Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

H Georgia Kotretsos είναι καλλιτέχνης εικαστικών τεχνών, ερευνήτρια και καθηγήτρια με χειμαρρώδη χαρακτήρα και με σημαντική παρουσία στα εικαστικά δρώμενα τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Πρόσφατα παρουσίασε τη νέα εικαστική της έκθεση με τίτλο «4 Cents: On Show for 500 Years», μετά από πρόσκληση του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη στο πλαίσιο του τριήμερου φεστιβάλ blueFest Crete ’18 Culture & Beyond, που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης.

Η εγκατάσταση «4 Cents: On Show for 500 Years» (2018) τόνισε στους θεατές τα προβλήματα της περιβαλλοντικής ρύπανσης και την επιβάρυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα πλαστικά απορρίμματα.

Λίγες μέρες μετά, συναντηθήκαμε στο ατελιέ της στη Βάρκιζα, όπου μας υποδέχτηκε πολύ φιλόξενα.

– Georgia, γεννήθηκες στη Θεσσαλονίκη, τα εφηβικά σου χρόνια τα έζησες στη Νότια Αφρική, όπου και σπούδασες εκεί και στο Σικάγο. Έχεις έντονα δραστηριοποιηθεί επαγγελματικά στο εξωτερικό, όπως στην Κωνσταντινούπολη, στο Rabat, στη Sharjah, στο Μόναχο. Πιστεύεις, ότι αυτή η σύνθεση των πολιτισμών έχει επηρεάσει το έργο σου;

Φυσικά, και μόνο θετικά. Συχνά, θεωρώ ότι είμαι προϊόν τριών διαφορετικών εκπαιδευτικών συστημάτων και τριών πόλεων. Όταν επισκέπτομαι επαγγελματικά μια νέα πόλη, επιχειρώ να την προσεγγίσω επικοινωνιακά. Να δημιουργήσω φιλίες με ανθρώπους εκτός των επαγγελματικών μου πλαισίων. Η διαδικασία από μόνη της, μου είναι οικεία και έχει διαμορφώσει τις παρακάτω πτυχές της δουλείας μου.

α. Μέσα από το έργο μου συνεχώς ερευνώ και επιχειρώ μια νέα τομή και κριτική πάνω στο κατασκεύασμα του “βλέπειν”, μέσω μιας προσέγγισής άναρχης και απελευθερωμένης, ώστε να υπογραμμίσω ότι το “θεωρείν” είναι in–situ και αποτελεί μια αδιάρρηκτη σχέση διαδικασίας ανάγνωσης του έργου. Η έρευνα αποτελεί τη βάση της καλλιτεχνικής μου πρακτικής, κατέρχομαι δε υποθετικών προσεγγίσεων στην υποκειμενική ανάγνωση του έργου. Κοινώς, η διαδικασία αυτή, αποτυπώνεται στα έργα μου απενοχοποιημένη από το παραδοσιακό και ιστορικό της πλαίσιο.

β. Επίσης, επιλέγω τα έργα εκείνα που είναι in–situ και απαιτούν χρονοβόρες δεσμεύσεις, εμπεριέχουν δε πάντοτε κοινωνική ευαισθησία, που δεν είναι όμως εμφανής από την πρώτη ανάγνωση τους. Σποραδικά, συγκεράζω ηθελημένα διατομεακούς παράγοντες μη συγγενείς με την τέχνη. Αυτή η συνεύρεση είναι μια κινητήρια δύναμη από μόνη της.

γ. Απολαμβάνω τα πνευματικά ταξίδια (mental-holidays).

– Σπούδασες στο “The School of the Art Institute of Chicago (SAIC) και στο “Durban Institute of Technology” στη Νότια Αφρική. Πιστεύεις ότι οι σπουδές, που αφορούν στην τέχνη, δίνουν ώθηση στο έργο του καλλιτέχνη και ποιοι άλλοι παράγοντες συνετέλεσαν στη πολυδιάστατη πρακτική σου;

O τομέας αυτός αποτελείται από μια συγκυρία πραγμάτων. Το πιο πολύτιμο μάθημα, που μπορεί να αποκομίσει κάποιος από την “ακαδημαϊκή” εκπαίδευση είναι η ικανότητα να χτίσει εμπιστοσύνη στις δημιουργικές του αναζητήσεις, και υπευθυνότητα. Το δεύτερο είναι να μην ακινητοποιείται από την κριτική και το τρίτο και πιο σημαντικό είναι να μοιράζεται την χαρά τις επιτυχίας των συγχρόνων του και συνοδοιπόρων του.

Επιστρέφοντας στο πρώτο σκέλος της ερώτησης σου, επιθυμώ να αναφέρω ότι την εμπιστοσύνη μου την ενέπνευσε ο καθηγητή μου Andries Botha στο Durban. Η ακεραιότητα, τo ήθος και ο ακτιβισμός ήταν αδιαμφισβήτητα μεταξύ των καθηγητών της σχολής. Η αέναη αναζήτηση, η δημιουργική διάθεση αποτέλεσαν τις βασικές αρχές τους. Το έτος 1997, 72 φοιτητές ήμασταν οι εισακτέοι στο πρόγραμμα BFA στο Durban Institute of Technology και μόλις 7 αποφοιτήσαμε. Η λήξη του apartheid το 1994 υπήρξε για όλους μας φυτώριο ιδεών, κοινωνικών και καλλιτεχνικών ανακατατάξεων εντός και εκτός της Σχολής.

Τα κείμενα και οι δημοσιεύσεις της Carol Backer αποτέλεσαν τα ερεθίσματα και όξυναν τον εσωτερικό μου διάλογο. Αλλά ο προσωπικός διάλογος μαζί της πραγματοποιήθηκε κατά την διάρκεια του μεταπτυχιακού (MFA) μου στο SAIC, όπου και ήταν τότε η πρύτανης του τμήματος. Ο διάλογος αυτός συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Η παρουσία της στην ζωή μου αποτελεί μια συνεχή υπενθύμιση, ότι ο κόσμος της τέχνης είναι μια αρένα, στην οποία οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά και διαμορφώνουν το ευρύτερο καλλιτεχνικό τοπίο.

Με την ανεξάρτητη επιμελήτρια Mary Jane Jacob συνυπήρξαμε στο SAIC από διαφορετική σκοπιά και ως τώρα συνδεόμαστε με ένα συνεχές “debate”. Η προσωπική επαφή μαζί τους, μου έμαθε το μάθημα δυο και τρία, αλλά και άλλα πολλά τα οποία δεν έχουν να κάνουν αποκλειστικά με την τέχνη, αλλά με τον άνθρωπο και τακτικές που ανοίγουν ορίζοντες για τους ίδιους και τους συνοδοιπόρους τους. Ήταν όμως στο πρόσωπο της Γεωργία Κακούρου-Χρόνη, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης της Σπάρτης , που γνώρισα τη δημιουργική “γαλήνη” και διέβλεψα τις προσδοκίες μου, αν τυχόν επέστρεφα στην Ελλάδα. Ένα ταξίδι σε πληρότητα. Ήταν για μένα το ακρογωνιαίο κομμάτι του πάζλ που μου προσφέρθηκε απλόχερα ως δια μαγείας.

Και τέλος, διδάσκοντας Γλυπτική στο DEREE στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος στην Αγ. Παρασκευή, η μάθηση είναι αμφίδρομη και η επαφή με νέους ανθρώπους είναι μια πρόκληση και το αποτέλεσμα πολύτιμο για μένα.

– Ας μιλήσουμε για το τελευταίο σου project, για την γλυπτική εγκατάσταση «4 Cents: On Showfor 500 Years»;

Η σύλληψη της ιδέας ήρθε μέτα από πρόσκληση του Σωτήρη Μπαχτσετζής, επιμελητή του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, που με προσκάλεσε να προτείνω μια εγκατάσταση ειδικά σχεδιασμένη για τους εξωτερικούς χώρους του ξενοδοχείου Minos Beach art hotel, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου στην Κρήτη.

Η αποστολή του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη είναι να σχεδιάζει, να συντονίζει, να προωθεί και να υλοποιεί προγράμματα και δράσεις που είναι σύμφωνες με το όραμά του και αφορούν στις τέχνες, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Η ευαισθησία μου για το περιβάλλον με οδήγησε σε αυτήν την ιδέα. Οκτώ εκατομμύρια περίπου τόνοι πλαστικών απορριμμάτων εισέρχονται στους ωκεανούς κάθε χρόνο, ενώ σύμφωνα με τη Greenpeace, το 96% των σκουπιδιών στη Μεσόγειο Θάλασσα είναι πλαστικά.

– Έτσι προέκυψε -από όσο καταλαβαίνω- και ο τίτλος της εγκατάστασης;

Σωστά, το «4 λεπτά» στον τίτλο του έργου αναφέρεται στο λεγόμενο «περιβαλλοντικό τέλος» το οποίο χρεώνεται ανά τεμάχιο πλαστικής σακούλας, ενώ τα «500 έτη» αναφέρονται στον χρόνο που χρειάζεται για να αποσυντεθεί το πλαστικό ακόμα και στην περίπτωση που θα σταματούσε η ρύπανση της θάλασσας, σήμερα.

– Θα ήθελες να αναφερθείς στο μήνυμα που θέλεις να περάσεις στο κοινό με τη συγκεκριμένη εικαστική εγκατάσταση;

Το «4 Cents: On Show for 500 Years» ζητάει να σκεφτούμε τι σημαίνει προσωπική φροντίδα στο πλαίσιο ενός «κοινωνικού συμβολαίου» που προωθεί το αδιαπέραστο, απρόσωπο και εφήμερο. Τι σημαίνει αν, λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη ρύπανση, το θαλάσσιο «μουσείο του μέλλοντος» θα αποτελείται από τα απορρίμματα που δεν ανήκουν σε κανέναν αλλά σε όλους μας. Με τον τρόπο αυτό διερευνώ τη σχέση με τον υλικό μας πολιτισμό γενικά, καθώς και τη θέση της γλυπτικής σήμερα.

Γενικά με το έργο μου, προσπαθώ να έχω κριτική στάση απέναντι στο συμβατικό χαρακτήρα της διαδικασίας της θέασης. Πιστεύω ότι το να βλέπει κανείς ένα έργο τέχνης εξαρτάται από τη προσωπική του θέση.

Απώτερος στόχος μου είναι η χειραφέτηση του θεατή. Μελετώ, προτείνω και εφαρμόζω αυτό που ονομάζω απελευθερωτικές και αναρχικές προσεγγίσεις για το πώς θα μπορούσαμε να δούμε εναλλακτικά την τέχνη. Αυτό αποτελεί πηγή γνώσης που δεν μπορεί να βρει κανείς σε ακαδημαϊκά συστήματα σκέψης.

Όπως ανέφερα και σε πρόσφατη συνέντευξη μου στη Huffington post, θα ήθελα να ενθαρρύνω θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με το τι είναι γνώση και πώς μπορεί να παραχθεί η γνώση της τέχνης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα σημαντικό σημείο αναφοράς του έργου μου είναι η θεσμική κριτική, δηλαδή η διασύνδεση των δρώντων του κόσμου της τέχνης με τους μηχανισμούς διάδοσης και υποδοχής της τέχνης όπως ιδιωτικά ή δημόσια μουσεία και συλλογές.

Επιπλέον, ενδιαφέρομαι ιδιαιτέρως για τις πρακτικές τέχνης στις οποίες εμπλέκεται η κοινωνία, αν και η θέση μου πάνω σε αυτό το ζήτημα είναι μάλλον η κοινωνική αποδοχή και όχι η ευρέως διαδεδομένη στρατηγική υπεράσπισης της κοινωνικής αλλαγής.

-Θα ήθελες να μας δώσεις μια περιγραφή της εγκατάστασης;

Η εγκατάσταση παραπέμπει σε περιβαλλοντικά θέματα που αποτελούν πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας. Συνδέει περιβαλλοντικά ζητήματα με τις καθημερινές συνήθειές μας και την έννοια του υλικού πολιτισμού.

Το έργο αποτελείται από 21 πλαστικές σακούλες οι οποίες είναι τοποθετημένες πάνω σε βράχια μέσα και δίπλα στη θάλασσα.

Με τη χρήση υγρού γυαλιού, υαλοβάμβακα και ρητίνης, οι σακούλες μετατράπηκαν σε συμπαγή αντικείμενα που στη συνέχεια περνούν από μια διαδικασία γαλβανοπλαστικής χαλκού, βαφής και στιλβώματος με μαύρο βερνίκι. Τα μαύρα αντικείμενα σε σχήμα πλαστικής σακούλας τοποθετούνται σε συγκεκριμένο μέρος στην βραχώδη παραλία του ξενοδοχείου και προσομοιάζουν έτσι με απορρίμματα από πλαστικές σακούλες στην παραλία. Ενδιαφέρον στοιχείο της εγκατάστασης είναι ότι τα αντικείμενα τείνουν να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται καθώς αλλάζει το φως.

-Με την ευκαιρία της εγκατάστασης του έργου, οργανώσατε επίσης μια δράση καθαρισμού στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου. Ιδιαίτερα σημαντική δράση!

-Στο πλαίσιο της έκθεσης, η εθελοντική ομάδα We Dive We Clean, δηλαδή ο Χρύσανθος Χόρμπας, ο Ανδρέας Ζούγκλης και ο Δημήτρης Μπολοβίνος, για να απομακρύνουμε ξένα και ρυπογόνα αντικείμενα που βλάπτουν τη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα από το λιμάνι του Αγίου Νικολάου, σε συνεργασία με το Pelagos Dive Centre, τον Στέφανο Μπάνη και τον Πέτρο Σταυράκη που βρίσκεται κοντά στο ξενοδοχείο Minos Beach art hotel. Η ομάδα, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, σε 131 εθελοντικές επιχειρήσεις σε όλη την Ελλάδα απομάκρυνε τα τελευταία πέντε χρόνια 41 συνολικά τόνους στερεών αποβλήτων.

στόχος της ομάδας We Dive We Clean είναι να αλλάξει την νοοτροπία μέσω της εκπαίδευσης, καλλιεργώντας την περιβαλλοντική συνείδηση που μπορεί να συμβάλει προς ένα καθαρό περιβάλλον

-Ποιός ήταν ο στόχος σας;

-Ο στόχος της ομάδας είναι να αλλάξει την νοοτροπία μέσω της εκπαίδευσης, καλλιεργώντας την περιβαλλοντική συνείδηση που μπορεί να συμβάλει προς ένα καθαρό περιβάλλον. Η δράση της ομάδας εμφανίζεται στο πλαίσιο της έκθεσης, σε μια προσπάθεια να κοιτάξουμε πέρα από τον καλλιτεχνικό συμβολισμό του έργου «4 Cents: On Show for 500 Years».

– Ελπίζουμε το έργο σας να ευασθητοποιήσει όλους μας και να είμαστε όλοι πιο προσεκτικοί με τη ρύπανση του περιβάλλοντος.

Το ελπίζω και γω γιατί η συνεχιζόμενη ρύπανση θα καταστήσει τον υδάτινο κόσμο, «θαλάσσιο μουσείο του μέλλοντος» και θα αποτελείται από τα απορρίμματα που δεν ανήκουν σε κανέναν αλλά σε όλους μας.

* Ευχαριστούμε το Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη και την εικαστικό, Georgia Kotretsos για τα video και το φωτογραφικό υλικό