Γράφει ο Γιώργος Δήμος
Ο γεννημένος το 1511, στο Αρέτσο της Τοσκάνης, ζωγράφος, Τζόρτζιο Βαζάρι, μπορεί να υπήρξε ένας αξιοσέβαστος καλλιτέχνης της Αναγέννησης, όμως η φήμη του μέχρι σήμερα οφείλεται, κυρίως, στην ιδιότητά του ως ο «πατέρας της ιστορίας της τέχνης». Η επιστήμη αυτή, ευρέως αναγνωρισμένη πια, τουλάχιστον στο Δυτικό Κόσμο, δεν υπήρχε με την ίδια μορφή, πριν ο Βαζάρι γράψει το διάσημο έργο του σε δύο μέρη, «Οι βίοι των πλέων εξαίρετων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων» (1550).
Ενώ ο συγγραφέας του βιβλίου δούλεψε και με πηγές, όπως είναι οι πραγματείες του Βιτρούβιου, του Αλμπέρτι και Σεμπαστιάνο Σέρλιο και του Λορέντσο Γκιμπέρτι, πολλές από τις βιογραφίες που μας παραθέτει βασίζονται σε προφορικές αφηγήσεις τρίτων, τοπικούς θρύλους, αλλά και τη δική του μνήμη. Οι ικανότητές του στην απομνημόνευση συγκεκριμένων ημερομηνιών δεν είναι σπουδαίες, όμως μερικά από τα γνωστότερα ανέκδοτα από τις ζωές γιγάντων της Τέχνης, σαν τον Τσιμαμπούε, τον Τζόττο, τον Πάολο Ουτσέλλο, τον Φίλιππο Λίππι, τον Φρα Αντζέλικο, τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, κ.α., προέρχονται από το βιβλίο του Βαζάρι. Συχνά πέφτοντας θύμα των προσωπικών του, αλλά και των κοινωνικών προκαταλήψεων της εποχής και της περιοχής του, ο καλλιτέχνης μας καθιστά ξεκάθαρες τις προτιμήσεις του, όσον αφορά τους μεγάλους ζωγράφους που μας παρουσιάζει, ενώ από την άλλη καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να δείξει αμεροληψία, διαχωρίζοντας ανάμεσα στην προσωπικότητα και το ταλέντο ενός εικαστικού και σπεύδει να υπερασπιστεί ακόμα και καλλιτέχνες με τους οποίους δεν είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις. Η επιβίωση και το έργο του Βαζάρι βρήκε μεγάλη υποστήριξη, ιδίως προς το τέλος της ζωής του (από το 1555 και ύστερα) από έναν από τους δυνατότερους άνδρες στην ιστορία του πλανήτη, τον Κόζιμο Ι ντε Μέντιτσι.
Όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Βαζάρι, η οικογένειά του αρχικά, αλλά και η δική του πορεία αργότερα, τον έφεραν κοντά σε επιφανείς ανθρώπους της τέχνης από πολύ νωρίς. Όντας εν ζωή την περίοδο Ακμής της Αναγέννησης (1500 με 1520), ο Βαζάρι, που άνηκε στο ίδιο γενεαλογικό δέντρο με τον Λούκα Σινιορέλλι και τον Γκιγιώμ ντε Μαρσιγιά, οδηγήθηκε, χάρη στο ενδιαφέρον του για τα εικαστικά και τον επιχειρηματικό κόσμο, στην αυλή των Μέδικων, ενώ ανέπτυξε ισχυρούς δεσμούς φιλίας με τον Μιχαήλ Άγγελο.
Ο Βαζάρι θεωρούσε πως η Τέχνη χρωστούσε την ύπαρξή της στη Φύση και πως εκείνη αποτέλεσε το πρώτο «μοντέλο». Βαθιά επηρεασμένος από την «επιστροφή» του πνευματικού κόσμου, την περίοδο εκείνη, στον κλασικισμό της αρχαίας Ελλάδας και Ρώμης, ο Βαζάρι ανέπτυξε μια αισθητική που βασίστηκε σε αυτές τις φόρμες, αλλά συχνά είχε ως θέμα στα έργα του ιστορίες από τη Βίβλο. Ένα από τα πρώτα γνωστά έργα του καλλιτέχνη (ίσως και το πρώτο του) είναι ο «Ενταφιασμός» (1532), το οποίο φιλοτέχνησε για τον καρδινάλιο Ιππόλυτο ντε Μέντιτσι. Ενώ ο Βαζάρι προσπαθούσε, τουλάχιστον φαινομενικά, να είναι αμερόληπτος, από την πρώτη κιόλας ενότητα του διάσημου βιβλίου του διακρίνουμε μια τάση να θέλει να αποδείξει ότι η Αναγέννηση ξεκίνησε από τη Φλωρεντία και ότι από εκεί ήταν μερικοί από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της, ενώ η Σιένα (που οι σύγχρονοι αναλυτές θεωρούν, ίσως, και σημαντικότερη από τη Φλωρεντία στην εξέλιξη της αναγεννησιακής κουλτούρας) έρχεται σαφώς δεύτερη.
Ο Βαζάρι, συνεπώς, δεν είναι ο πλέον αξιόπιστος ιστορικός, ενώ η αυθεντία του επάνω σε μια σειρά από καλλιτέχνες που συμπεριλαμβάνει στο βιβλίο του, ιδίως εκείνων που έζησαν σε όχι τόσο οικείες σε εκείνον πόλεις (όπως ο Ντούτσιο, ο Σιμόνε Μαρτίνι, ο Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα, κ.α.), είναι τουλάχιστον αμφισβητήσιμη. Όπως, άλλωστε, συνηθιζόταν εκείνη την εποχή, το έργο του ενέχει κάποιες απόψεις τις οποίες φροντίζει να υπογραμμίζει σε κάθε κείμενο που γράφει.
Εκτός από θερμούς υποστηρικτές, οι «Βίοι των πλέων εξαίρετων ζωγράφων» συγκέντρωσαν και μερικά σκληρά σχόλια από σημαντικούς καλλιτέχνες, σαν το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (Ελ Γκρέκο), ο οποίος διαφωνούσε με ακριβώς με αυτές τις απόψεις και πολλές από τις τοποθετήσεις του Βαζάρι. Σημασία για την εξέλιξη της κριτικής της τέχνης έχουν, εκτός από τα βιογραφικά στοιχεία που συμπεριλαμβάνονται για κάθε έναν από τους καλλιτέχνες, και οι περιγραφές των έργων τους, οι οποίες συμπεριλήφθηκαν κατά κύριο λόγο στη δεύτερη, εμπλουτισμένη έκδοση του βιβλίου, με την προτροπή του Βιτσέντζο Μποργκίνι.
Ο φημισμένος ιστορικός είχε την τύχη να ζήσει σε ένα κέντρο του δυτικού πολιτισμού, μια εποχή που συνέβησαν πολλά κοσμοϊστορικά γεγονότα. Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο ήταν ότι ο Βαζάρι, σε αντίθεση με το μεγαλύτερο ποσοστό του κόσμου, είχε τις σωστές γνωριμίες, ούτως ώστε να αποκτήσει τις κατάλληλες γνώσεις και να παρακολουθήσει τις κατάλληλες σπουδές, αλλά και να βιώσει μεγάλα γεγονότα και αλλαγές από «πρώτο χέρι». Τα έργα του είναι ως επί το πλείστον παραγγελίες από πλούσιους ιδιώτες, όπως οι «Πράξεις του Πάπα Παύλου ΙΙΙ» (1546), για τον καρδινάλιο Αλέξανδρο Φαρνέζε, ενώ πολλά είναι αγάλματα και λατρευτικά αντικείμενα. Σημαντική υπήρξε και η δουλειά του ως αρχιτέκτονας, που εξάσκησε στο Palazzo degli Uffizi, τη Φλωρεντία και στην Πίζα, για το Τάγμα των Ναϊτών του Αγίου Στεφάνου. Άλλο ένα θαυμαστό έργο του είναι ο περίπλοκος θόλος της εκκλησίας, Madonna dell’Umiltà, στην Πιστόια.
