Κριτική προσέγγιση της έκθεσης από την Ευαγγελία Νάκα, Ιστορικό της Τέχνης
Σε ποιους ορίζοντες ανοίγεται το ζωγραφικό έργο όταν ανοικειώνει τις οπτικές μας προσδοκίες; Αυτό το θεμελιακό όσο και ανεξάντλητο ζήτημα φαίνεται να συνιστά έναν από τους κύριους άξονες της αναδρομικής έκθεσης του Κώστα Ευαγγελάτου που συνδιοργάνωσε η Περιφερειακή Ενότητα Κεφαλληνίας με το Επιμελητήριο Κεφαλληνίας και Ιθάκης στο χώρο του Επιμελητήριου στο Αργοστόλι για την επέτειο των πενήντα χρόνων της σημαντικής δημιουργικής του πορείας. Στην μεγάλη έκθεση συναρθώνονται έργα του καλλιτέχνη, έργα αφαιρετικά σε καμβά και σε άλλα υλικά, με την τεχνική της επίθεσης χρώματος απευθείας από το σωληνάριο, αλλά και ένα μνημειώδες υφασμάτινα ζωγραφικό πανώ.
Η θεματική των πινάκων είναι κυρίως η προσωπογραφία, μία ιδιότυπη μορφή της, η οποία αποδίδει την πιο κυριολεκτική έννοια του όρου. Το πρόσωπο στοιχειοθετείται περισσότερο ως μια βασική δομή, τύπου Gestalt, αρχετυπική όσο και σύγχρονη, προερχόμενη από ένα υπερχονικό, ανιστορικό ορίζοντα.
Ακόμη και τα σύμβολα που συνοδεύουν την εκάστοτε φυσιoγνωμία, όπως τα κιονόκρανα, φαίνεται περισσότερο να συντονίζονται με την αρχαιόπρεπεια των μορφών και να υπερτονίζουν την εμβέλεια τους στο χρόνο και στο χώρο, χωρίς να επιδιώκουν απαραίτητα την παραπομπή στην αντίστοιχη ιστορική περίοδο. Η επιλογή του ιωνικού στοιχείου με τις καμπύλες γραμμές εξυπηρετεί, μάλλον, αποτελεσματικότερα την απόδοση μιας κομψής, αενάως κινούμενης ατμόσφαιρας.
Ο καλλιτέχνης υπερβαίνει, με την διάσταση που δίνει σε αυτές τις προσωπογραφίες, την απόδοση ενός μονοδιάστατου υποκειμενισμού και την έμφαση στην ατομικότητα. Απεναντίας, οι υπαινικτικές, γραμμικές προσωπογραφίες του εναγκαλίζουν και δύνανται να εμπεριέξουν ταυτιστικά το πρόσωπο κάθε θεατή με τρόπο που τις καθιστά διαχρονικά ενεργές αλλά και μόνιμα παρούσες, εφόσον δεν απολιθώνονται στους κόλπους ενός σαφώς προσδιορισμένου χώρου. Πρόκειται για διαυγή πρόσωπα τα οποία διαφαίνονται μέσα από ένα πυκνό πλέγμα συμβόλων ή αφαιρετικών διάσπαρτων μορφών διατηρώντας άρρηκτη συμφυΐα μαζί τους.
Είναι πρόσωπα κατασκευασμένα από το υλικό του κόσμου, του αχανούς, και αστείρευτου σε πλούτο σύμπαντος, το οποίο φαίνεται ταυτόχρονα να ενοικούν, ενώ φέρουν μία έκφραση κατάφωρης αρμονίας. Ορισμένες από τις προσωπογραφίες είναι ζωγραφισμένες σε πολύπλευρες επιφάνειες που παραπέμπουν σε θραύσματα και μοιάζουν να έχουν αποσπαστεί από ένα ευρύτερο περιβάλλον. Το τελευταίο εύλογα θα μπορούσαμε να το εντοπίσουμε στις συνθέσεις των μεγάλων πανώ. Στα πιο εντυπωσιακά και επιβλητικά αυτά έργα της έκθεσης υφαίνεται ένα σύμπαν με εκρήξεις, δίνες και άπειρες συνδέσεις.
Με απόλυτη αφαιρετικότητα αλλά και χρωματική αρμονία, ανάλογη των σειρών της ύστερης περιόδου του Claude Monet, o καλλιτέχνης ανοίγει παράθυρα σε ένα κοσμικό συμβάν όπου οι φόρμες μοιάζουν να αποδίδουν την ροή της ενέργειας, των εσωτερικών δονήσεων και της μουσικότητας του σύμπαντος.
Τα διάφορα σύμβολα που αναδύονται, όπως η επαναλαμβανόμενη απεικόνιση ματιών και βλεμμάτων -εμβληματικά στοιχεία της πνευματικών κατευθύνσεων ινδικής τέχνης- λειτουργούν ως όχημα πρόσβασης σε αυτήν την μεταφυσικών αποχρώσεων πραγματικότητα, η οποία χειραφετείται από τους περιορισμούς του ρεαλισμού. Η μεγάλη κλίμακα των έργων αλλά και η εκθεσιακή τους διάταξη μοιάζουν να ενισχύουν την παραπάνω ερμηνευτική.
Τα έργα της αναδρομικής έκθεσης του Κώστα Ευαγγελάτου, προσφέρουν με δαψιλή ευρηματικότητα στην αναζήτητη της υλικότητας του αόρατου και της αύρας των πραγμάτων, ίσως στην «πνευματική εσωτερικότητα, που δεν εκδηλώνεται στις φόρμες του εξωτερικού κόσμου παρά μόνο όταν αποσυνδέται από αυτόν για να επιστρέψει στον εαυτό της» όπως αναφέρει ο Hegel. Σε αυτούς τους ορίζοντες φαίνεται, τελικά, να διανοίγεται η έκθεση, αγγίζοντας θεμελιώδη αιτήματα της τέχνης όπως είναι η επίτευξη μίας αισθητικής εμπειρίας ευρύτερης της οικείας φαινομενολογίας και των ορατών σχημάτων.
Ευαγγελία Νάκα,
Ιστορικός της Τέχνης, Univ. Paris 1 Pantheon-Sorbonne.
(Η έκθεση διήρκεσε από τις 25 Αυγ. -5 Σεπτ. 2023)
