Στο έργο των αδελφών Paolo (1931) και Vittorio Taviani (1929), η πολιτική και κοινωνική προβληματική συνυπάρχει με επιρροές από τον ιταλικό νεορεαλισμό και το ντοκιμαντέρ, ενώ ταυτόχρονα διαπνέεται από ένα βαθιά μοντερνιστικό βλέμμα. Οι ταινίες τους –με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα αριστουργήματα La Notte di San Lorenzo (1982) και Kaos (1984)– συνδυάζουν την ποιητική διάσταση με μια έντονα μουσική και ονειρική ατμόσφαιρα.

Η φιλμογραφία τους ξεκινά συχνά από λογοτεχνικά έργα, με διασκευές κλασικών συγγραφέων όπως οι Τολστόι, Γκαίτε, Πιραντέλο και Αλέξανδρος Δουμάς (πατήρ). Απόφοιτοι του Πανεπιστημίου της Πίζας, οι αδελφοί Taviani εισήλθαν στον χώρο του θεάματος μέσω του θεάτρου, σε συνεργασία με τον πολυπράγμονα καλλιτέχνη Valentino Orsini. Η επιρροή της νεορεαλιστικής ταινίας Paisà του Roberto Rossellini τους ώθησε να στραφούν στον κινηματογράφο. Οι πρώτες τους δουλειές, κυρίως σε συνεργασία με τον Orsini, περιλάμβαναν ντοκιμαντέρ ποικίλης θεματολογίας – ενδεικτικό παράδειγμα το San Miniato: luglio 1944.

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία τους, Un uomo da bruciare (1962), σε σκηνοθεσία με τον Orsini, αποτελεί το πορτρέτο ενός δολοφονημένου συνδικαλιστή και προοικονομεί την εικαστική τους γλώσσα, όπως τα μακρινά πλάνα. Ακολούθησε το I fuorilegge del matrimonio (1963), επίσης με τον Orsini, που θίγει τα ζητήματα του γάμου και του διαζυγίου στην καθολική Ιταλία. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, οι Taviani άρχισαν να δημιουργούν ανεξάρτητα ως ντουέτο.

Στο I sovversivi (1967), συνδυάζουν ντοκιμαντερίστικες λήψεις με μυθοπλασία, αναστοχαζόμενοι τον θάνατο ενός ηγέτη και το τέλος μιας πολιτικής εποχής για την ιταλική Αριστερά. Με το Sotto il segno dello scorpione (1969), με τον Gian Maria Volonté, ξεκινούν έναν πιο φορμαλιστικό διάλογο με τον Brecht, τον Pasolini και τον Godard.

Η έννοια της επανάστασης κυριαρχεί και στο San Michele aveva un gallo (1971), μια διασκευή του Τολστόι, ενώ το Allonsanfan (1974), κορυφαίο δείγμα πολιτικού κινηματογράφου της εποχής, θέτει σε κρίση την πολιτική στράτευση ως ποιητική πράξη. Το Padre Padrone (1977), που απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, αφηγείται την αυτοβιογραφία ενός γλωσσολόγου, που από αγράμματος βοσκός έγινε ακαδημαϊκός.

Το La Notte di San Lorenzo (1982), με στοιχεία παραμυθιού, ανασύρει παιδικές αναμνήσεις από τον πόλεμο, ενώ το Kaos (1984), ίσως το αριστούργημά τους, αποτελεί ποιητική απόδοση διηγημάτων του Πιραντέλο, διερευνώντας με λυρική διάθεση τη σχέση φεγγαριού και ανθρώπων.

Το Fiorile (1993) αναφέρεται σε μια οικογενειακή κατάρα που καταδιώκει τους άνδρες της οικογένειας επί δύο αιώνες, ενώ το Cesare deve morire (2012), που τιμήθηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου, είναι ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντερίστικο δράμα: παρακολουθείται η προετοιμασία μιας θεατρικής παράστασης του Ιουλίου Καίσαρα από κρατούμενους σε φυλακή υψίστης ασφαλείας.

Άλλα έργα τους περιλαμβάνουν το Il sole anche di notte (1990), διασκευή του Πατήρ Σέργιος του Τολστόι στη Νάπολη του 18ου αιώνα, το Il prato (1979) με απόηχους νεορεαλισμού, το Good Morning Babilonia (1987), αφιερωμένο στους πρωτοπόρους του σινεμά, το Le affinità elettive (1996), εμπνευσμένο από το έργο του Γκαίτε, καθώς και το La Masseria delle allodole (2007).

Οι καλύτερες ταινίες των αδελφών Taviani

Ο Σαν Μικέλε Είχε Έναν Κόκορα (San Michele Aveva Un Gallo, 1972)

Η επανάσταση ως αναγκαιότητα, αλλά και ως ουτοπία, πρωτοεμφανίζεται στο έργο των Ταβιάνι μέσα από την ιστορία του Τζούλιο Μανιέρι (Τζούλιο Μπρόγκι), ενός αναρχικού ο οποίος στην Ούμπρια του 1870 συλλαμβάνεται από τις αρχές. Καταδικάζεται σε θάνατο και τελικά σε ισόβια, αναρωτώμενος μέσα στη φυλακή πάνω στην (αν)αποτελεσματικότητα των πράξεών του. Βασισμένη στη νουβέλα του Λέον Τολστόι “Το θεϊκό και το ανθρώπινο” και επηρεασμένη από τις ιδέες του Γκράμσι, η ταινία αναζητά, χωρίς κανένα διδακτισμό, τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη συναισθηματική και την ιστορική (“επιστημονική”) πολιτική στράτευση, εντυπωσιάζοντας με την μπρεχτική χρήση της (κλασικής) μουσικής, το δωρικό λυρισμό της και την ιδεολογική καθαρότητά της. Έκανε πρεμιέρα στο “Δεκαπενθήμερο Σκηνοθετών” του φεστιβάλ Καννών, βάζοντας τους Ιταλούς αδελφούς στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη.

Αλονζανφάν (Allonsanfàn, 1974)

Η σύγκρουση ιστορικού και ιδιωτικού πεδίου δονεί την κορυφαία ίσως στιγμή της ταβιανικής φιλμογραφίας, ακόμα μια ιστορία εξέγερσης η οποία οδηγεί σε πολιτικά και υπαρξιακά αδιέξοδα. Αυτά αφορούν τον Φούλβιο, έναν απογοητευμένο Γάλλο Ιακωβίνο που την εποχή της Παλινόστησης, στις αρχές του 19ου αιώνα, διχάζεται ανάμεσα στην απόσυρσή του και την αφοσίωσή του στο συνεχιζόμενο αγώνα των συντρόφων του. Με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι στον πρωταγωνιστικό ρόλο (και τον Σταύρο Τορνέ σε δεύτερο), την αξέχαστη μουσική του Ένιο Μορικόνε (Rabbia e tarantella), μια κρυστάλλινη αφηγηματική καθαρότητα και έναν ποιητικό δυναμισμό, το “Αλοζανφάν”αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες ταινίες ολόκληρης της δεκαετίας του ’70 και μια από τις πιο σπαρακτικές και φιλοσοφημένες που έχουν γυριστεί ποτέ πάνω στο τίμημα των πολιτικών μας επιλογών.

Πατέρας Αφέντης (Padre Padrone, 1977)

Οι αδελφοί Ταβιάνι κερδίζουν το Χρυσό Φοίνικα των Καννών με την πραγματική ιστορία του μικρού Γκαβίνο (από αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Γκαβίνο Λέντα), ο οποίος σε ένα χωριό της Σαρδηνίας εξαναγκάζεται από τον αυταρχικό πατέρα του να εγκαταλείψει το σχολείο για να φυλάει τα πρόβατα σε μια απομονωμένη στάνη.  Η ακατέργαστη δύναμη του ιταλικού νεορεαλισμού ενοποιεί μυθοπλασία και ντοκιμαντέρ, καθώς η τραχύτητα του τοπίου αντιπαρατίθεται στην εσωτερική αγριότητα των κατοίκων του (οι περισσότεροι ηθοποιοί είναι ερασιτέχνες). Η σύγκρουση παλιού και νέου κόσμου περιγράφεται με διαλεκτικό, μαρξιστικό τρόπο, ο οποίος είναι ταυτόχρονα συγκινητικός και ψυχολογικά διεισδυτικός, σε ένα κινηματογραφικό χρονικό – μάρτυρα του τέλους μιας εποχής και ενός ολόκληρου πολιτικοκοινωνικού μοντέλου.

Η Νύχτα του Σαν Λορέντζο (La Notte di San Lorenzo, 1982)

Όλα ξεκινούν σαν παραμύθι. Ένα καλοκαιρινό βράδυ μια μητέρα αφηγείται στο νεογέννητο γιο της μια παλιά ιστορία με φόντο την Τοσκάνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, συμπλέκοντας τα αληθινά γεγονότα με το μύθο και τις προσωπικές αναμνήσεις της. Το ίδιο ακριβώς κάνουν και οι αδελφοί Ταβιάνι, συνδυάζοντας με ανεπανάληπτη κινηματογραφική μαεστρία την ιστορική πραγματικότητα με τη λαϊκή φαντασία. Η αναπαράσταση της Ιστορίας, μια σταθερή θεματική των δυο αχώριστων μαρξιστών σκηνοθετών, πραγματώνεται εδώ σαν μια πρωτότυπη μίξη επικής περιπέτειας, ψυχολογικού δράματος (με χάπι εντ), οπερατικού μιούζικαλ και ντοκιμαντερίστικης καταγραφής. Με ένα μαγικό τρόπο (“διάβρωση” του αφηγηματικού ρεαλισμού με φανταστικά στοιχεία και λυρικά ξεσπάσματα, πολυδιάστατη χρήση της καταπληκτικής, μορικονικής έμπνευσης μουσικής του Νικόλα Πιοβάνι) εξιστόρηση του γεγονότος και ερμηνεία του, μορφή και περιεχόμενο γίνονται ένα.

Χάος (Kaos, 1984)

Το φυσικό σικελικό τοπίο και ο Λουίτζι Πιραντέλο καθοδηγούν τους Ταβιάνι σε ένα σινε-ταξίδι στο αναζωογονητικό παράλογο που κυριαρχεί στην ανθρώπινη ζωή γεμάτο χαρωπές και επώδυνες, χιουμοριστικές και ονειρικές, υπερβατικές μα και απόλυτα γήινες στιγμές. Πέντε ιστορίες του νομπελίστα θεατρικού συγγραφέα οι οποίες εξελίσσονται στο πέρασμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα αλληλοσυμπληρώνονται εδώ υφολογικά και νοηματικά σαν μια περίτεχνη φούγκα (μουσική Νικόλα Πιοβάνι), η οποία περιγράφει εύστοχα, όσο και απολαυστικά, τη σύνδεση της σικελικής γης με τη σικελική κοινωνία. Έτσι, το λαϊκό στοιχείο συναντά τη διαλεκτική ιστορική ματιά, εμπλουτίζοντας την πιραντελική προβληματική (και ηθογραφία) με έναν εναλλακτικό στοχασμό πάνω στο πέρασμα του χρόνου και τις αλλαγές των καιρών.