Γράφει η Χριστίνα Πραβιτσιώτη
Τα Ιωάννινα αποτελούν τη μεγαλύτερη και ιστορικότερη πόλη της Ηπείρου χτισμένη στις όχθες της λίμνης Παμβώτιδας, με μακραίωνη και διαχρονική παράδοση στην αργυροχοΐα από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου.
Ο επισκέπτης καθώς φτάνει στην πόλη των Ιωαννίνων δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει την σημαντική της ανάπτυξη και να μαγευτεί από την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της, αφού συνδυάζει τόσο αρμονικά το δυτικό στοιχείο με το ανατολίτικο.
Εντός της υπάρχει το Κάστρο, το οποίο χτίστηκε το 528 μ.Χ. και αποτελεί μία μικρή πόλη μέσα στην πόλη των Ιωαννίνων με σημαντικές ιστορικές καταβολές. Στο Κάστρο αναπτύχθηκαν τα ελληνικά γράμματα και δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι του Γένους, ενώ εκεί ο Αλή Πασάς ερωτεύθηκε την περίφημη κυρά-Φροσύνη, την ερωμένη του γιου του.
Το Κάστρο αποτελείται από το Ασλάν Τζαμί, την ακρόπολη με το Ιτς Καλέ και την Καστροπολιτεία και την παλαιά πόλη των Ιωαννίνων. Στην Ακρόπολη του Ιτς Καλέ βρίσκεται και το σπουδαίο Μουσείο Αργυροτεχνίας, όπου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει έργα υψηλής αισθητικής και μακράς ιστορίας, φιλοτεχνημένα και σμιλεμένα από ασήμι.
Το σημείο αναφοράς, ωστόσο, των Ιωαννίνων είναι η λαϊκή τέχνη και πιο συγκεκριμένα η γιαννιώτικη τέχνη ή τέχνη της ασημουργίας, η οποία έχει τις ρίζες της στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Υπάρχουν στοιχεία όπου έχει καταγραφεί η εμπορική και εξαγωγική δραστηριότητα προϊόντων αργυροχοΐας από τους Γιαννιώτες τεχνίτες σε περιοχές όπως το Βελιγράδι, την Βενετία, το Βουκουρέστι, την Πράγα, τη Βιέννη, τα Σκόπια και την Ρωσία.
Τον 18ο και 19ο αιώνα η ασημουργία γνώρισε μεγάλη άνθιση στην πόλη των Ιωαννίνων, μία περίοδο όπου η πόλη είχε αναδειχθεί σε ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα εμπορικά, οικονομικά και πνευματικά κέντρα των Βαλκανίων. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο ίδιος ο Αλή Πασάς ίδρυσε στην εποχή του εργαστήρια αργυροχοϊας εντός του παλατιού του και συγκέντρωσε σε αυτά τους καλύτερους τεχνίτες. Το γεγονός αυτό, πιστοποιεί και μία μικρή επίσκεψη στο Νησί των Ιωαννίνων και στο σπίτι του Αλή Πασά, το οποίο λειτουργεί σήμερα ως μουσειακός χώρος με ποικίλα ασημένια εκθέματα, από μαγειρικά σκεύη και κοσμήματα, μέχρι κέρματα και οπλισμό.
Οι Καλαρρύτες, η Κόνιτσα, το Μέτσοβο, το Ζαγόρι, η Άρτα και άλλες περιοχές της Ηπείρου αποτελούσαν επίσης σπουδαία κέντρα αργυροχοΐας. Οι Καλαρρυτινοί ξεχώρισαν με την τεχνική τους στο ασήμι, ενώ οι δημιουργίες τους ξεπέρασαν τα σύνορα της Ηπείρου και μεταφέρθηκαν σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Περισσότερο γνωστοί είναι για τα εκκλησιαστικά αντικείμενα που δημιουργούσαν, ενώ στα εργαστήριά τους φιλοτεχνήθηκαν τα διασημότερα αργυροχοϊκά έργα της νεότερης Ελλάδας. Το τέλος για την καλαρρυτινή αργυροτεχνία έρχεται τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Το ασήμι αποτέλεσε το κυριότερο μέταλλο για τη δημιουργία, σκευών, κοσμημάτων και ποικίλων αντικειμένων, μεγάλης αξίας. Τα ποιοτικά και εκλεκτά έργα φιλοτεχνούνταν μόνο με καθαρό ασήμι. Τα εργαστήρια της πόλης εξέλιξαν και ανέπτυξαν την τεχνογνωσία τους, ώστε να αναδείξουν και να εξελίξουν τα γιαννιώτικα ασημικά.
Η γιαννιώτικη τέχνη εμπνευσμένη από την αρχαιοελληνική και βυζαντινή τέχνη, όπως την κοσμητική και τη μεταλλοτεχνία αναπτύχθηκε με καλαισθησία και ιδιαίτερη τεχνική κατά την πάροδο των χρόνων. Το σφυρήλατο, το σκαλιστό, το φιλιγκράν και το σαβάτι αποτελούν τεχνικές οι οποίες, πολλές φορές και σε συνδυασμό μεταξύ τους απογείωσαν τις δημιουργίες των αργυροχόων των Ιωαννίνων.
Οι ασημουργοί εκείνη την περίοδο έχαιραν μεγάλης κοινωνικής καταξίωσης και αναγνώρισης. Ωστόσο, για να χαρακτηριστεί κάποιος “καλός τεχνίτης” ή “μάστορας”, έπρεπε να δουλέψει σκληρά και μεθοδικά και να γνωρίζει όλα τα στάδια που χρειάζονται για να ολοκληρωθεί και να φιλοτεχνηθεί ένα έργο από ασήμι. Ωστόσο, οι ίδιοι δεν διαχώριζαν το ασήμι από το χρυσάφι και το επεξεργάζονταν με τον ίδιο τρόπο.
Σήμερα, η αργυροχοΐα είναι από τις λίγες τέχνες, που παρέμεινε ζωντανή κατά την πάροδο των χρόνων. Στα Ιωάννινα υπάρχουν πολλά εργαστήρια, που εξακολουθούν να παράγουν χειροποίητα έργα υψηλής αισθητικής με παραδοσιακές τεχνικές, όπως είναι τα περίφημα σκαλιστά σκεύη, τα σκαλιστά εκκλησιαστικά αντικείμενα, όπως εικόνες, τα χυτά αντικείμενα, όπως τα σερβίτσια και τα χυτά φωτιστικά, αλλά και τα Βυζαντινά και Αρχαϊκά κοσμήματα.
Επιπλέον, διάσημα είναι και τα φιλιγκράν κοσμήματα και σκεύη, που κατασκευάζονται εξ’ ολοκλήρου από σύρμα στριμμένο σε σχέδια από το χέρι του αργυροχόου. Η εκπληκτική τεχνική αυτή έχει τις ρίζες στα χρόνια προ Χριστού.
Όποιος επισκεφθεί τα Ιωάννινα και επιθυμεί να μάθει, πώς το ασήμι από ένα απλό μέταλλο μετατρέπεται σε έργο τέχνης, δεν έχει παρά να επισκεφθεί το ΚΕ.ΠΑ.ΒΙ, το Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας, δίπλα στη λίμνη Παμβώτιδα.
Οι τεχνίτες εκεί δείχνουν στους επισκέπτες τη διαδικασία επεξεργασίας του ασημιού, όπου σε συνδυασμό με το πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό, πληροφορούνται και σχετικά με την ιστορία της αργυροχοΐας στα Ιωάννινα.
Επί πρόσθετα, μαζί με τα εργαστήρια μπορεί να επισκεφθεί κανείς και το μουσείο και να θαυμάσει μία σειρά σπουδαίων εκθεμάτων, όπως εργαλεία παλαιότερων ετών και αντικείμενα.
