπιστημονικότητα που χαρακτηρίζει το Μουσείο αποτελεί ουσιαστικά την πηγή έμπνευσης των καλλιτεχνών, καθώς καλούνται να δημιουργήσουν έργα ειδικά για το μουσειακό μας χώρο.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερία axianews φύλλο 13/7/2019
