Στο κατάμεστο Συνεδριακό Κέντρο της Θήβας έγινε η τιμητική εκδήλωση για τον Ιερό Λόχο της Θήβας. Ο κύριος Απόστολος Δαγδελένης πρόεδρος του «Κέντρου Θηβαϊκού Πολιτισμού» και ο κύριος Γρηγόρης Παπαβασιλείου, πρόεδρος του συλλόγου «Ιερολοχίτες Θηβών» μου έκαναν την τιμητική πρόσκληση να συμμετέχω κάνοντας εισήγηση για τον «Ιερό Λόχο Θηβών».
Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε βίντεο από κάποια ιστορικά μέρη του Δήμου Θηβαίων με την συμμετοχή πολλών (400 περίπου) εθελοντών νέων της πόλης.
Γράφει η Μαράη Γεωργούση, Δρ. Ιστορικός της Τέχνης, Επιμελήτρια εκθέσεων και εκδόσεων
Εισηγητές στην εκδήλωση ήταν και ο κ. Νικόλαος Κόλλιας, πτυχιούχος Φιλολογίας-Θεολογίας και Πρόεδρος της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών και εγώ. Τον συντονισμό της εκδήλωσης έκανε η κ. Έλενα Μπάκα.
Ο Ιερός Λόχος αποτέλεσε μια επίλεκτη μονάδα, δεν ήταν η πρώτη της ελληνικής ιστορίας, ως τακτική στρατιωτική δύναμη μιας πόλης-κράτους αλλά ήταν η πιο ξακουστή. Σχηματίστηκε αρχικά από τον Γοργίδα αλλά διαμορφώθηκε από τους ιδιοφυείς στρατηγούς Πελοπίδα και Επαμεινώνδα. Επρόκειτο για ένα σώμα 150 ζευγών. Ήταν ονομαστή τόσο για τις εξαιρετικές επιδόσεις της, όσο και για το τραγικό της τέλος, όταν στη μάχη της Χαιρώνειας σκοτώθηκαν ανεξαιρέτως όλοι οι πολεμιστές.
Οι ιερολοχίτες στην λαίλαπα της μάχης πολεμούσαν όχι μόνο για τον εαυτό τους αλλά και για το ζευγάρι που είχαν χρεωθεί. Οι Θηβαίοι διέθεταν το καλύτερο ιππικό της Νοτίου Ελλάδας με διαφορά από το μέχρι τότε μέτριο αντίστοιχο πελοποννησιακό. Με την χρήση των νεότερων στρατιωτικών μεθόδων οι Θηβαίοι κατόρθωσαν να αποτελέσουν ισχυρή δύναμη εκείνη την εποχή, οδηγούμενοι στη θηβαϊκή ηγεμονία χρησιμοποιώντας την οπλιτική φάλαγγα υπό την καθοδήγηση των εμπνευσμένων στρατηγών.
Οι μάχες των Ιερολοχιτών:
- Ορχομενού 376 π.Χ εναντίον Σπαρτιατών
- Λεύκτρων 371 π.Χ εναντίον Σπαρτιατών
Σε αυτή τη μάχη ο Επαμεινώνδας αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή της Θήβας, καθώς επινόησε τη Λοξή Φάλαγγα, χάρη στην οποία το στράτευμά του κατατρόπωσε τον ισχυρό στρατό της Σπάρτης και η Θήβα κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο.
Χαιρώνειας 338π.Χ αντιμετωπίζοντας τον Αλέξανδρο γιο του Φιλίππου Β της Μακεδονίας
Η οκτώσχημη ασπίδα
Αποκαταστημένο ομοίωμα οκτώσχημης ασπίδας από την Καδμεία της Θήβας
Βοιωτικό κράνος (Ασμολιανό Μουσείο Πανεπιστημίου Οξφόρδης)
Γοργόνα έμβλημα ασπίδας
Στην Ολυμπία βρέθηκαν αρκετά δείγματα χάλκινων εμβλημάτων τα οποία πρέπει να δημιουργήθηκαν ειδικά ως αφιερώματα, καθώς θα ξεκολλούσαν εύκολα στη μάχη με το πρώτο χτύπημα. Στις πολεμικές ασπίδες τα εμβλήματα ήταν ζωγραφιστά.
Επιτύμβιες στήλες
Σε μαύρο μάρμαρο με σπάνια τεχνική. Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας
Αριστερά: Επιτύμβια στήλη του Μνάσωνα, ενώ φορά τον λακωνικό πίλο και η ασπίδα του είναι αργολική και όχι κάποια εκδοχή της βοιωτικής.
Η αντιπαλότητα Σπάρτης – Θήβας
Η αντιπαλότητα Σπάρτης- Θήβας είχε ξεκινήσει από την Άνοιξη του 371 π.Χ., στην Σπάρτη έλαβε χώρα το συνέδριο των ελληνικών πόλεων με στόχο την επίτευξη γενικής ειρήνης. Ωστόσο οι σύνεδροι αρνήθηκαν στον Επαμεινώνδα να εκπροσωπήσει όλους τους Βοιωτούς και να συμπεριλάβουν την Θήβα στη συνθήκη κηρύσσοντάς την «έκσπονδη».
Οι Σπαρτιάτες δεν έβλεπαν με καλό μάτι την ηγεμονία της Θήβας στις βοιωτικές πόλεις. Έτσι αποφάσισαν να επιτεθούν στη Θήβα με επικεφαλής τον βασιλιά Κλεόμβροτο, ο οποίος είχε στη διάθεση του 10.000 πεζούς και 1.000 ιππείς, ενώ οι Θηβαίοι είχαν στη διάθεσή τους ένα στράτευμα αποτελούμενο από 6.000 άνδρες. Ο Κλεόμβροτος κατάφερε στην αρχή να κυριεύσει 12 θηβαϊκές τριήρεις, στο βοιωτικό λιμανάκι Κρεύση και στη συνέχεια στρατοπέδευσε στον λόφο ανάμεσα στα βουνά Κιθαιρώνα και Ελικώνα. Όταν ο Επαμεινώνδας και ο Πελοπίδας αντίκρισαν τον αριθμητικά υπέρτερο στρατό της Σπάρτης, κράτησαν την ψυχραιμία τους και αναπτέρωσαν το ηθικό των Θηβαίων.
Ο Επαμεινώνδας επινόησε τη Λοξή Φάλαγγα, ώστε να αντιμετωπίσει τους αριθμητικά περισσότερους Σπαρτιάτες αλλά όχι ταυτόχρονα. Ισχυροποίησε την αριστερή πτέρυγα, ενώ στο κέντρο και δεξιά τοποθέτησε λιγότερους άνδρες, παρατάσσοντας τους λοξά σε βάθος 50 ανδρών στην αριστερή πτέρυγα, ενώ στο κέντρο και στο δεξιό του στρατεύματος τους παρέταξε σε βάθος 6 ανδρών. Η αριστερή πλευρά θα εξαπέλυσε επίθεση στη δεξιά και οι υπόλοιποι θα απέκρουαν τις επιθέσεις (θα επιτίθονταν μόνο όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές). Στην πρώτη γραμμή παρέταξε το ιππικό, ενώ ως εφεδρεία στην αριστερή του πτέρυγα θα υπήρχε και ο Ιερός Λόχος του Πελοπίδα.
Αντίθετα ο Σπαρτιάτης βασιλιάς παρέταξε το στρατό του σε ευθεία γραμμή, σε βάθος 12 ανδρών, και μπροστά από το πεζικό τοποθέτησε επίσης το ιππικό. Ο Επαμεινώνδας για να αποφύγει την λιποταξία στην μάχη εξέδωσε διακήρυξη επιτρέποντας να αναχωρήσουν από την πόλη όσοι δεν ήθελαν να πολεμήσουν. Έτσι οι Θεσπιείς και μερικοί άλλοι Βοιωτοί έφυγαν. Πρώτοι στη μάχη έπεσαν οι Σπαρτιάτες ιππείς, με το ιππικό των Θηβαίων να αναδεικνύεται ικανότερο αναγκάζοντας τους Σπαρτιάτες ιππείς σε υποχώρηση. Ο Κλεόμβροτος τραυματίστηκε θανάσιμα στην μάχη. Η Θήβα κατάφερε να υπερισχύσει σημειώνοντας μια τεράστια νίκη. Η Αθήνα αποδυναμωμένη εκείνη τη χρονική περίοδο αδυνατούσε να αντιδράσει και δρούσε παρασκηνιακά. Οι Αθηναίοι σκόπευαν να συμμαχήσουν με τους αιώνιους αντιπάλους τους, τους Σπαρτιάτες, ώστε να υποτάξουν τη Θήβα και αργότερα να επιτεθούν στους Σπαρτιάτες, για να τους νικήσουν και εν τέλει να ανακτήσουν τη χαμένη τους δόξα.
Στην Αθήνα ο Πελοπίδας προσπάθησε να συσπειρώσει τους εξόριστους Θηβαίους, ώστε να μπορέσουν να απελευθερώσουν την πόλη από τους δύο τυράννους της Θήβας τον Αρχία και τον Λεωνίδα. Τα κατάφερε μετά την ανάκτηση της εξουσίας των αντι-λακώνων και την εκδίωξη της σπαρτιατικής φρουράς.
Από ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που έχει μείνει στην ιστορία προέκυψε η φράση: «Ες αύριον τα σπουδαία». Ο συνονόματος με τον τύραννο, Αρχίας έστειλε με επιστολή όλες τις λεπτομέρειες την συνωμοσίας και τους συμμετέχοντες σε αυτήν. Ωστόσο ο τύραννος Αρχίας ήταν ήδη μεθυσμένος μετά από σχετικές, επιτυχημένες προσπάθειες του Φιλίδα και έτσι απάντησε απλώς με τη γνωστή φράση «Ες αύριον τα σπουδαία».
Ο Επαμεινώνδας προέβλεψε τις προθέσεις των Αθηναίων και αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει στον Ισθμό της Κορίνθου, αλλά η αλλαγή πλεύσης των Αθηναίων στην Σπάρτη αποσόβησε τον κίνδυνο. Ο στρατός των Θηβαίων συνέχισε την πορεία του προς την Σπάρτη, καθώς ο Επαμεινώνδας ήλπιζε να τους αιφνιδιάσει. Η Σπάρτη δεν είχε τείχη έτσι εκτιμούσε πως ήταν ευάλωτη σε αιφνίδια επίθεση. Όμως ο Βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος είχε ενημερωθεί από έναν λιποτάκτη και έτσι η άμυνα της πόλης ήταν σε ετοιμότητα. Με τον τρόπο αυτό χάθηκε για ακόμα μια φορά το πλεονέκτημα του Θηβαίου στρατηγού, ο επόμενος στόχος ήταν η μάχη της Μαντίνειας στις 4 Ιουλίου του 362 π.Χ.
Ο Επαμεινώνδας χρησιμοποίησε ξανά στρατηγικά τεχνάσματα για τα οποία ήταν γνωστός. Διέταξε τους στρατιώτες του να αφήσουν τα όπλα τους, σαν να μην σκόπευαν να πολεμήσουν. Οι αντίπαλοι τους είδαν και υπέθεσαν ότι η μάχη θα γινόταν την επόμενη μέρα, έτσι οι Θηβαίοι πήραν την νίκη. Ενώ πολεμούσε στην πρώτη γραμμή τραυματίστηκε θανάσιμα. Είχαν σκοτωθεί ήδη οι ικανοί άντρες, που προόριζε για διαδόχους του και λίγο πριν πεθάνει ζήτησε από τους Θηβαίους να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης με τους Σπαρτιάτες. Οι οποίοι και το σεβάστηκαν εξάλλου χωρίς τον Επαμεινώνδα, η ηγεμονία της Θήβας ήταν ένα απατηλό όνειρο. Μπορεί η ηγεμονία της Θήβας να έληξε άδοξα αλλά η πορεία της ιστορίας θα ήταν σίγουρα διαφορετική χωρίς αυτήν. Οι συνεχείς διαμάχες αποδυνάμωσαν τις παλιές ηγεμονίες με αποτέλεσμα να αδράξει την ευκαιρία ο Φίλιππος της Μακεδονίας να επιβληθεί. Δημιούργησε έναν καλά εκπαιδευμένο στρατό, που μελέτησε την στρατηγική της μάχης των Θηβαίων, ικανό να ανταπεξέλθει σε όλες τις καιρικές και γεωλογικές συνθήκες. Αυτό τον στρατό ανέλαβε στην πορεία ο γιος του. Ενδεχομένως αν δεν υπήρξε η Θήβα και ο ιερός λόχος, ο Μέγας Αλέξανδρος να μην είχε καταφέρει να αναπτύξει τόσο ιδιαίτερες ικανότητες στην μάχη και να μην είχε ποτέ καταφέρει να εξαπλώσει τον ελληνισμό μέχρι τα βάθη της Ασίας.
Λέων της Χαιρώνειας
Μεγαλοπρεπές ηρώο για τους Θηβαίους Ιερολοχίτες που έπεσαν στη μάχη το 338 π.Χ.
Αποκαλύφθηκε σε διάφορα κομμάτια στις ανασκαφές του 1881 και αναστηλώθηκε σε βάση ύψους 3 μέτρων.
Η κληρονομιά του Ιερού Λόχου
Εμπνεόμενος από την στρατιωτική ιδιοφυία του στρατηγού Επαμεινώνδα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μέλος της Φιλικής εταιρείας δημιούργησε έναν σύγχρονο Ιερό Λόχο. Αποφάσισε να καταλάβει το Δραγατσάνι (πόλη που βρίσκεται στη σημερινή Ρουμανία), η οποία διέθετε μικρή τουρκική φρουρά.
Ο Ανδρέας Κάλβος (Απρίλιος 1792 – 3 Νοεμβρίου 1869) συνέθεσε την «Ωδή Τετάρτη. Eις τον Ιερόν Λόχον» εμπνεόμενος από την κληρονομιά που άφησε ο Ιερός Λόχος Θηβών.
Στην εκδήλωση παρεβρέθηκαν εκ μέρους του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδίας κ.κ. Γεωργίου ο π. Δανιήλ και ο Αρχιερατικός επίτροπος της Μητροπόλεως π. Γεώργιος Τουλουμάκος. Ο δήμαρχος Θηβαίων Σπυρίδων Νικολάου, Η αντιπεριφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας, Π.Ε. Βοιωτίας, Φανή Παπαθωμά, ο βουλευτής Βοιωτίας Ανδρέας Κουτσουμπάς, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Θανάσης Κοκοντίνης, ο Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Γιώργος Ψυχογιός, οι Αντιδημαρχοι Σπύρος Κίτσος, Ανδρέας Χατζησταμάτης, και Σωτήρης Δρένιος (Π.Ε. Βαγίων) ο Αντιπεριφερειάρχης Γιώργος Αναστασίου, ο Περιφερειακός Σύμβουλος Σπύρος Παπαχριστοδούλου, ο Πρόεδρος της ΔΗΚΕΘ Κώστας Χαρέμης, ο επικεφαλής της μείζονος αντιπολίτευσης και πρόεδρος του ΣΠΟΑΚ “Αρίων” Σταμάτης Χαλβατζής, οι επικεφαλής της ελάσσονος αντιπολίτευσης, Ηλίας Τραμπάκουλος και Γιώργος Κατσέλης, οι δημοτικοί σύμβουλοι Δ. Θηβαίων, Ντίνος Τυρινοπουλος, Δημήτρης Γιαννίκας, Παναγιώτης Μέξης, Βασίλης Σωτήρχος, ο δημοτικός σύμβουλος Δ. Ορχομενού και μέλος του Δ.Σ της Κ.Ε.Δ.Ε. Γιάννης Τσιάμης, η δημοτική σύμβουλος Δ. Ορχομενου, Έλενα Γεωργίου, οι πρόεδροι Δημοτικών Κοινοτήτων, (Βαγίων) Βαγγέλης Παπαλουκάς, (Καπαρελίου) Παναγιώτης Ζερικιώτης, (Πλαταιών) Αλέξης Φίλης, η προϊσταμένη του ΔΟΘ Σέρκα Μουλκιαρώτου, ο πρώην πρόεδρος του περιφερειακού Συμβουλίου Γιώργος Μουλκιώτης, ο πρώην Βουλευτής Μιχάλης Γιαννάκης, ο πρώην Δήμαρχος Πλαταιών, Σπύρος Βενιζέλος, το μέλος του μητρώου νέων στελεχών της Νέας Δημοκρατίας, Παναγιώτης Περγαντάς, η πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου Θήβας, Σωσώ Μανάρα , ο Πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Θήβας, Τάσος Σαμιώτης, ο Πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Θήβας, Δημήτρης Δημητρίου, ο Πρόεδρος του συνδικάτου μετάλλου, Δημήτρης Γκουμας, ο Πρόεδρος της Ένωσης Μικρασιατών Θήβας, Γιώργος Γελέκας, ο Πρόεδρος του συλλόγου Φίλοι της Μουσικής, Σωτήρης Παπαναστασίου, ο Πρόεδρος του Γ. Σ. Πίνδαρος, Βαγγέλης Κοκοντίνης, ο Πρόεδρος του Α.Σ. Πανβαγιακός, Άγγελος Τουρκοχωρίτης, ο Πρόεδρος του συλλόγου συνταξιούχων ΟΑΕΕ, Δημήτρης Θεοδώρου, ο Πρόεδρος του συλλόγου Εφέδρων Αξιωματικών ΕΔ-ΣΑ “Ιερός Λόχος”, Δημήτρης Μπατσιούλας, ο Πρόεδρος του συλλόγου φιλοπροόδων Άσκρης, Ιωάννης Πέππας, ο Πρόεδρος του συλλόγου Ιεροψαλτών Θήβας “Ευαγγελιστής Λουκάς, Αντώνης Τσαρουχάς, η πρόεδρος του συλλόγου Γυναικών “Ισμήνη” Μαίρη Θαλασσινού, ο Πρόεδρος του ΣΦΕ, Σωτήρης Καραμαγκιώλης, ο Πρόεδρος του συλλόγου “Παναγία Μακαριώτισσα, Παναγιώτης Παλληκάρης, η Πρόεδρος του συλλόγου” Κοντίτο” Μαρία Μπουντούλη, ο Πρόεδρος του σωματείου ράδιοταξί” Κάδμος” Βασίλης Καραμαγκιώλης, ο Πρόεδρος του Φροντιστήριου Θηβαϊκής Αρχαιογνωσίας Γιώργος Πέππας, ο συνταξιούχος συμβολαιογράφος και υποθηκοφύλακας – πρώην πρόεδρος των συμβολαιογράφων Γιώργος Γεωργούσης, η συνταξιούχος καθηγήτρια Λίτσα Γεωργούση, άνθρωποι της Αυτοδιοίκησης εκπρόσωποι συλλόγων και φορέων και πολίτες από όλα τα μέρη του Δήμου Θηβαίων. Ιδιαίτερη τιμή η παρουσία του μουσικό- συνθέτη Δημήτρη Κατή, του ζωγράφου Γιώργου Σταθόπουλου, του συλλέκτη Θανάση Μιχαηλίδη και του Σκηνογράφου Βαγγέλη Ντεζέ, και του ειδικού ερευνητή και κατασκευαστή Αρχαίου Ελληνικού οπλισμού, Δημήτρη Αλεξάνδρου. Ευχαριστούμε το Σταρ Κεντρικής Ελλάδας που κάλυψε δημοσιογραφικά την εκδήλωση, και το φωτογραφείο Μακρυπούλιας για το φωτογραφικό υλικό.
Ωδή Τετάρτη. Eις τον Ιερόν Λόχον
Ενδεικτικά παραθέτω μια στροφή…
θ΄.
Έλληνες, της πατρίδος
και των προγόνων άξιοι·
Έλληνες σεις, πώς ήθελεν
από σας προκριθείν
άδοξος τάφος; 45
Ο Δεύτερος Ιερός Λόχος συστάθηκε στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα κατά του Τουρκικού ζυγού την 3η Μαρτίου του 1821, από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη απαρτιζόμενος από 500 νέους εθελοντές οι περισσότεροι των οποίων ήταν σπουδαστές.
Ο Γ’ Ιερός Λόχος έδρασε κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο υπήρξαν 2 ακόμα Ιεροί Λόχοι μεταξύ του 1821-1942. Όπως και πιο πριν 300 εξαίρετοι Θηβαίοι το 1877 πολέμησαν εναντίον των Τούρκων. Για τη Θεσσαλική επανάσταση του 1878, η εφημερίδα «Times» του Λονδίνου δημοσίευσαν μια επιστολή του ανταποκριτή στην Αθήνα, που αναφέρει «… αναγιγνώσκοντες αισθανόμεθα αναγεννούμενον το αρχαίον γόητρον της Ελλάδος». Εφημ. Βοιωτία αριθ. Φυλ. 127.
