Γράφει ο Γιώργος Δήμος

Ο νεότερος από τους «καταραμένους ποιητές» της Γαλλίας του 19^ου αιώνα, Αρθούρος Ρεμπώ, είναι γνωστός ως το παιδί-«θαύμα» του ρομαντικού αυτού κινήματος, που αφότου έγραψε έργα υψηλής αισθητικής, με τεράστια απήχηση μέχρι τις μέρες μας, όπως το «Μεθυσμένο Καράβι» (1871) και τη συλλογή, «Μια Εποχή στην Κόλαση» (1873), με το που έκλεισε τα 20 του χρόνια, παράτησε μια για πάντα την ποίηση και ασχολήθηκε με το εμπόριο στην αποικιοκρατούμενη Αφρική, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του στα 37 του χρόνια.

Το «enfant terrible» των γαλλικών γραμμάτων συναγωνίστηκε, ξεκινώντας από την ηλικία των 16 χρονών, γίγαντες της λογοτεχνίας, σαν τον Σαρλ Μπωντλαίρ και τον εραστή του για ένα διάστημα, Πωλ-Μαρί Βερλαίν, μαζί με τους οποίους σχημάτισε την «Αγία Τριάδα» των «καταραμένων ποιητών» (poètes maudits). Από τη μία ένας «flâneur», που έδινε ιδιαίτερη προσοχή στην κομψότητα του ντυσίματός του και την ποιότητα των βραδινών του εξόδων, και από την άλλη ένας μοντέρνος προφήτης ενός φρικαλέου και αποκαλυπτικού μέλλοντος, ο Ρεμπώ θεώρησε πως «ξόδεψε» τα νιάτα του όντας υπερβολικά ευαίσθητος και έτσι πήρε τη ριζική απόφαση να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του εξασκώντας ένα πρακτικό επάγγελμα, περιορίζοντας την καλλιτεχνική του έκφραση στις επιστολές που έγραφε στην οικογένειά του και τους φίλους του, από τις διαφορετικές χώρες στις οποίες ταξίδευε.

Πέρα από τις διάσημες συλλογές ποιημάτων του, «Μια Εποχή στην Κόλαση» (1873) και «Εκλάμψεις» (1875), σημαντικά είναι και τα διάσπαρτα ποιήματά του. Ένα από αυτά τα μικρά «διαμάντια» είναι τα «Φωνήεντα» (1871), ένα σονέτο που, ερήμην ίσως του ίδιου του Ρεμπώ, μιλάει για τη συναισθησία, μια πάθηση κατά την οποία ο ασθενής αντιλαμβάνεται τα γράμματα της αλφαβήτου σαν χρώματα και τα διαχωρίζει στο μυαλό του σύμφωνα με τις αποχρώσεις τους.

Το έργο αυτό γράφτηκε όταν ο Ρεμπώ ήταν μόλις 17. Η επιρροή του σύντομου ποιήματος, «Φωνήεντα» (Voyelles), αρχίζει με το κίνημα του Υπερρεαλισμού, για το οποίο υπήρξε η αφετηρία αμέτρητων πειραμάτων με το γραπτό λόγο, από τα «Καλλίγραμμα» (1918), του Γκιγιώμ Απολλιναίρ, ως τις «Ασκήσεις ύφους» (1947), του Ρεϊμόν Κενώ, και φτάνει μέχρι τη σύγχρονη ψυχολογία. Το σονέτο ξεκινάει ορίζοντας τα χρώματα που έχει το κάθε γράμμα: το «A» είναι μαύρο, το «E» είναι λευκό, το «I» είναι κόκκινο, το «U» είναι πράσινο και το «O» είναι μπλε. Στη συνέχεια ο Ρεμπώ αφιερώνει δύο στροφές στο κάθε γράμμα, παραδίδοντάς μας μια εικόνα, χαρακτηριστική της σκληρής ομορφιάς του χρώματος που του αντιστοιχεί.

Το μαύρο «A» είναι σαν ένα βελούδινο παλτό, γεμάτο κατάμαυρες μύγες που περιφέρονται πάνω από σκληρές μυρωδιές. Το λευκό «E» θυμίζει καπνούς, σκηνές, παγόβουνα, σκακιστικούς βασιλιάδες και αγελαδινό γάλα. Το πορφυρό «I» είναι, φυσικά, σαν το αίμα, τα χείλη που χαμογελούν, το θυμό και την επαιτεία, που συνδέεται με το αλκοολισμό, άρα και το κόκκινο κρασί. Το πράσινο «U» θυμίζει κύματα θεϊκής προέλευσης, το ειρηνικό τοπίο των λιβαδιών με τα τρεφόμενα ζώα, αλλά και τα αυλάκια που οι αλχημιστές ζωγράφιζαν στα μέτωπά τους. Τέλος, το κυανό «O» είναι σαν την Τρομπέτα του Αρχάγγελου που γεμάτη από εκκωφαντικούς και παράξενους ήχους, πλημμυρίζει την ησυχία, αλλά και σαν το Ωμέγα, τη βιολετί ηλιαχτίδα των ματιών του Θεού. Ο Ρεμπώ είναι σίγουρα προικισμένος με μια ισχυρή ποιητική φλέβα, όμως ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στον προφητικό τόνο του ποιήματος, που φέρνει στο νου το κίνημα των Υπερβατιστών και διαφέρει ελάχιστα από εκείνον της μεταγενέστερης συλλογής του, «Εκλάμψεις».

Η συναισθησία, όπως έχει οριστεί ύστερα από πολλές μελέτες, είναι μια νευρολογική ανάμιξη των αισθήσεων. Ο συναισθητικός άνθρωπος μπορεί, συνεπώς, να «βλέπει» ήχους, με τον ίδιο τρόπο που «ακούει» οσμές και «μυρίζει» εικόνες. Ενώ το φαινόμενο συναντάται συχνά ως σύμπτωμα σε ανθρώπους που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού ή πάσχουν από σύνδρομο Άσπεργκερ, μπορεί κανείς να το βιώσει και υπό την επήρεια συγκεκριμένων ουσιών, όπως είναι το ψυχεδελικό παραισθησιογόνο, L.S.D. Μέσω αυτής της σύνδεσης, ο Ρεμπώ είναι και ένας από τους προφήτες του ψυχεδελικού κινήματος της δεκαετίας του 1960, εξού και η απεικόνισή του στο διάσημο εξώφυλλο του δίσκου των Beatles, «Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band» (1967). Αν και η πάθηση περιγράφηκε για πρώτη φορά από το φιλόσοφο, Τζον Λοκ, ορίστηκε μόλις το 1812 από το Γερμανό φυσικό, Georg Tobias Ludwig Sachs. Οι περισσότερες έρευνες επάνω στη συναισθησία έγιναν κατά τα τέλη του 19^ου και τις αρχές του 20^ου αιώνα.

Είναι πολλοί οι καλλιτέχνες που πάσχουν από συναισθησία, μεταξύ αυτών ο Βασίλι Καντίνσκι, ο Duke Ellington, ο Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ, ο Ζαν Σιμπέλιους, ο Νίκολα Τέσλα, ο Billie Joel, o Aphex Twin και η Billie Eilish, ενώ άλλοι έχουν ασχοληθεί με την ιδιαίτερη πάθηση από καθαρά καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, όπως συνέβη με τον Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, Πίιτ Μοντριάν και ο Αλεξάντρ Σκριάμπιν. Ο Ρεμπώ φαίνεται μάλλον να άνηκε στη δεύτερη κατηγορία και θα πρέπει να είχε γνωρίσει και ενδιαφερθεί για τη συναισθησία μέσα από την τέχνη της εποχής του. Με φιλελεύθερο πνεύμα και μια νεανική επαναστατικότητα που συχνά άγγιζε τα όρια του αναρχισμού, ο θαυματουργός ποιητής του Παρισιού μοιάζει να πρότεινε μια τέτοια προσέγγιση στην ίδια τη γλώσσα, εννοώντας πως ένα ποίημα θα πρέπει να αγγίζει τον αναγνώστη, τόσο σε επίπεδο λογικής, όσο και συναισθημάτων.

Ο Αρθούρος Ρεμπώ έζησε μια ζωή τόσο γρήγορη και γεμάτη δράση, που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις θρύλου. Από τη γέννησή του στην επαρχιακή πόλη, Σαρλβίλ, το 1854, μέχρι την ανάμιξή του με τους Συμβολιστές ποιητές, και ιδιαίτερα τον πολύ μεγαλύτερό του, Βερλαίν, το φοβερό ατύχημα κατά το οποίο εκείνος τον πυροβόλησε στο χέρι και ο Ρεμπώ θέλησε να δώσει τέλος στη ζωή του, και από την αποχώρησή του από το μποέμικο Παρίσι και το κίνημα των «καταραμένων ποιητών», μέχρι τα ταξίδια του στην Αβησσυνία και την Υεμένη και τελικά τον ακρωτηριασμό του ποδιού του από λάθος ιατρική διάγνωση και στη συνέχεια το θάνατό του στη Μασσαλία, κοντά στην οικογένειά του, ο Ρεμπώ ήταν ένα τσουνάμι που έσκασε άδοξα σε μια βουνοπλαγιά, πολύ νωρίς ακόμα και για τη σκοτεινή εποχή κατά την οποία έζησε.

Η αξία του διατηρείται παρόλα αυτά αμείωτη μέσα στο σύνολο του έργου του, αλλά και την κληρονομιά που έχει αφήσει στους μεταγενέστερους λογοτέχνες. Τα «Φωνήεντα» δεν είναι μόνο μια καλή στιγμή μέσα στην ποιητική του καριέρα: δείχνουν επίσης έναν ποιητή που μπορεί να χρησιμοποιήσει το γραπτό λόγο με απίστευτη δεξιότητα και έναν καλλιτέχνη στην ωριμότητά του, ακόμα κι αν εκείνος ήταν ακόμη έφηβος όταν το συνέθεσε.