Γράφει η Μαραή Γεωργούση*

Το αγέρωχο αυτό ζώο από πολύ νωρίς συνδέθηκε στενά με την ύπαρξη, την εξέλιξη και τον πολιτισμό του ανθρώπου. Όταν εξημερώθηκε το άλογο, χρησιμοποιήθηκε ως σύμμαχος του ανθρώπου, ως μέσο μετακίνησης, εργασίας, ως σύντροφος στον αθλητισμό αλλά και στον πόλεμο. Το άλογο αποτέλεσε σύμβολο πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης. Ο πρωτόγονος άνθρωπος θαύμαζε την ομορφιά του, την ρώμη την ταχύτητα, την ευφυΐα του.

Η ομορφιά και η υπερηφάνεια αυτού του ζώου ενέπνευσε τους καλλιτέχνες ανά τους αιώνες. Φιλοτέχνησαν την μορφή του με όλα τα υλικά. Σκάλισαν άλογα σε ελεφαντόδοντο, στην πέτρα, στο ξύλο, στο μάρμαρο… Ζωγράφισαν το περίγραμμά του με γραμμές, γεωμετρικά σχήματα ή μόνο με χρώματα. Κυρίως μελέτησαν λεπτομερώς σπουδαίοι καλλιτέχνες την κίνηση, τον ρυθμό και την ομορφιά του. Έργα με άλογα βρίσκονται σχεδόν παντού όπως σε ναούς, σε μουσεία, σε συλλογές, σε πλατείες…

Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν γνωστοί ιπποδαμαστές και ιππηλάτες, σε κάποιες περιπτώσεις απέδωσαν μυθικές διαστάσεις στα άλογα. Αδιαμφισβήτητη και η αγάπη του Μεγάλου Αλεξάνδρου για το άλογό του τον Βουκεφάλα. Οι αρχαίοι Έλληνες ύμνησαν αυτό το γοητευτικό ζώο, ο φτερωτός πήγασος παιδί του Ποσειδώνα και της Μέδουσας πρωταγωνίστησε σε αρκετούς μύθους, συνδέθηκε με την παράδοση του Βελλεροφόντη ο οποίος το δάμασε με το χρυσό χαλινάρι που του έδωσε η Αθηνά.

Ο Διομήδης γιος του Άρη και βασιλιάς του Άργους ήταν ιδιοκτήτης των ανθρωποφάγων αλόγων που διέθεταν χάλκινους σιαγόνες. Τα είχε συνεχώς δεμένα με σιδερένιες αλυσίδες. Σε αυτά ο Διομήδης έριχνε για τροφή κάθε άτυχο ξένο που ναυαγούσε στην ακτή του βασιλείου του. Υπάρχει επίσης μύθος, σύμφωνα με τον οποίο από τα άλογα αυτά προέρχονταν τα άλογα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ο Παρθενώνας έχει διακοσμηθεί με πολλές παραστάσεις που απεικονίζουν άλογα και ανθρώπους.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τέσσερα άλογα που σήμερα βρίσκονται στον Άγιο Μάρκο στην Βενετία. Ανήκουν στα ταλαιπωρημένα έργα από διάφορες λεηλασίες που άλλαζαν συνεχώς χέρια. Είναι γνωστά επίσης ως Τέθριππο του Θριάμβου (Triumphal Quadriga), πρόκειται για τέσσερα αλόγα που τοποθετήθηκαν στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, μετά από τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης το 1204. Μάλιστα κατά μια εκδοχή πρόκειται για τα άλογα του Λυσίππου, από την Χίο. Λεηλατήθηκαν από τον Ναπολέοντα το 1797, αλλά επιστράφηκαν το 1815 στη Βενετία από Λοχαγο Dumaresq κατόπιν εντολής του Αυτοκράτορα της Αυστρίας, να κατεβάσει τα άλογα από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι και να τα επιστρέψει στην αρχική τους τοποθεσία στη Βενετία. Μάλιστα για την επιδεξιότητα με την οποία χειρίστηκε την εντολή, ο Αυτοκράτορας του χάρισε μια χρυσή ταμπακιέρα με τα αρχικά του σχηματισμένα με διαμάντια στο καπάκι.

Τα γλυπτά έχουν αφαιρεθεί από την πρόσοψη, ενώ για λόγους συντήρησης και προφύλαξης τοποθετήθηκαν μέσα στην Βασιλική. Συχνά αναφέρονται ως μπρούτζινα, ωστόσο η ανάλυσή τους έχει δείξει ότι περιέχουν τουλάχιστον 96,67% χαλκό συνεπώς είναι από κράμα χαλκού.

Το άλογο υπήρξε και ένα από τα αγαπημένα θέματα μεταξύ άλλων και του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1452-1519). Δημιούργησε πολλά σχέδια και μελέτησε την απόδοση της κίνησής του, την ανατομία του αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Θεωρούσε το άλογο ζώο των θεών και των ηρώων.

Το 1482 ο μελλοντικός δούκας του Μιλάνου Λουδοβίκος Σφόρτσα έδωσε την παραγγελία στον Λεονάρντο Ντα Βίντσι να φτιάξει το μεγαλύτερο άγαλμα αλόγου στον κόσμο.

Ο Ντα Βίντσι έκανε αρκετά σκίτσα αλόγων από τους στάβλους του Σφόρτσα, ενώ σχεδίασε ένα πήλινο μοντέλο ύψους 7,4 μέτρων. Το μεγαλόπνοο σχέδιό του ήταν να χυτεύσει ενιαίο το άλογο. Ωστόσο το έργο αυτό δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ καθώς ξέσπασε ο πόλεμος του Μιλάνου με την Γαλλία. Έτσι ο Σφόρτσα διέθεσε τον χαλκό για να φτιαχτούν όπλα και κανόνια. Οι Γάλλοι νίκησαν και κατέστρεψαν το πήλινο πρόπλασμα. Τα σχέδια του καλλιτέχνη διασώθηκαν, πέθανε όμως το 1519 πριν καταφέρει να ολοκληρώσει το έργο αυτό. Ο Αμερικανός συλλέκτης Charles C. Dent 500 χρόνια μετά συνέχισε αυτό το όνειρο κάνοντάς το σκοπό της δικής του ζωής επί 17 χρόνια «Τhe completion of Leonardo da Vinci’s “Horse That Never Was”».

Εν τέλει το 1994, μετά από τον θάνατο του Dent, η γλύπτρια Nina Akamu εφάρμοσε τα σχέδια του Ντα Βίντσι και το 1999 δημιούργησε ένα χάλκινο άγαλμα βάρους 15 τόνων, το οποίο σήμερα βρίσκεται στο Μιλάνο. (Πέντε ακόμα αντίγραφα του γλυπτού εκτίθενται σε διάφορα μουσεία παγκοσμίως).

Νευραλγικής σημασίας η παράσταση του αλόγου στην Βυζαντινή Αγιογραφία. Συμβολίζοντας την νίκη και την επικράτηση του καλού. Το άλογο απεικονίζεται μαζί με μορφές Αγίων, όπως ο Άγιος Δημήτριος, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Μηνάς και οι Άγιοι Θεόδωροι.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συχνά ήρθε αντιμέτωπη με λαούς που πολεμούσαν κυρίως έφιπποι, λόγω των συνθηκών προσάρμοσε την στρατιωτική της τακτική αναπτύσσοντας ευκίνητο ιππικό, αλλά και θωρακισμένες έφιππες μονάδες. Ήρθε αντιμέτωπο με λαούς που πολεμούσαν κυρίως έφιπποι, όπως οι Πέρσες, οι Άβαροι, οι Oύννοι, οι Άραβες, οι Tούρκοι και, από την εποχή των σταυροφοριών και μετά, οι Δυτικοί. Σε ειδικά στρατιωτικά εγχειρίδια αναφερόταν πως στην επίθεση του εχθρικού ιππικού, στόχευαν με τα τόξα εναντίον των αλόγων του, επίσης έσκαβαν στο έδαφος παγίδες, τους λεγόμενους «ιπποκλάστες», για να πέφτουν μέσα τα άλογα των αντιπάλων την ώρα της μάχης.

Τα άλογα τα χρησιμοποιούσαν στις μετακινήσεις αλλά και στις γεωργικές εργασίες παράλληλα με άλλα ζώα όπως τα βοοειδή. Ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι πως το δημόσιο ταχυδρομείο στο Βυζάντιο ήταν ιδιαίτερα οργανωμένο και λειτουργικό. Μάλιστα τα γρήγορα άλογα του ταχυδρομείου ονομάζονταν «βέρεδοι» (από τη λατινική τους ονομασία veredos).